Αλέξης Παπαχελάς: «Ένα σκοτεινό δωμάτιο, 1967-1974»
Όταν η δημοσιογραφική αναζήτηση συναντά με επιτυχία την ιστορική έρευνα, τότε και μόνο τότε έχουμε στα χέρια μας τέτοιου είδους εκπληκτικά βιβλία, όπως το Ένα σκοτεινό δωμάτιο, 1967-1974 του δημοσιογράφου και διευθυντή της εφημερίδας Καθημερινή, Αλέξη Παπαχελά, από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο. Πρόκειται για ένα βιβλίο, απαύγασμα υπερτριακονταετούς έρευνας του συγγραφέα-δημοσιογράφου, που αποτελεί και συνέχεια του επίσης επιτυχημένου Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1998).
Εδώ, τώρα, ο Παπαχελάς ασχολείται με το πράγματι, μέχρι πρότινος, κατασκότεινο ιστορικό δωμάτιο της Επταετίας και μέχρι και την πρώτη περίοδο της ελεύσεως του Κ. Καραμανλή και της αποκατάστασης της δημοκρατίας, καταφέρνοντας να το φωτίσει ακόμα πιο πολύ, πλέον, μέσα από αρχεία ελληνικά και ξένα, κυρίως αμερικανικά, όπως π.χ. του Foreign Office, της CIA, του Αμερικανικού Κογκρέσου κ.ά., μέσα από προσωπικές συνεντεύξεις που κατάφερε να πάρει από τους πρωτεργάτες εκείνης της περιόδου, αλλά και από δευτερεύοντες χαρακτήρες που βρέθηκαν πολύ κοντά στα γεγονότα. Λέμε «ακόμα πιο πολύ» κι όχι εντελώς, αφού υπάρχουν διαγραμμένα αποσπάσματα, εφόσον δεν έχουν αποχαρακτηριστεί ακόμα, στα ήδη υπάρχοντα δημοσιευμένα αρχεία που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. Τι κρύβουν αυτά από κάτω, άγνωστο. Πλην όμως είναι τόσο το υλικό και από διάφορες πηγές που έχει χρησιμοποιήσει ο Παπαχελάς, ώστε σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις τα συμπεράσματα που βγάζει ή αφήνει να εννοηθούν είναι τουλάχιστον ασφαλή. Σε τέτοιο σημείο, μάλιστα, που ακόμα και όταν αποχαρακτηριστούν τα συγκεκριμένα χωρία δεν θα τα επηρεάσει στο ελάχιστο μάλλον. Απλώς θα διαφωτίσουν εντελώς εκείνη την περίοδο…
Το βιβλίο είναι άκρως αποκαλυπτικό από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα. Όλα αυτά που μπορεί να γνωρίζουμε μέσες άκρες παίρνουν σάρκα και οστά και μπαίνουν σε μια σειρά εύληπτη και άκρως γλαφυρή –βοηθάει πολύ σε αυτό ο δημοσιογραφικός λόγος και οι προφορικές πηγές– μέσα από τη δημοσιογραφική έρευνα, που φτάνει στα όρια της ιστορικής για εκείνη την περίοδο. Παπαδόπουλος, CIA, Αμερικανική Πρεσβεία, Ιωαννίδης, Μακάριος, πράκτορες Ελληνοαμερικανοί, επιχειρηματίες όπως Ωνάσης και Τζ. Πάππας, Κύπρος, Τουρκία, Μπ. Ετζεβίτ, Χ. Κίσινγκερ, Νίξον, Γλ. Κληρίδης, Ν. Σαμσών, αλλά και το πώς αντιμετώπισαν τα γεγονότα άνθρωποι που βρέθηκαν να καταγράφουν βήμα-βήμα την τουρκική απόβαση και να την αναμεταδίδουν στην Αθήνα, όπως ο Α. Σημαιοφορίδης, παρελαύνουν στις σελίδες και μπροστά στα μάτια μας ανοίγοντας το βλέμμα και τον νοητικό ορίζοντά μας έτι, για να καταλάβουμε με μεγαλύτερη ευκολία όχι μόνο ή τόσο το «τις πταίει» και γιατί, αλλά εμάς τους ίδιους, ως νοοτροπίες περισσότερο, βασισμένες σε μια συγκεκριμένη κουλτούρα. Πολύ βοηθητικές και διαφωτιστικές προς τούτο αποδείχθηκαν και οι συνεντεύξεις που έχει πάρει και ενσωματώσει αποσπασματικά, στη σωστή χρονική στιγμή της ιστορικής εξέλιξης των γεγονότων, από δευτερεύοντες χαρακτήρες που βρίσκονταν πολύ κοντά στους πρωτεργάτες, όπως οι υπασπιστές του Ιωαννίδη, Παλαΐνης και Σταύρου, από τη Δέσποινα Παπαδοπούλου κ.ά.
Το βιβλίο είναι άκρως αποκαλυπτικό από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα.
Αυτό που επιτείνει την αξία του βιβλίου και το κάνει πιο «ζωντανό» έγκειται στις συνεντεύξεις, οπτικές και ακουστικές, οι οποίες πέραν της απομαγνητοφώνησης και καταγραφής τους στο βιβλίο παραδίδονται αποσπασματικά μέσω QR, που μπορείς σκανάροντας να δεις ή να ακούσεις. Και εξ αυτών, το «διαμαντάκι» του βιβλίου είναι το απομαγνητοφωνημένο κείμενο «Πολεμικού Συμβουλίου», διάρκειας 38 λεπτών, που διεξήχθη το πρωί της 20ής Ιουλίου 1974 και που «κάποιος αξιωματικός είχε την πρόνοια να μαγνητοφωνήσει τη σύσκεψη σε ένα μαγνητόφωνο με μπομπίνες που βρισκόταν σε ένα μικρό δωμάτιο δίπλα στην αίθουσα συσκέψεων. Κατόπιν, κατέγραψε ένα τμήμα της σε κανονική κασέτα και την έδωσε στον Γρηγόριο Μπονάνο. Δεν είναι βέβαιο ποιος ήταν και αν είχε εντολή να το κάνει». Και βάζουμε εντός εισαγωγικών την φράση «Πολεμικό Συμβούλιο», αφού απόφαση δεν πάρθηκε ούτε φυσικά για πόλεμο αλλά ούτε για κάποιου είδους άλλη αντίδραση. Οι άνθρωποι αυτοί είχαν πνιγεί ήδη από την ίδια θηλιά με την οποία είχαν πνίξει τη χώρα. Έχουμε την ευκαιρία, λοιπόν, πρώτη φορά, να ακούσουμε την αρχή και το τέλος αυτών των 38 λεπτών του συμβουλίου, μέσα από τις φωνές του Μπονάνου και του Ιωαννίδη. Αποτελεί πράγματι ένα σοκ αυτό το ντοκουμέντο και έρχεται να συμπληρώσει την εικόνα που έχουμε σχηματίσει μέσα απ’ το βιβλίο σχετικά με το τι είδους άνθρωποι είχαν στα χέρια τους τα ηνία της χώρας τότε. Σοκ με τον αρχηγό όλων των Σωμάτων Μπονάνο να μιλάει πρώτος και από τον ήχο της φωνής του να καταλαβαίνεις πως ο άνθρωπος αυτός παραθέτει απλά γεγονότα, μια ιστορία, και όχι μια από τις σημαντικότερες και τραγικότερες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Σοκ με τον Ιωαννίδη που, αφού τον ενημερώνει κάποιος, ανακοινώνει απλά: «Μου φαίνεται ότι μας παίρνουν τα γεγονότα. Βομβαρδίζονται όλες οι πόλεις της Κύπρου». Η κατάρρευση του αόρατου δικτάτορα γίνεται εμφανής από αυτό το συμβούλιο. Οι εισηγήσεις του περί ενώσεως με την Κύπρο κ.λπ. απορρίπτονται από τα πιόνια που ο ίδιος είχε τοποθετήσει σε αυτές τις θέσεις. Όπως δε παρατηρεί πολύ σωστά ο Παπαχελάς, φτάνει να προτείνει και το πλέον συνταρακτικό: «Να τους αφήσουμε να μπουν στην Κυρήνεια και μετά να επέμβουμε».
Αυτό το 38λεπτο «Πολεμικό Συμβούλιο», όπως παρατίθεται, έρχεται να επιβεβαιώσει στο ακέραιο τα συμπεράσματα του συγγραφέα και τα δικά μας, σχετικά με το ποιόν των ανθρώπων αυτών, ως μικρούς έως ελαχίστους των περιστάσεων, μα πολύ περισσότερο να μας δείξει κάτι ακόμα πέραν τούτων: το πόσο μικρόψυχοι και μικρόνοες αποδείχθηκαν, σκοτεινοί και περίκλειστοι στις ιδεοληψίες και τις αντιλήψεις τους. Βυζαντινιστές στη νοοτροπία τους, ανίκανοι να δουν την πραγματικότητα και να αναγνωρίσουν την αλήθεια των όποιων πληροφοριών είχαν –και είχαν πληθώρα αυτών– απλώς γιατί δεν μπορούσαν, παραμένοντας κολλημένοι σε ιδέες και ουτοπίες, και μάλιστα άνευ σχεδίου. Αίφνης, δεν ήξεραν τι να κάνουν μετά την ανατροπή του Μακάριου και ποιον να ορκίσουν Πρόεδρο στην Κύπρο. Η προχειρότητα και ο αυτοσχεδιασμός ανικάνων σε όλο τους το μεγαλείο. Μάλιστα αυτή η εικόνα του 
Ιωαννίδη, έτσι όπως παρουσιάζεται πεπεισμένος (από πού άραγε; εφόσον όλες οι πληροφορίες έλεγαν το αντίθετο) ότι δεν θα επιτεθούν οι Τούρκοι, θυμίζει πολύ τον Βυζαντινό αυτοκράτορα των Κομνηνών, λίγο πριν από την πρώτη άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους. Άλλη μια απόδειξη πως δεν καταλαβαίνουμε τίποτα από προειδοποιήσεις, παραμένοντας τυφλωμένοι από τις ονειρώδεις φαντασιοπληξίες μας – από τότε μέχρι σήμερα.
Φυσικά, εν Ελλάδι όλα δικαιολογούνται, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Φευ, όμως, δεν συγχωρούνται!
Ένα σκοτεινό δωμάτιο, 1967-1974
Ο Ιωαννίδης και η παγίδα της Κύπρου. Τα πετρέλαια στο Αιγαίο. Ο ρόλος των Αμερικανών
Αλέξης Παπαχελάς
Μεταίχμιο
σ. 632
ISBN: 978-618-03-2742-7
Τιμή: 19,90€
