Ανν Κάρσον: «Λίγα λόγια»
«Το έργο της Ανν Κάρσον, έργο μεγάλου στοχαστικού μεγέθους, θεματικού εύρους και ρηξικέλευθων πειραματισμών, αποτελεί μία από τις πιο δυναμικές και συναρπαστικές προτάσεις της μεταμοντέρνας ποίησης», γράφει μεταξύ άλλων στη σύντομη εισαγωγή της μετάφρασής του ο ποιητής Χάρης Βλαβιανός, επισημαίνοντας την αφετηρία και τις πηγές της έμπνευσής της, και τη σχέση της Αμερικανίδας ποιήτριας με την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία: λυρική ελληνική ποίηση, Σαπφώ, Στησίχορο, Τραγικούς ποιητές της κλασικής αρχαιότητας – μετέφρασε, εκτός από όλο το ποιητικό έργο της Σαπφώς, τραγωδίες του Ευριπίδη, του Σοφοκλή και του Αισχύλου και έργα άλλων Ευρωπαίων δημιουργών.
Προλογίζοντας η ίδια η ποιήτρια τη μετάφραση των Short Talks (Λίγα λόγια), δίνει ορισμένες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο καταγραφής του ποιητικού γεγονότος με γνώμονα τον Αριστοτέλη: «Πρέπει να προσέχω τι καταγράφω. Ο Αριστοτέλης μιλά για πιθανότητα και αναγκαιότητα, αλλά τι αξίζει ένα θαύμα, μια ιστορία, αν δεν περιέχει φοβερούς δράκοντες. Όπως έλεγα, όσο κι αν δουλέψει κανείς δεν είναι ποτέ αρκετά».
Αφετηρία της το: «Να μαθαίνεις είναι ζωή. [...] Να μαθαίνεις έχει το ίδιο χρώμα με τη ζωή», γράφει στο πρώτο κείμενο της συλλογής. Η Ανν Κάρσον παρατηρεί, καταγράφει, ανατέμνει ό,τι την προβληματίζει από την πραγματικότητα, «κόβει και κόβει βαθιά για να εντοπίσει την πηγή του προβλήματος» όπως ο Δρ Ντέμιαν (σ. 83), «χωρίζει τα δύο μέρη του μυαλού», πειραματίζεται με τη ζωή και την πραγματικότητα, μυθική, ιστορική, σύγχρονη. Εισβάλλει δυναμικά στον ιδιαίτερο χώρο του φυσικού και του ανθρώπινου τοπίου κι αποκαλύπτει την άλλη όψη των πραγμάτων, αγγίζει την καρδιά του προβλήματος. Η διεισδυτική ματιά της διαπερνά την επιφάνεια των πραγμάτων και βλέπει διά μέσου της πυκνότητας της ύλης, την άλλη ή τις άλλες διαστάσεις της ορατής πραγματικότητας, ακούει τους μυστικούς ρυθμούς, αντιλαμβάνεται την αφανή αρμονία του κόσμου που κρύβουν οι γραμμές, αποκτά εμπειρίες, μαθαίνει, γιατί «να μαθαίνεις είναι ζωή» (σ. 19), να προχωράς κι ας βλέπεις με «απέραντη θλίψη τις μικρές λαμπερές επιφάνειες του τοπίου να ξεγλιστρούν μέσα από τα χέρια» σου (σ. 47).
Μέσα από μικρές στιγμές και λεπτομέρειες σημαντικών και ασήμαντων φαινομενικά συμβαινόντων και συμβάντων, η ποιήτρια προβάλλει με τον δικό της τρόπο τη φιλοσοφημένη αντιμετώπιση της πραγματικότητας και τη δική της αλήθεια.
Είναι λάτρις της εναλλαγής, της πολλαπλότητας και της πολυπλοκότητας παρά τη φαινομενική απλότητα και συντομία των εννοιών, της εκφοράς του λόγου, της φράσης και της έκφρασης.
Για την Ανν Κάρσον η ζωή είναι γεμάτη στιγμές πράξης και στιγμές απραξίας, είναι χαμένος ή κερδισμένος χρόνος. Το φως άλλοτε αναδεικνύει την ομορφιά κι άλλοτε την καταστροφή, ακόμα και το τραγικό μέγεθος της καταστροφής. Σχεδιάζει εικόνες, ζωγραφεί κινούμενες εικόνες, «Οι επιθυμίες είναι στρογγυλές σαν ροδάκινα, ανθίζουν μέσα μου όλη νύχτα, δεν μαζεύω πια ό,τι πέφτει», την ακολουθούν ωστόσο και, καθώς κουλουριάζεται «τα πόδια της τυλίγονται γύρω από την πόλη του Παρισιού», σαν να θέλει να τη φυλακίσει. Άλλωστε κι «ο έξω κόσμος είναι η πιο διάσημη πειραματική φυλακή της εποχής».
Φιλοτεχνεί λεκτικές εικόνες με διασκελισμούς νοημάτων: «Οι άνθρωποι στην εξορία γράφουν πάρα πολλές επιστολές. Τώρα ο Οβίδιος κλαίει. Κάθε νύχτα τέτοια ώρα φυσάει τη θλίψη σαν ρούχο κι αρχίζει να γράφει» (σ. 39). Αλλού: «...Όταν οι γιατροί τον συμβούλεψαν να μη μιλάει, γέμισε το πάτωμα γυάλινες προτάσεις [...]. Μία από αυτές είχε πολλή γυμνότητα ακόμα μέσα της» (σ. 53). Ή: «Ο Ρέμπραντ σε ξυπνάει τη στιγμή ακριβώς που βλέπεις την ύλη να βγαίνει παραπατώντας απ' τις μορφές της» (σ. 65).
Το χαρακτηριστικό της ποίησης της Κάρσον είναι η λεπτομέρεια και η εικόνα. Προσέχει τη λεπτομέρεια, τη λέξη, γιατί η λέξη δίνει υπόσταση στο φως, στους ήχους, με λέξεις εικονογραφεί την εσωτερική γύμνια, την ανυπαρξία ουσίας. Έχει μια συγκλονιστική θυμοσοφία και εποπτεία των πραγμάτων. Την απασχολούν τα πάντα και παντού διακρίνει τις αιτιώδεις σχέσεις, «τα παράξενα μικρά σχήματα».
Τα Λίγα λόγια, όπως απέδωσε στα ελληνικά τον τίτλο του πρωτοτύπου ο μεταφραστής, «σύντομα ποιήματα/δοκίμια, υβριδικά κείμενα», τα χαρακτηρίζει μια εξαιρετική σχεδιαστική ικανότητα και καταδεικνύουν «το ιδιαίτερο ύφος και [το] καινοτόμο βλέμμα» της Κάρσον, όπως και «τον τρόπο της να προσεγγίζει τα θέματα που την κεντρίζουν» (σ. 10), είναι λιτά, ασύνδετα συχνά ποιητικά κείμενα, ένα παιχνίδι της ποιήτριας με τον ποιητικό λόγο, με την έκφραση, ένα ευφυές πείραμα. Η φαινομενική αφέλειά της είναι εσκεμμένη πρόκληση για συζήτηση και αναζήτηση της αλήθειας που κρύβεται μέσα στα πράγματα. Ο άνθρωπος είναι λίγος, πολύ μικρός μπροστά στη μεγάλη, αντικειμενική αλήθεια: «Είμαστε το μισό, και πάλι το μισό, είμαστε η ακρωτηριασμένη γλώσσα» (σ. 80), ποτέ δεν γνωρίζουμε όλη την αλήθεια, μόνο θραύσματα και εκδοχές της γνωρίζομε, όσο μας επιτρέπουν οι λέξεις, τα ονόματα.
Μέσα από τη βασανιστική, τη δαιδαλώδη πορεία της καταγραφής και επεξεργασίας των δεδομένων, λαμβάνει χώρα ένας διάλογος με τα πράγματα, ένα είδος διαλογισμού, ένας συνεχής αγώνας της Ανν Κάρσον ώστε το ποιητικό μόρφωμα να έχει αντίκρισμα στην πραγματικότητα από την εμβρυακή του κατάσταση ίσαμε την ποιητική κατόρθωση: την αυτογνωσία.
Αν και εκ πρώτης όψεως φαίνεται δυσπρόσιτη, αινιγματική ποίηση με πυκνότητα και συνοχή, πίσω από τις καίριες λέξεις και τις νοηματισμένες φράσεις ανακαλύπτεις μια σαφήνεια που μόνο στα αρχαία και στα κλασικά γραπτά μνημεία του ελληνικού πνεύματος συναντώνται. Και το έργο της Ανν Κάρσον είναι βαθύτατα και ουσιαστικά ενήμερο πρισματικά και θεμελιακά ενημερωμένο.
Ο μεταφραστής, έχοντας οικειωθεί και συνάψει αγαπητική σχέση με το έργο της Ανν Κάρσον, με την απλότητα και τη σαφήνεια του λόγου του, στήνει γέφυρα επικοινωνίας του αναγνώστη με τον στοχασμό της ποιήτριας για μια φυσιολογική προσέγγιση της ιδιότυπης, σιβυλλικής ποίησης της αξιόλογης Αμερικανίδας ποιήτριας.
Λίγα λόγια
Ανν Κάρσον
μετάφραση: Χάρης Βλαβιανός
επιμέλεια σειράς: Χάρης Βλαβιανός
Πατάκης
107 σελ.
Τιμή € 6,00
