Κατερίνα Σχινά: «Καλή και ανάποδη»
Το βιβλίο της Κατερίνας Σχινά με τον τίτλο Καλή και ανάποδη μοιάζει να είναι η ιστορία του πλεξίματος, μοιάζει εν μέρει αυτοβιογραφικό, αλλά μοιάζει και με φωτογραφικό άλμπουμ επιφανών πλεκτριών και πλεκτών. Παράλληλα, είναι μια σοβαρή μελέτη πάνω στο πλέξιμο με πάμπολλες εξακτινώσεις και συμπαραδηλώσεις. Απαρτίζεται από οχτώ κεφάλαια και ένα μικρό παράρτημα με ποιήματα που «πλέκουν».
Ας αρχίσουμε από το αυτοβιογραφικό στοιχείο, από το πώς μια φεμινίστρια και απελευθερωμένη κοπέλα αρχίζει να πλέκει. Πώς συμβιβάζεται το πλέξιμο και η επανάσταση (κόντρα στον έρωτα και την επανάσταση που ήταν το μοτίβο της εποχής) και πώς ξεθυμαίνει, αν ποτέ ξεθυμαίνει. Εκείνο που πολύ παραστατικά δίνει το κείμενο είναι η «στράτευση» της μοντέρνας κοπέλας στα πρέπει της μεταπολίτευσης• και δείχνει περίεργη η ιδέα ότι η φεμινιστική διεκδίκηση συγκαταλέγει και το εργόχειρο, πράγμα για το οποίο είχα ακριβώς την αντίθετη εντύπωση. Εργόχειρο (πλέξιμο, κέντημα) ίσον υποδούλωση της γυναίκας στα του οίκου, μακριά από σχολεία, πανεπιστήμια, γλώσσες, μουσική. Ωστόσο, στην ιδιάζουσα περίπτωση της αφηγήτριας: «Φοράω αυτό που θέλω, φτιαγμένο όπως το θέλω, ένα και μοναδικό, σκεφτόμουν. Το πουλόβερ μου είμαι εγώ», l'état c'est moi, με άλλους όρους. Επιστρατεύω προς επίρρωση την «Ωραία ματαιοπονία», στις αρχές του αιώνα από την Εύα Πάλμερ (όπως την επεξεργάστηκε η Ρίτσα Φράγκου-Κικίλια) και, λίγο αργότερα, από την Άννα Σικελιανού. Ακολουθεί μια, ας την πούμε, κοινωνιολογική μελέτη για τη σημασία του ρούχου, με αναφορές σε λογοτεχνικά κείμενα.
Το χέρι είναι το παράθυρο προς το πνεύμα, είπε ο Καντ και ερμηνεύει η Σχινά: «Η δουλειά του χεριού ανοίγει τον δρόμο στο μυαλό για να σκεφτεί», υπάρχει άλλωστε και η ανάλογη ποιητική διατύπωση από τον Γιάννη Ρίτσο: «Το ντουφέκι είναι συνέχεια του χεριού τους, το χέρι τους είναι συνέχεια της ψυχής τους». Χειρωνακτική εργασία και ο πόλεμος, την οποία μισεί ο Ρεμπό, όπως μισεί και τους πρωτομάστορες και τους εργάτες και διαφωνεί με την ιδέα ότι «το χέρι που βαστά την πένα είναι ισάξιο αυτού που κρατά το αλέτρι» (Une saison en enfer, «Mauvais sang»).
Στην πρώτη ιστορία με τίτλο «Το βεραμάν της Αναρχίας» παίρνουμε τα πρώτα μαθήματα πλεκτικής. Στη δεύτερη, «Ανάδρομο ταξίδι», η Κολέτ έχει άγχος επειδή η κόρη της πλέκει και κεντά. Και μου έρχεται στο νου εξ αντιδιαστολής η μητέρα της Ήριννας (ποιήτρια από την Τήλο, που έζησε το 353 π.Χ. και θεωρήθηκε ισάξια του Ομήρου και της Σαπφούς), η οποία δυσανασχετεί για το αντίθετο, το ίδιο και η μητέρα της Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου (συγγραφέας του 19ου αιώνα στη Ζάκυνθο). Πού ακούστηκε κορίτσι να εγκαταλείπει το εργόχειρο για τα βιβλία!
Αναφερόμενη η Σχινά στην Πατρίτσια Αδαμοπούλου και σε ένα «θερμό κείμενό της περί σημειολογίας του πλεκτού», μεταξύ άλλων έγραφε: «Πλέκοντας νιώθεις αχνά ότι ίσως και να εκτελείς μιαν αρχέγονη τελετουργία• ότι είσαι λίγο Μοίρα, λίγο Λάχεσις, λίγο Κλωθώ, λίγο Άτροπος. Αλλά και λίγο Αριάδνη και λίγο Πηνελόπη... Όπως η Αριάδνη με τον μίτο της που κατέγραψε ανελίξεις, στροφές και αδιέξοδα. Γιατί μόνο άμα πιάσεις το νήμα αντίστροφα, προς τα πίσω, βγαίνεις από τον Λαβύρινθο». Στον νου μου έρχεται το Όνομα του Ρόδου, του Ουμπέρτο Έκο, όπου ο Άντσο, ξηλώνοντας το πλεκτό που φοράει, χρησιμοποιεί το νήμα σαν μίτο για να βγει από τον λαβύρινθο της βιβλιοθήκης του Χόρχε και συγχρόνως αποδομεί το μυστήριο, με την καθοδήγηση του Γουλιέλμου, βεβαίως. Και επίσης, μια και η συγγραφέας αναφέρθηκε, η Πηνελόπη ξηλώνοντας τη νύχτα το πλεκτό της μέρας, κέρδιζε χρόνο εξαπατώντας τους μνηστήρες, αλλά και αναιρούσε τη μοναξιά για να έχει τη δυνατότητα «να δοκιμάσει την επομένη άλλες εκδοχές και άλλες δυνατότητες».
Το πλέξιμο είναι μια χρήσιμη δραστηριότητα, αλλά ας μην υπερβάλλουμε φορτώνοντάς το με «επιταγές της ψυχοθεραπείας και τις εκλαϊκευμένες πρακτικές της χαλάρωσης ή του διαλογισμού» γιατί θα διαπράξουμε ύβριν, υπονοεί η Σχινά. Η τρίτη ιστορία έχει τίτλο «Μια πλεκτομηχανή Passap», αλλά εικονίζει μια μηχανή του κιμά η οποία σε βοηθάει να ζήσεις: «Δεν πείνασα ποτέ», λέει ένα φίλος. «Είχε φροντίσει γι' αυτό η πλεκτομηχανή της μητέρας μου». Το επόμενο κεφάλαιο ασχολείται με τις «Βελόνες της εξέγερσης». Μια σειρά από θεές και πρόσωπα του μύθου που πλέκουν. Ο Ντίκενς μάς συστήνει τη μαντάμ Ντεφάρζ, η οποία πλέκει το μακρύ κατεβατό των αριστοκρατών που θέλει να δει καρατομημένους και, όταν έρχεται η ώρα, πιάνει πρώτη θέση μπροστά στην γκιλοτίνα πλέκοντας μανιωδώς. Και σημειολογικά οι συνδηλώσεις είναι αρνητικές. Οι πλέκτριες είναι γυναίκες της πλεκτάνης, της ραδιουργίας, του μίσους. Και η αντινομία είναι, λέει η Σχινά, αυτή η οικιακή ενασχόληση να «αναμοχλεύει το μίσος και την αλληλοσφαγή». Στην έρευνα της Ντομινίκ Γκοντινό, η «tricoteuse, το αιμοσταγές τέρας, ταυτίζεται με μια Επανάσταση που είναι επίσης τερατώδης». Είναι λοιπόν το πλέξιμο «μορφή πολιτικής διαμαρτυρίας». Θυμάμαι εδώ μια Μήδεια στην Επίδαυρο πριν από λίγα χρόνια που έσερνε κόκκινο κουβάρι στην ορχήστρα σηματοδοτώντας το νήμα του αίματος μάνας και σφαγμένων παιδιών, ενώ ένα άλλο κουβάρι με το οποίο αρχίζει και κλείνει η ταινία La luna του Μπερτολούτσι παραπέμπει σε ψυχολογικά, οικογενειακά μπερδέματα.
Το τέταρτο κεφάλαιο μας ενημερώνει για τους άντρες που πλέκουν σε ταινίες και μυθιστορήματα, η τέταρτη ιστορία όμως είναι αφιερωμένη στο «Σάλι». Το κεφάλαιο πέντε έχει τίτλο «Παρτιτούρες και στίχοι», οπότε περιμένουμε μια ιδέα από μουσικά πλεκτά, όπως και το «Πλεκτό» του Ιάννη Ξενάκη, ήτοι την «αντιστικτική ύφανση». Η Σχινά προβαίνει σε μια πολύ φιλότιμη προσπάθεια να εξηγήσει εκτενώς περί τίνος πρόκειται. Εγώ που άκουσα το κομμάτι κρατώ για την ώρα την εντύπωση της μικρής κόρης της, που είχε πει: «Είναι σαν να κατρακυλάνε κορδέλες από το ταβάνι». Όσο για πλεκτό ποίημα, έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε το πολύ ωραίο ποίημα του σερ Γουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς «Των ουρανών τα ρούχα» (σε μετάφραση τίνος;), το οποίο μελωδικά έχει μεταφράσει και η Μελισάνθη. Στην πέμπτη ιστορία, η «Ειρήνη». Στο έκτο κεφάλαιο, «Όταν έπλεκε ο Τιούριγκ», μεταφερόμαστε σ' ένα από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της Αμερικής, το ΜΙΤ, για να δούμε πώς εφαρμόζεται το πλέξιμο στην «Πολλαπλότητα Λόρεντς». Η Τάιμινα χρησιμοποιώντας το πλέξιμο συνέλαβε το πώς αυξάνεται η υπερβολοειδής επιφάνεια, στα λάχανα και διάφορα άλλα πλάσματα της φύσης. Ένα πλεκτό αντίγραφο του κοραλλιογενούς υφάλου της Αυστραλίας επιστρατεύεται για τη σωτηρία του, τον οποίο απειλεί η ρύπανση και η ανθρώπινη ασυδοσία. Στην έκτη ιστορία, «Μια Ισιδώρα στη Μήλο», παραλίγο γλιτώνει να πνιγεί από το φουλάρι της, όπως η μεγάλη χορεύτρια. Κεφάλαιο επτά, «Η φανέλα του στρατιώτη», όταν όλες οι γυναίκες έπλεκαν για τα παιδιά της Ελλάδας. Και φυσικά έπλεκαν και οι Αμερικανίδες, όπως τις παροτρύνει το τραγουδάκι του Glen Miller που μπορεί να μην υπάρχει η παρτιτούρα του ή ο δίσκος, υπάρχει όμως στο διαδίκτυο. Τέλος, το κεφάλαιο οκτώ παίζει ρόλο επιλόγου. Και τέλος τέλος ποιήματα για το πλέξιμο.
Το βιβλίο είναι σπουδαίο και απευθύνεται στον απαιτητικό αναγνώστη με ενδιαφέροντα όχι μόνο πλατιά, αλλά και πολύ πολύ βαθιά.
Καλή και ανάποδη
Ο πολιτισμός του πλεκτού
Κατερίνα Σχινά
Κίχλη
176 σελ.
Τιμή € 15,50
