Κωνσταντίνος Αν. Τασούλας: «Το μέγεθος και η μοίρα του Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα»
«Η ομιλία που δημοσιεύεται σε τούτη την έκδοση της Βουλής των Ελλήνων φανερώνει αναπόφευκτα την βαθιά γνώση και αγάπη του συγγραφέα για τον μέντορά του. Γραμμένη με μια σπάνια συνθετική ματιά, συλλαμβάνει το εύρος του έργου αλλά και την ψυχή της πολυδιάστατης προσωπικότητας του Ευάγγελου, γι’ αυτό είναι συγκλονιστικά αποκαλυπτική.»
Τατιάνα Αβέρωφ, πρόεδρος Ιδρύματος Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα
Με το εισαγωγικό σημείωμα της Τατιάνας Αβέρωφ, θυγατέρας του Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα, μας γίνεται γνωστός ο χώρος εκφώνησης της ομιλίας και η σχέση του Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων Κωνσταντίνου Αν. Τασούλα με τον μέντορά του. Ταυτόχρονα, μας γίνεται γνωστός ο σεβασμός τον οποίον εισπράττει ο συγγραφέας από την οικογένεια, η οποία του αναγνωρίζει αφοσιωμένη και ουσιαστική παρουσία δίπλα στην προσωπικότητα του Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα, με αποτέλεσμα να κρίνεται ως ο πλέον κατάλληλος να μιλήσει για το έργο, την προσωπικότητα και το μέγεθος του ανδρός.
O Κωνσταντίνος Αν. Τασούλας, στο βιβλίο του με τον τίτλο Το μέγεθος και η μοίρα του Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα, μας μεταφέρει μια ομιλία του στη Βουλή των Ελλήνων, την οποία είχε εκφωνήσει κατόπιν τιμητικής πρότασης του Εξωραϊστικού Συλλόγου Μετσόβου κατά την εκδήλωση της παρουσίασης των Πρακτικών του Α’ Συνεδρίου Μετσοβίτικων Σπουδών. Θέμα της ομιλίας αυτής ήταν ο άνθρωπος που συνδέθηκε τόσο πολύ με το Μέτσοβο, το οποίο στάθηκε το ορμητήριο των πολύπλευρων δράσεών του. Ο Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας (17 Απρ. 1910 – 2 Ιαν. 1990), νομικός, οικονομολόγος, ευρηματικός επιχειρηματίας, συγγραφέας επιστημονικών έργων, λογοτέχνης, εμπνευσμένος πολιτικός, με μεράκι για τα εικαστικά, γεννήθηκε στα Τρίκαλα, με καταγωγή από το Μέτσοβο.
Είχε προχωρήσει ο Ευάγγελος Αβέρωφ πολύ πέραν από το γνωστό μέτρο των Ελλήνων, ήταν μια ασυνήθιστη σύνθεση χαρισμάτων, που ξεπερνούσε όλες τις ειδικές επιδόσεις, ακόμη και τις πιο ασήμαντες και τις πιο εντυπωσιακές, και εκπροσωπούσε τον ολοκληρωμένο και πολυσύνθετο άνθρωπο, που δεν διαθέτει μόνο πολιτική αρετή και γόνιμη ευαισθησία, αλλά γίνεται ευεργετική και παραδειγματική παρουσία και προάγει τα πολιτικά πράγματα και ήθη της Χώρας του ή και της εποχής του. (σελ. 10)
Έτσι μας συστήνει ο Κωνσταντίνος Αν. Τασούλας τον Αβέρωφ. Στις σελίδες του βιβλίου κάνει μια αφηγηματική διαδρομή της πολιτικής του παρουσίας, από την οποία δρομολογήθηκαν και άλλες δράσεις, δείχνοντας πως η πολιτική, για την πολύπλευρη προσωπικότητα του Αβέρωφ, ήταν η βάση και η έμπνευση όλων των δραστηριοτήτων του, με κοινό παρανομαστή το καλό της πατρίδας και του ανθρώπου.
Η πολιτική είναι ή πρέπει να είναι ένα μέσον. Το μεγάλο μέσον για να ικανοποιήσει τη βαθύτερη ψυχική ανάγκη κάθε τίμιου και ευαίσθητου ατόμου να εργαστεί για τους άλλους, να εργαστεί για τον άνθρωπο.
Το 1920, στην ηλικία των δέκα χρόνων, παρακολουθεί τον φρενήρη εορτασμό των πολιτών στο Καλλιμάρμαρο για τη Συνθήκη των Σεβρών, αντικρίζοντας πρώτη φορά, με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον αργότερα μέντορά του, Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Και το 1922, ζει τον θρήνο, την ντροπή και την εξαθλίωση της προσφυγιάς, της Μικρασιατικής καταστροφής. Αυτά τα δύο γεγονότα στιγματίζουν την παιδική του ηλικία και ριζώνουν μέσα του την ανάγκη του χρέους και της προσφοράς, οδηγώντας τον στην ανάμειξη με την πολιτική: «Η πολιτική υπήρξε ασφαλώς το καθοριστικό στοιχείο της μοίρας του Ευάγγελου Αβέρωφ» (σελ. 11).
Αρχές του 1930, φιλοξενείται πρώτη φορά στον τόπο καταγωγής του, το Μέτσοβο, στο σπίτι του ιατροφιλόσοφου Τάκη Τσιπούρη, ο οποίος αντιλαμβάνεται τις αξίες και τις δυνατότητές του και τον ωθεί να συνεχίσει την ευεργετική παρουσία της οικογένειάς του για το τοπικό καλό. Ο Αβέρωφ νιώθει τον τόπο και τις ρίζες του να τον καλούν και το Μέτσοβο γίνεται ορμητήριό του. Στα χρόνια που ακολουθούν, η πολιτική και η ευρηματική επιχειρηματικότητά του γεννά νέους οικονομικούς πόρους στο Μέτσοβο, δίνοντας εργασία σε πολλούς. Κι όταν στις 16/9/1984 του απονέμεται το χρυσό μετάλλιο του Δήμου Μετσόβου, στον μνημειώδη λόγο του εκείνη την ημέρα λέει:
Η πολιτική είναι ή πρέπει να είναι ένα μέσον. Το μεγάλο μέσον για να ικανοποιήσει τη βαθύτερη ψυχική ανάγκη κάθε τίμιου και ευαίσθητου ατόμου να εργαστεί για τους άλλους, να εργαστεί για τον άνθρωπο.(σελ. 11)
Πλήθος παράλληλων δραστηριοτήτων του εμπνευσμένου και αφοσιωμένου στο κοινό καλό ανδρός εμφανίζουν τη μοίρα του άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτήν της Ελλάδας, όντας σημαντικός παράγοντας των εξελίξεων. Τα θέματα των επιστημονικών συγγραμμάτων του αποκαλύπτουν έναν πολιτικό με έντονη τη διορατικότητα σοβαρών και δύσκολα αντιληπτών κινδύνων από πολλούς, που ο ίδιος διαχειρίζεται και αναλύει στις μελέτες του: Ο δημόσιος δανεισμός υπό το πρίσμα της ψυχολογίας των αποταμιευτών (1931)βραβεύεται στο Πανεπιστήμιο της Λωζάνης, το έργο Βαλκανική Τελωνειακή Ένωσης (1933), γραμμένο στα γαλλικά και με πρόλογο του πρώην πρωθυπουργού της Γαλλίας Εδουάρδου Εριό, βραβεύεται με το πρώτο βραβείο του Ινστιτούτου Κάρνεγκι, η Συμβολή εις την έρευναν του πληθυσμιακού προβλήματος της Ελλάδας (1939) βραβεύεται από την Ακαδημία Αθηνών, το έργο Η πολιτική πλευρά του Κουτσοβλάχικου ζητήματος (1948) κ.ά. δείχνουν έναν πολιτικό/φιλόσοφο στους επερχόμενους εθνικούς κινδύνους και διορατικό ακόμη και στις αλλαγές της γλώσσας με τη μεικτή χρήση της. Συγχρόνως, η λογοτεχνία, η ποίηση και τα θεατρικά τον εμπνέουν συνεχώς, δείχνοντας το πολυσχιδές της προσωπικότητάς του και την πλήρη αντίληψη πολλών παραγόντων, οι οποίοι αλλάζουν έθνος και πολίτες.
Μεγάλος σταθμός στη ζωή του Αβέρωφ είναι η γνωριμία του, το 1934, με τον τελευταίο απόγονο των Τοσίτσα, τον βαρόνο Μιχαήλ Τοσίτσα. Του θυμίζει την ομορφιά της πατρίδας του και την αξία της επανασύνδεσης της οικογένειας Τοσίτσα με το Μέτσοβο. Εκείνος, το 1947, με διαθήκη αφήνει την περιουσία του στο νεοσυσταθέν Ίδρυμα Τοσίτσα και με την ευεργεσία των χρημάτων έγινε: ανοικοδόμηση του αρχοντικού Τοσίτσα, μουσείο λαϊκής τέχνης και ξενώνας, φοιτητική εστία στην Κηφισιά με δωρεάν στέγαση και σίτιση 85 Ηπειρωτών φοιτητών, αναπτύχθηκε η οινοποιία, η κτηνοτροφία, έγιναν ξυλουργεία, χτίστηκαν 80 σχολεία σε χωριά της Ηπείρου, ένα μεγάλο δημοτικό στο Μέτσοβο, αναστηλώθηκε παλαιό μοναστήρι –διασώθηκαν εικόνες και τοιχογραφίες–, και για τα «μεράκια» του Αβέρωφ προς τα εικαστικά έγινε η Πινακοθήκη Μετσόβου. Κι ο συγγραφέας προβάλλει το πολυδιάστατο και ευρηματικό επιχειρηματικό πνεύμα του Αβέρωφ, το οποίο έδωσε στο Μέτσοβο αίγλη και ισχυρή οικονομική ανάπτυξη τόπου και πολιτών.
«Τα πιο μεγάλα έργα μας είναι εκείνα που κάναμε ξέροντας πως δεν θα προφτάσουμε να τα χαρούμε. Μα θα τα χαρούν οι γενεές που έρχονται. Δεν τα βλέπουμε ζωντανοί, μα παρατείνουν τη ζωή μας πέρα από το θάνατο».
Ο Ευάγγελος Αβέρωφ σπούδασε νομικά και έγινε διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών της Λωζάνης. Οι γνώσεις του και εν γένει η πορεία του, σύμφωνα με άρθρο στην Καθημερινή, αποτελούν «το φαινόμενο Αβέρωφ». Το 1941, εντάσσεται σε ομάδα δολιοφθοράς υπό τον Αχ. Κάρκαλο. Αργότερα ορίζεται Νομάρχης Κερκύρας. Τον Απρίλιο του 1942, συλλαμβάνεται από τους Ιταλούς στη Λάρισα. Αντιδρά στη συγκρότηση της «Ρωμαϊκής Λεγεώνας» με «βλάχικο στρατό» και φυλακίζεται 10 μήνες σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Δραπετεύει, ιδρύει την οργάνωση «Ελευθερία ή Θάνατος», βοηθώντας Έλληνες και συμμάχους να δραπετεύσουν. Από τη Ρώμη, το 1945, γίνεται αξιωματικός στρατεύματος κατοχής. Το 1944, με αποστολή του Στρατιωτικού Γραφείου Ρώμης, πηγαίνει στο Κάιρο, όπου γνωρίζει τον Σοφ. Βενιζέλο. Το 1945, του ζητά να πολιτευθεί μαζί του, αναγνωρίζοντας το σημαντικό συγγραφικό του έργο και την έντονη ανάμειξή του στα θέματα της εποχής. Το 1946, με ξεχωριστή επιστημονική και δημόσια παρουσία μπαίνει στη Βουλή, το 1949-50 γίνεται Υπουργός Εφοδιασμού. Αυτή ήταν μόνο η αρχή, κατόπιν έγινε Υπουργός Εθνικής Οικονομίας 1950-5, Εξωτερικών 1951-52, Γεωργίας 1956 και 1967, Εξωτερικών 1956-63, Εθνικής Άμυνας 1974-1981, Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης 1981, Αρχηγός Αξιωματικής Αντιπολίτευσης 1981-1984, Επίτιμος Πρόεδρος της ΝΔ. Αυτά ήταν τα αξιώματα με τα οποία τιμήθηκε, αλλά εξίσου κι ο ίδιος τίμησε με την προσωπικότητα και τα έργα του. Σφράγισε με την παρουσία του ως Υπουργός Εξωτερικών το 1959 τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου, από τις οποίες γεννήθηκε το ανεξάρτητο Κυπριακό Κράτος, το δεύτερο κράτος του ελληνισμού. Συμφωνία η οποία απέτρεψε τη διχοτόμηση της Κύπρου, κάνοντας τον Μακάριο να αναφωνήσει το «Νενικήκαμεν».
Σε κάθε ταραχώδη εποχή της Ελλάδας, ο Αβέρωφ ήταν παρών στους αγώνες του κράτους, λ.χ. ως Υπουργός Εθνικής Άμυνας, 1974-1981, αντιλήφθηκε τα τραύματα του ελληνικού στρατού. Ανύψωσε το ηθικό του και, αποβάλλοντας την ψυχολογία των ηττημένων, το στράτευμα απέκτησε ενότητα, συνοχή και τη δύναμη του νικητή, απομακρύνοντας τα απομεινάρια των συνταγματαρχών. Με έντονη την αίσθηση του χρέους και της αποστολής –από μικρός ήθελε να ασχοληθεί με τον δημόσιο βίο, ήταν η ωραιότερη απασχόλησή του–, όπως είχε δηλώσει το 1977 σε συνέντευξή του, αφιερώθηκε και μεγαλούργησε σαν να έζησε πολλές παράλληλες ζωές, μας λέει ο συγγραφέας σκιαγραφώντας το πορτρέτο του.
Αυτή την αγάπη για προσφορά ο Αβέρωφ μεταλαμπάδευσε και στον επί εικοσαετία στενό φίλο και συνεργάτη του, τον σημερινό Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων, Κωνσταντίνο Αν. Τασούλα. Έγινε μέντοράς του, έτσι όπως ακριβώς είχε σταθεί για τον ίδιον, από τότε που ήταν έφηβος και μέχρι τον θάνατό του το 1936, ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου. Η ίδια σχέση ποτισμένη από γνώσεις, αξίες και όραμα αναπτύχθηκε αργότερα με τον νεαρό τότε φοιτητή της Νομικής, Κωνσταντίνο Αν. Τασούλα, η οποία διήρκεσε και μέχρι τον θάνατο του μεγάλου Μετσοβίτη πολιτικού και ευεργέτη, και ο Κωνσταντίνος Αν. Τασούλας, έχοντας ενστερνιστεί το όραμα και τις αξίες αυτού του μεγάλου ανδρός, έγινε ο συνεχιστής του οράματός του.
«Τα πιο μεγάλα έργα μας είναι εκείνα που κάναμε ξέροντας πως δεν θα προφτάσουμε να τα χαρούμε. Μα θα τα χαρούν οι γενεές που έρχονται. Δεν τα βλέπουμε ζωντανοί, μα παρατείνουν τη ζωή μας πέρα από το θάνατο». Ε.Α.-Τ. (σελ. 49)
Ο συγγραφέας με πολυτονική γραφή δίνει αίγλη στην αφήγησή του, αυτή η οποία αρμόζει και στο πρόσωπο για το οποίο μας μιλά. Μέσα στο πλαίσιο αγάπης και σεβασμού προς την προσωπικότητα και το μεγαλείο του ανδρός, με ήπιων τόνων αφήγηση εστιάζει στα πολλά πρόσωπά του, δείχνοντας ταυτόχρονα τα στοιχεία τα οποία αποτέλεσαν αυτήν την τόσο εμπνευσμένη, δυναμική και σεμνή προσωπικότητα. Πολλοί είδαν τη λάμψη της χωρίς να έχουν δει το πραγματικό μέγεθός της και χωρίς να γνωρίζουν όλα όσα τη συνέθεταν. Τώρα, ο Κωνσταντίνος Αν. Τασούλας, με τον ρόλο του Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων, αλλά και του έμπειρου πολιτικού και του συγγραφέα, καταθέτει στον επί είκοσι χρόνια μέντορά του έναν γραπτό ύστατο φόρο τιμής, υπενθυμίζοντας στους παλαιότερους την ιστορική του συνεισφορά σε σημαντικά γεγονότα της Ελλάδας και κάνοντάς τον ταυτόχρονα γνωστόν στους νεότερους.
Ο συγγραφέας αφηγείται με σεμνότητα και δίνει ζωντάνια στην εξιστόρησή του παρεμβάλλοντας και τις δικές του τοποθετήσεις, δημιουργώντας ένα πλαίσιο παράλληλης αφήγησης. Αν και εστιάζει αλλού το φως της αφήγησής του, λάμπει κι ο ίδιος από το ήθος της γραφής του. Ταυτόχρονα, γίνονται ευδιάκριτες και οι επιρροές τις οποίες δέχτηκε από την παρουσία του δίπλα στα «έργα και ημέρες» του μέντορά του. Με την εξιστόρησή του ο Κωνσταντίνος Αν. Τασούλας δίνει στον αναγνώστη την ευκαιρία να γνωρίσει και τον ίδιο, δικαιώνοντας τον αείμνηστο Αβέρωφ που του ανέθεσε, όχι μόνο τη θέση του ιδιαίτερου γραμματέα του πολιτικού του γραφείου, αλλά και τη θέση του έμπιστου ανθρώπου με τον οποίο πέρασε τα τελευταία είκοσι χρόνια της ζωής του. Τον θεωρούσε και σαν «τον πολυπόθητο γιο που ποτέ δεν απέκτησε». Κι ο συγγραφέας τον θεωρούσε σαν τον πατέρα, που τού διεύρυνε τα ιδεώδη και τις αξίες της ζωής και τον ώθησε, από νεαρό φοιτητή της Νομικής, στην τέχνη της πολιτικής και όχι στο μάρκετινγκ και την τεχνολογία της. Όντας ποτισμένος ο Κωνσταντίνος Αν. Τασούλας από το όραμα και τις αξίες του μέντορά του, ακολούθησε τα βήματά του στη ζωή και την πολιτική του σταδιοδρομία.
Το μέγεθος και η μοίρα του Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα είναι ένα βιβλίο παρακαταθήκη για την πολιτική, η οποία στάθηκε κι η μοίρα του ανδρός. Στις μέρες μας, με την κρίση αξιών που περνά ο δημόσιος βίος, όπου ακούγονται «θρίαμβοι για το μηδέν και για το κάτι», το βιβλίο του Κωνσταντίνου Αν. Τασούλα έχει ένα επιπλέον νόημα, μια παραίνεση: Παραδειγματιστείτε από τις αξίες του ανδρός και κάνετε τέχνη πολιτική με κέντρο τον άνθρωπο και όχι μάρκετινγκ της πολιτικής.
Το μέγεθος και η μοίρα του Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα
Κωνσταντίνος Αν. Τασούλας
Βουλή των Ελλήνων
σ. 58
ISBN: 978-960-560-176-8
