Αντώνης Σαμαράκης: «Το λάθος»
Ο Αντώνης Σαμαράκης (1919-2003) έχει γράψει νουβέλες, διηγήματα και ποιήματα, μα και ένα σπουδαίο μυθιστόρημα, Το λάθος, που τον έκανε γνωστό σε όλον τον κόσμο και του χάρισε το ελληνικό Βραβείο των Δώδεκα-Έπαθλο Κώστα Ουράνη το 1966, καθώς και το γαλλικό Μεγάλο Βραβείο Αστυνομικής Λογοτεχνίας το 1970. Πρόκειται για ένα εξαιρετικής σύλληψης έργο που έχει στοιχεία από την αστυνομική λογοτεχνία (ο Γκράχαμ Γκριν έχει δηλώσει πως είναι «αληθινό αριστούργημα» και η Άγκαθα Κρίστι το χαρακτήρισε θαυμάσιο με «τεράστιο ψυχολογικό ενδιαφέρον»). Μερικοί επώνυμοι αναγνώστες στο εξωτερικό έχουν σημειώσει πως ο Σαμαράκης σε αυτό το βιβλίο θυμίζει Κάφκα, Καμί και Όργουελ, ενώ ο Κυριάκος Σιμόπουλος, ανάμεσα στους έλληνες κριτικούς, έχει πει πως «Έχει μεταμοσχεύσει το αστυνομικό μυθιστόρημα στην αρχαία ελληνική τραγωδία», όπως έγραφε ο Μαλρό για το έργο του Φόκνερ. Πάντως, ο προσεκτικός αναγνώστης ίσως διακρίνει σε αυτό ιδέες παρμένες από τον Γκριν και τον Τζον λε Καρέ. Η υπόθεση του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται σε μια απροσδιόριστη χώρα σε μια αδιευκρίνιστη εποχή. Οι ήρωες, ελάχιστοι σε σχέση με άλλα παρόμοια έργα, δεν έχουν ονόματα, οπότε όλα αυτά τα χαρακτηριστικά συνιστούν ένα οικουμενικό και ταυτόχρονα διαχρονικό ανάγνωσμα. Κεντρικό θέμα είναι ο ολοκληρωτισμός, ο τρόπος άσκησης της εξουσίας από τους κρατούντες, το καθεστώς και πως αντιμετωπίζει τους πολίτες, οι πράκτορες της κυβέρνησης και η λογική τους, και βέβαια ο απλός άνθρωπος και η συμπεριφορά του ενώπιον των πρακτικών του κράτους, ολοκληρωτικού ή όχι.
Η ιστορία αρχίζει μ’ έναν αφηγητή, μέλους μιας ομάδας πρακτόρων, οι οποίοι δουλεύουν για μια Ειδική Υπηρεσία, δηλαδή την Ασφάλεια. Από ένα έγγραφο μαθαίνουμε πως τέσσερις ύποπτοι που πιάστηκαν για τη μεταφορά προκηρύξεων κατά του καθεστώτος ομολόγησαν την ενοχή τους. Συμπέρασμα: η Ειδική Υπηρεσία είναι αποτελεσματική. Σε μια καινούργια υπόθεση που ονομάζεται «Υπόθεση Καφέ Σπορ» τα πράγματα περιπλέκονται. Από τους δύο συλληφθέντες ως μέλη αντικαθεστωτικής οργάνωσης, ο ένας αυτοκτονεί και ο άλλος (θυμίζει τον Γιόζεφ Κ.. τον ήρωα του Φραντς Κάφκα στη Δίκη), ανακρίνεται από τον σκληρό μηχανισμό της ανάκρισης, αλλά δεν ομολογεί ούτε δίνει κανένα στοιχείο για τους συντρόφους του. Αυτό όμως δεν πτοεί τον ανακριτή, ο οποίος διατυπώνει μια καφκική φράση: «Δεν μπόρεσε ν’ αποδείξει πως είναι με το καθεστώς, όχι. Άρα είναι εναντίον».
Ωστόσο, υπάρχει ένα ευφυές σχέδιο, χάρη στο οποίο οι άνθρωποι της Ειδικής Υπηρεσίας ελπίζουν να κάμψουν τις αντιστάσεις του συλληφθέντα και να τον κάνουν να ομολογήσει. Ελπίζουν αλλά κάτι δεν πάει καλά, στο σχέδιο υπάρχει κάποιο λάθος που ανατρέπει τα πάντα. Πάντα, τα λάθη στα σχέδια των ολοκληρωτικών καθεστώτων ανατρέπουν τους υπολογισμούς των εξουσιαστών, μας λέει ο Σαμαράκης, σε αυτό το μυθιστόρημα, το γραμμένο με χιούμορ, που αποσκοπεί στο να δείξει πως πέρα από μηχανισμούς και συστήματα, υπάρχει ο άνθρωπος, ο οποίος αγωνίζεται και νικάει το καθεστώς, ακόμα κι όταν πεθαίνει.
Το λάθος
Αντώνης Σαμαράκης
Ψυχογιός
248 σελ.
Τιμή € 12,20
