Η ιστορικός Γεωργία Πανσεληνά υπήρξε διευθύντρια του Αρχείου Βοβολίνη από το 1997 μέχρι το 2011, χρονιά που έκλεισε το Αρχείο και δωρήθηκε από την οικογένεια Βοβολίνη στη Γεννάδιο Βιβλιοθήκη και αργότερα στο Ιστορικό Αρχείο της Τράπεζας της Ελλάδος. Από τη θέση της αυτή η ιστορικός και συγγραφέας είχε πρόσβαση στο αρχείο δύο σημαντικών προσωπικοτήτων της Ελλάδας του 20ού αιώνα, των αδελφών Κωνσταντίνου και Σπύρου Βοβολίνη.

Οι αδελφοί Βοβολίνη

Ο Κωνσταντίνος Βοβολίνης (1913-1970) υπήρξε νομικός, δημοσιογράφος κι εκδότης εφημερίδων, ανέπτυξε δε έντονη πολιτική δραστηριότητα από το 1952 μέχρι και τον θάνατό του. Ο Σπύρος Βοβολίνης (1910-1995) υπήρξε δημοσιογράφος κι εκδότης του περιοδικού Βιομηχανική Επιθεώρησις (κυκλοφόρησε το 1934), το οποίο συνεχίζει μέχρι σήμερα ως Οικονομική Επιθεώρηση αποτελώντας πλέον το αρχαιότερο ελληνικό οικονομικό έντυπο. Τα δύο αδέλφια μαζί κυκλοφόρησαν από το 1958 μέχρι το 1962 το Μέγα Ελληνικόν Βιογραφικόν Λεξικόν με βιογραφίες για προσωπικότητες που διακρίθηκαν για τη συμβολή τους στη δημόσια ζωή και την οικονομική και κοινωνική πρόοδο της Ελλάδας, μνημειώδες εκδοτικό έργο (5 τόμοι) για το οποίο τιμήθηκαν με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών το 1964.

Εκτός όμως από τη συγκέντρωση υλικού με σκοπό τη συγγραφή βιογραφιών για τρίτους, τα δύο αδέλφια άφησαν πίσω τους ένα εντυπωσιακό σε όγκο κι εξαιρετικής ιστορικής σημασίας αρχείο από τον δημόσιο βίο τους, αρχείο το οποίο κατά διαστήματα αξιοποιεί η εκδότρια Αλεξάνδρα Βοβολίνη, κόρη του Κωνσταντίνου.

Γράμματα στο μέτωπο

Στον παρόντα τόμο θησαυρίζονται γράμματα που έλαβε ο Κωνσταντίνος Βοβολίνης κατά το διάστημα 15 Νοεμβρίου 1940 – 12 Απριλίου 1941, όταν ως απλός στρατιώτης υπηρέτησε στον ελληνικό στρατό, που έδωσε τη μάχη ενάντια στους Ιταλούς εισβολείς. Στο βόρειο μέτωπο (Κοζάνη, Καστοριά, Κορυτσά, Ιωάννινα κ.α.) ο Βοβολίνης είναι παρών σε όλα τα μεγάλα γεγονότα από τη μεγαλειώδη επέλαση του ελληνικού στρατού επί αλβανικού εδάφους μέχρι την κατάρρευση του μετώπου και την υποχώρηση.

Η σχεδόν εξάμηνη αλληλογραφία του με τη μητέρα του, τον αδελφό του Σπύρο, ο οποίος βρισκόταν κι αυτός στο μέτωπο (τραυματίστηκε σε αεροπορική επιδρομή στα Ιωάννινα στις 30 Δεκεμβρίου 1940) αλλά και με φίλους, γνωστούς και συνεργάτες από την Αθήνα διατρέχει περίπου όλη τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου και αριθμεί 905 επιστολές και επιστολικά δελτάρια. Θεωρείται από τις μεγαλύτερες –αν όχι η μεγαλύτερη– διασωθείσες συλλογές πολεμικής αλληλογραφίας που απευθύνεται σε ένα μοναδικό πρόσωπο.

Ο Βοβολίνης λάβαινε περίπου 5 επιστολές ημερησίως. Η Γεωργία Πανσεληνά είχε λοιπόν να επιλέξει από ένα πλούσιο υλικό, μιας και οι επιστολογράφοι της συγκεκριμένης περιόδου ανέρχονται σε 267. «Δύσκολη πραγματικά –ομολογώ– ήταν η διαδικασία επιλογής γραμμάτων από έναν πλούτο αδημοσίευτων τεκμηρίων, που το καθένα είχε τη δική του ιστορία να αφηγηθεί», γράφει στην εισαγωγή η συγγραφέας.

Τα γράμματα που λάμβανε ο Κωνσταντίνος Βοβολίνης κατά τη διάρκεια της στράτευσής του στο μέτωπο του 1940 αποτελούν σήμερα έναν ιστορικό θησαυρό και μια εξαιρετική πηγή πληροφοριών για την εποχή.

Στην παρούσα καλαίσθητη έκδοση-λεύκωμα παρουσιάζονται 78 από τα 905 τεκμήρια και το αρχειακό υλικό έχει διαρθρωθεί σε 9 θεματικούς άξονες με βάση την ιδιότητα των επιστολογράφων. Πρώτιστα παρουσιάζεται μέσω των γραμμάτων της η μητέρα του, Μαρία Βοβολίνη, η οποία εκείνο το διάστημα ήταν 60 ετών και πολλά χρόνια χήρα – αυτά είναι τα πιο προσωπικά τεκμήρια, τα γράμματα που απευθύνει μια μάνα που αγωνιά για το παιδί της αλλά είναι ιδιαίτερα υπερήφανη για την απόφασή του να πάει στο μέτωπο, όπως κι ο άλλος γιος της, ενώ θα μπορούσαν να είχαν αποφύγει τη στράτευση λόγω της δημοσιογραφικής τους δραστηριότητας. Περιλαμβάνονται επίσης γράμματα του Σπύρου, ο οποίος ανησυχεί κι αυτός για την τύχη του μικρότερου αδελφού του. Στην έκδοση περιλαμβάνονται γράμματα συγγενών, δημοσιογράφων, φίλων, ερώτων, ανομολόγητων και μη, καθώς και συναδέλφων του. Ο Κωνσταντίνος Βοβολίνης κατά την κήρυξη του πολέμου ήταν γενικός γραμματέας του Δήμου Πειραιώς.

Ιστορικός θησαυρός

Τα γράμματα που λάμβανε ο Κωνσταντίνος Βοβολίνης κατά τη διάρκεια της στράτευσής του στο μέτωπο του 1940 αποτελούν σήμερα έναν ιστορικό θησαυρό και μια εξαιρετική πηγή πληροφοριών για την εποχή. Ο αναγνώστης που θα βυθιστεί στην ανάγνωσή τους θα χρονομεταφερθεί στην εμπόλεμη Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του 1940, μια δύσκολη αλλά συναρπαστική εποχή. Οι ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί που μένουν αράγιστοι παρά την επιστράτευση, οι σφυρηλατημένες στον χρόνο προσωπικές κι επαγγελματικές σχέσεις, ο φόβος για το αύριο αλλά και οι μικροχαρές της καθημερινής ζωής περνούν μέσα από τα γράμματα που λαμβάνει στα ελληνοαλβανικά σύνορα ο Κωνσταντίνος Βοβολίνης, γράμματα που προσπαθούν να τον εμψυχώσουν αλλά και να τον πληροφορήσουν για ό,τι συμβαίνει στα μετόπισθεν.

Οι φιλενάδες του, για παράδειγμα, τον ενημερώνουν για την κατάσταση που επικρατεί στην Αθήνα. Μια από αυτές, η Καίτη Κομνηνού, στο γράμμα της (11 Φεβρουαρίου 1941) περιγράφει μια Αθήνα με τσουβάλια άμμο και χαρτιά στα παράθυρα των σπιτιών και αποτυπώνει το πρωτόγνωρο κλίμα που προκαλούν στους Αθηναίους οι βομβαρδισμοί των Γερμανών: «Κάπου κάπου κανένας συναγερμός μάς κάνει να τρέχωμε αντί για το καταφύγιο στην ταράτσα για να δυνηθούμε να παρακολουθήσουμε έστω και από μακρυά την υπέροχη σκόπευσί τους. Ούτε μία βόμβα τους έως σήμερα δεν έπεσε στην θάλασσα, όλες πέτυχαν τον σκοπό τους».

Ο θείος του Στέφανος Βοβολίνης, απόστρατος αξιωματικός της Χωροφυλακής, ο οποίος έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους και στο Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε γράμμα του (29 Δεκεμβρίου 1940) και μετά τις πρώτες επιτυχίες του ελληνικού στρατού γράφει στον στρατιώτη Κ. Βοβολίνη: «Ιδού με την παλληκαριά των παιδιών μας πώς κατήντησαν. Οι φασίσται προκαλούν τη θυμηδίαν όλου του κόσμου». Στο γράμμα του (25 Δεκεμβρίου 1940) ο Αχιλλεύς Κύρου, εκδότης της εφημερίδας Εστία και σημαίνων δημοσιογράφος της εποχής, γράφει τα εξής εμψυχωτικά προς τον υποδεκανέα πλέον Κωνσταντίνο Βοβολίνη: «…χαίρω που τόσο πανηγυρικά ο Ελληνικός Λαός απέδειξεν ότι δεν εχρειάζετο ειδική πολεμική ψυχολογική προετοιμασία διά να γίνη Λαός Ηρώων».

Στον Βοβολίνη είχε γράψει κι ο Κώστας Κοτζιάς, Υπουργός-Διοικητής Πρωτευούσης στην κυβέρνηση Μεταξά και πολιτικός μέντορας του νεαρού Κωνσταντίνου. «Αγαπητέ Ντίνο. Αισθητή η έλλειψίς σου από τον Δήμον Πειραιώς. Αι προσωπικότητες εκεί εμφανίζονται ανάγλυφες. Φοβούμαι ότι πριν γυρίσεις η υπομονή μου θα εξαντληθή…» γράφει προς τον έμπιστό του συνεργάτη ο γνωστός από τη διπλή θητεία του ως δήμαρχος της Αθήνας Κ. Κοτζιάς.

Μέχρι και γράμματα για να μεσολαβήσει για την επαναπρόσληψη ορισμένων απολυμένων συναδέλφων του λόγω των οικονομικών περικοπών στον Δήμο Πειραιώς που προκάλεσε ο πόλεμος έλαβε στο μέτωπο ο Κωνσταντίνος Βοβολίνης.

Η Γεωργία Πανσεληνά έχει πραγματοποιήσει άλλη μια σημαντική ιστορική καταγραφή στο παρόν έργο, έναν πραγματικό ερευνητικό άθλο. Για κάθε γράμμα που επέλεξε να παρουσιάσει (μαζί με το κείμενο παρατίθεται φωτογραφία του πρωτότυπου) παραθέτει βιογραφικά στοιχεία για τον επιστολογράφο, επεξηγήσεις και πληροφορίες για κάθε όνομα που αναφέρεται στις επιστολές, για κάθε γεγονός που αφηγούνται οι επιστολογράφοι στον στρατευμένο άνθρωπό τους. Έχουμε έτσι ως αναγνώστες τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε μέσα από την ανάγνωση των γραμμάτων αυτών μια πληθώρα προσώπων του δημόσιου βίου και σημαντικά γεγονότα που διαδραματίζονται μέσα στη δίνη του πολέμου και να κατανοήσουμε τη δύναμη των προσωπικών σχέσεων και την αξία της επικοινωνίας, που κανείς και τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει.

Γράμματα πολέμου
15 Νοεμβρίου 1940 – 12 Απριλίου 1941
Γεωργία Μ. Πανσεληνά
Εταιρεία Πολιτικών & Οικονομικών Μελετών Βοβολίνη A.M.K.E.
226 σελ.
ISBN 978-618-85631-0-0
Τιμή €25,00
Μπορείτε να το βρείτε εδώ: https://www.ekdoseiskerkyra.gr/portfolio-items/grammata-polemou/?portfolioCats=104

Ο Θανάσης Αντωνίου είναι δημοσιογράφος.

Άλλα κείμενα:

• Δήμητρα Δήμου: «Η καντιανή ηθική στον σύγχρονο κινηματογράφο»
• Μήδεια Αμπουλασβίλι – Έκα Τσκοΐτζε: «Εύλαλα μάρμαρα»
• J. Bradford DeLong: «Στον δρόμο προς την ουτοπία»
• Martin Gross: «Η τελευταία χρονιά»
• Γιάννης Μουρατίδης: «Ταξίδια στο μέλλον» (Ι και ΙΙ)

Twitter