Η έμπνευση για ένα μυθιστόρημα δεν μπορεί να είναι στιγμιαία ούτε ευκαιριακή, τουλάχιστον για μένα. Είναι μια αργή, συνθετική διαδικασία που προκύπτει από διεργασία εσωτερικών προβληματισμών και προσωπικών αναζητήσεων. Στο βιβλίο Το ζαρκάδι του Ολύμπου  αυτή η επιθυμία να αφηγηθώ μέσα στη μεγάλη Ιστορία την ιστορία μιας οικογένειας δημιουργήθηκε σταδιακά και μακροχρόνια, έπειτα από μια σειρά εξωτερικών ερεθισμάτων τα οποία κατά καιρούς μού γέννησαν ερωτήματα που δεν έβρισκαν ούτε εύκολη αλλά ούτε και πειστική απάντηση.

Απαριθμώ μερικά από αυτά που συνέβαλαν να κτίσω μέσα μου την πλοκή του μυθιστορήματος. Προσπάθησα να βρω τι ξέραμε για την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923, μια υποχρεωτική συνθήκη αλλαγής ζωής χιλιάδων ανθρώπων. Διαπίστωσα ότι ελάχιστα έχει απασχολήσει την έρευνα και σχεδόν καθόλου τη λογοτεχνία η ανταλλαγή των πληθυσμών εν αντιθέσει με τη Μικρασιατική καταστροφή, η οποία ακόμη μονοπωλεί το ενδιαφέρον πολλών. Αναρωτήθηκα κατά πόσο έχουν καταγραφτεί οι μνήμες, οι εμπειρίες, οι δυσκολίες των ανταλλαγέντων. Γιατί πέρα από την καταγραμμένη άμεση μαρτυρία του Έρνεστ Χέμινγουεϊ, αντιλήφθηκα ότι δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτε. Πώς ζούσαν αυτοί οι πληθυσμοί στην Ανατολική Θράκη; Με τι τρόπο επηρέαζε ο ένας τον άλλο, ποιες γλώσσες μιλούσαν, τι έθιμα είχαν, τι φαγητά έτρωγαν; Ευημερούσαν, συμβίωναν ειρηνικά με τους άλλους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είχαν καλές σχέσεις με τους Τούρκους και ποιες ήταν οι συνθήκες που άλλαξαν αυτή την αρμονική συμβίωση;

Πώς ήταν η Θεσσαλονίκη όπου μετοίκησε η οικογένεια από τη Ραιδεστό; Ήταν ένα νεοσύστατο κομμάτι της Ελλάδας με δεκάδες άλυτα θέματα που έπρεπε να διευθετήσει, για να μπορέσει να ενταχθεί στον ελληνικό ελεύθερο κορμό, αλλά την ίδια εποχή δέχτηκε ορδές προσφύγων, αρχικά από τη Μικρασιατική καταστροφή και στη συνέχεια από τους ανταλλαγέντες, αλλά ταυτόχρονα είχε πληγεί από μια σχεδόν ολοκληρωτική πυρκαγιά και ο πληθυσμός της είχε αλλοιωθεί από την εγκατάσταση χιλιάδων συμμαχικών στρατευμάτων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πώς συμβίωναν οι νέες προσφυγικές ομάδες με τους ντόπιους και με τους Εβραίους; Για ποιους λόγους δημιουργήθηκαν ανταγωνισμοί και αντιθέσεις; Γιατί εξολοθρεύτηκαν με τόσο μαζικό τρόπο οι Εβραίοι κάτοικοι της πόλης; Θα μπορούσαν πολλοί να διασωθούν; Ένα θέμα ταμπού, το οποίο ελάχιστα έχει συζητηθεί στην προσπάθεια να ομογενοποιηθεί πληθυσμιακά η πόλη μεταπολεμικά. Γιατί δεν είχε η Εθνική Αντίσταση τη θέση που της άξιζε στην ιστορική διαδρομή της χώρας; Γιατί ακόμη πληρώνουμε τις τραγικές συνέπειες του Εμφυλίου και για ποιον λόγο για δεκαετίες πολλά από αυτά τα θέματα παρέμειναν στη σκιά, σε μια γκρίζα ζώνη, όπου μόνο με υπαινιγμούς μιλούσαν γι’ αυτά;

Ελάχιστα έχει απασχολήσει την έρευνα και σχεδόν καθόλου τη λογοτεχνία η ανταλλαγή των πληθυσμών εν αντιθέσει με τη Μικρασιατική καταστροφή.

Αυτά όλα τα ερωτήματα και πολλά άλλα που σχετίζονται με τη διαδρομή της χώρας μεταπολεμικά μέχρι τις μέρες μας, όπως για παράδειγμα οι πολεοδομικές και πληθυσμιακές αλλαγές της Θεσσαλονίκης, ήταν θέματα που με απασχολούσαν επί χρόνια, καθώς τα βρήκα μπροστά μου κατά την πολυετή ενασχόλησή μου ως αρχαιολόγος πεδίου με ανασκαφές μέσα στην πόλη, σε ιδιωτικά οικόπεδα ή σε δημόσιους χώρους, όπως η αγορά των αυτοκρατορικών χρόνων. Προσπαθώντας να θέσω όλα αυτά τα ζητήματα, πλέχτηκε η ιστορία της οικογένειας που ξεριζωμένη από τη Ραιδεστό εγκαθίσταται στη Θεσσαλονίκη και εκεί τα μέλη της προσπαθούν να ανασυγκροτήσουν τις ζωές τους σε καινούργιες και διαρκώς αντίξοες συνθήκες.

Μέσα από τις ενδοοικογενειακές διενέξεις και την εξέλιξη των προσώπων, το μυθιστόρημα πραγματεύεται θέματα ψυχαναλυτικά, ψυχολογικά, ερμηνεύει συμπεριφορές και αντιδράσεις διαπροσωπικών σχέσεων. Μέσα από την περιγραφή της καθημερινότητας των τριών γενεών της οικογένειας του πατέρα Κωνσταντή, του γιου Αλκιβιάδη και της κόρης του Φιλιώς στο βιβλίο συμπεριλήφθηκαν τοπογραφικά, πολεοδομικά, τοπιογραφικά, λαογραφικά, εθνογραφικά, κοινωνικά, ιστορικά, πολιτικά, ηθογραφικά, ψυχολογικά και ψυχογραφικά στοιχεία ανά τις εποχές που διατρέχει. Εικονοποιούνται μέσα από την πιο πρόσφατη ιστορία της οικογένειας του μυθιστορήματος γεγονότα της μεταπολίτευσης, τα οποία σχετίζονται και με τον παρόντα χρόνο της χώρας.

Στο μυθιστόρημα επαναφέρεται η συζήτηση για τις συνέπειες των πολέμων, των διωγμών, τις απωθήσεις των λαών και το προσφυγικό ζήτημα, θέματα επίκαιρα σήμερα όσο ποτέ, καθώς πολλά τραγικά συμβάντα των ημερών μας είναι τα απόνερα ατυχών αποφάσεων μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο Ζαρκάδι του Ολύμπου  πρωταγωνίστρια είναι η Ιστορία. Έτσι, θέματα όπως η ανταλλαγή, η προσφυγιά, η ανηλεής εξόντωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, η Εθνική Αντίσταση, ο Εμφύλιος, η δικτατορία, η μεταπολίτευση αποτέλεσαν βασικούς αφηγηματικούς άξονες, τα στημόνια μέσα στα οποία υφάνθηκε η επιμέρους ιστορία της οικογένειας, ενώ μέσα από την αφήγηση των συγκλονιστικών πολεμικών γεγονότων της Ιστορίας του πολύπαθου 20ού αιώνα το περιεχόμενό του στοχεύει να αναδείξει ειρηνιστικές και πανανθρώπινες αξίες.

Το ζαρκάδι του Ολύμπου
Πολυξένη Βελένη
Εκδόσεις Καστανιώτη
σ. 432
ISBN: 978-960-03-7211-3
Τιμή: 18,00€

Twitter