Όσο ο καιρός περνάει –κι αυτό ισχύει για όλους τους ανθρώπους, πολύ περισσότερο για τους δημιουργούς– μια αβάσταχτη κούραση γέρνει τους ώμους όσων ακόμα επιμένουν, έτσι που καλλιτεχνικά έργα, τα οποία περιμένουν κάποιοι σχεδόν με αγωνία, να μην ανταποκρίνονται στις προσδοκίες τους. Ιδίως οι πεζογράφοι που εργάζονται ως χειρώνακτες δεν πραγματοποιούν την έρευνα που χρειάζονται τα μυθιστορήματά τους, δεν προσέχουν την τεχνική απόδοσης και αφήγησης, και ίσως, τέλος, να μη νοιάζονται τόσο και για το προηγούμενο αξιοσημείωτο έργο τους, αλλά και για την υστεροφημία τους. Έτσι η ανάγνωση καθίσταται αληθινό ρίσκο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, ενώ παράλληλα δημιουργείται ένα αρνητικό κλίμα για τον συγγραφέα, ο οποίος επίσης και δεν αντιδρά επαρκώς, λόγω ακριβώς αυτών που αναφέραμε παραπάνω.

Η ουσία είναι μία: τίποτα από όλα αυτά δεν ακουμπά τον μεγάλο μας μυθιστοριογράφο Μένη Κουμανταρέα, ο οποίος, όσο τα χρόνια βαραίνουν την πένα του, τόσο πιο ουσιαστικός γίνεται, τόσο πιο συνεπής παρουσιάζεται, τόσο πιο ενδιαφέρων καθίσταται, τόσο πιο αγαπητός γίνεται στον κόσμο. Πράγματι, και αυτή τη φορά, στο Θάνατος στο Βαλπαραΐζο, ο Κουμανταρέας καλλιεργεί το έδαφος για να φυτρώσει ένα πολιτικό θρίλερ, άψογο στην εκφορά του, ιδεολογικά δρομολογημένο και ουσιαστικά ανώτερου επιπέδου. Τι έχουμε, όμως; Μια συνομιλία του εξόριστου στη Χιλή πρώην προέδρου της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας μ’ έναν Έλληνα ψυχίατρο, που βρίσκεται σε αυτή τη χώρα της Λατινικής Αμερικής για λόγους έρευνας επιστημονικής. Η κουβέντα στρέφεται γύρω από τα πεπραγμένα του προέδρου όσο ήταν στο τιμόνι της χώρας. Μετά το θάνατό του και όσα συνέβησαν στο Βαλπαραΐζο, ο Έλληνας γιατρός γίνεται, με τη θέλησή του, κομιστής ενός βίντεο με συνέντευξη του προέδρου Χόνεκερ, προκειμένου να προωθηθεί στα ΜΜΕ της Δύσης, με απρόβλεπτο και αναπάντεχο αποτέλεσμα. Ένα ολοκληρωτικά πολιτικό κείμενο, λοιπόν, που εξελίσσεται με ταχύτητα διαστημική, αφήνοντας στον δέκτη τη χαρά και την ικανοποίηση ότι έγινε μέτοχος μιας προσπάθειας από την οποία δεν του ξέφυγε η παραμικρή λεπτομέρεια.

Είναι γεγονός πως μετά την πτώση του τείχους και την κατάρρευση των Ανατολικών καθεστώτων, βρέθηκαν πολλοί καλοθελητές, όχι μόνο των αστικών σχηματισμών, αλλά και αριστεροί, που μίλησαν χωρίς ντροπή για «σφαγείς», «δολοφόνους», «δικτάτορες» κ.λπ., ανταποκρινόμενοι σε ό,τι οι κομματικοί τους χώροι επεδίωκαν. Ο Κουμανταρέας, με την τεράστια πολιτική κρίση που διαθέτει, όχι μόνο δεν πέφτει σε αυτή τη λάσπη, αλλά το αντίθετο, πλησιάζει μυθιστορηματικά έναν ηγέτη, άρρωστο και λίγο πριν από το θάνατό του, με όση συμπάθεια μπορεί να διαθέτει τολμώντας, μάλιστα, μέσω του Έλληνα γιατρού να του υπενθυμίζει τα σοβαρά του λάθη και τις ευθύνες του. Και πάλι, σύμφωνα με τον συγγραφέα, ο ηγέτης αντιλαμβανόμενος, έστω και αν είναι αργά, τις φοβερές του αδυναμίες, την έλλειψη δημοκρατίας, το θάνατο της ελευθερίας για τους πολίτες, γενικώς ό,τι εσφαλμένα θεώρησε σωστό για την επιβίωση της χώρας του στον απροκάλυπτο πόλεμο που ασκούσε πάνω του η Δύση, σχεδόν καταρρέει. Ο Κουμανταρέας, λοιπόν, όχι μόνο δεν ζητάει ευθύνες από έναν συνομήλικό του, που άρρωστος οδεύει προς το θάνατο, αλλά είναι έτοιμος να τον συγχωρέσει, καθώς πείθεται πως ό,τι έκανε ο ηγέτης, το έκανε με βάση αυτό που πίστευε καλύτερο για το λαό του.

Το κυριότερο χαρακτηριστικό της πεζογραφίας του Κουμανταρέα είναι φυσικά η θεατρικότητα του λογοτεχνικού σώματος. Αληθινά, το σκηνικό στήνεται πάνω σε διαλόγους, πολλές φορές και σε διαλόγους μέσα σε διαλόγους, καθώς η μία ιστορία που εξελίσσεται εμπεριέχει μια δεύτερη, που έχει ίση ή και περισσότερη αξία. Έχω την εντύπωση πως, αν εξαιρέσει κανείς το μεγάλο κομμάτι των δρώμενων στο Βαλπαραΐζο –τα οποία επίσης αναπτύσσονται σε κλειστό χώρο– το μυθιστόρημα θα μπορούσε ατόφιο να μεταφερθεί στο θέατρο, μ’ αυτή του την πρωτοποριακή υφή, μ’ αυτή του την ξεκάθαρη αφηγηματική πρόζα. Ενώ, τέλος, ένας συγγραφέας του ύψους του Κουμανταρέα δεν θα μπορούσε να μη φιλτράρει το φαινόμενο της ανόδου των ναζιστικών και φασιστικών κομμάτων όχι μόνο στην Ευρώπη –που εν κατακλείδι στρατολογούν μέλη από τα πρώην σοσιαλιστικά στρατόπεδα–, έτσι ώστε να πιστοποιήσει, μια ακόμη φορά, την πολιτική του ταυτότητα, που υπήρξε προοδευτική, αριστερή και συνεπής με τους αναγνώστες που τον παρακολουθούν εδώ και δεκαετίες.

Θάνατος στο Βαλπαραΐζο
Μένης Κουμανταρέας
Πατάκης
266 σελ.
Τιμή € 14,70 

Ο Χρίστος Παπαγεωργίου είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας.

Άλλα κείμενα:

• Στάθης Κουτσούνης: «Ρόδο σε καθρέφτη»
• Λευτέρης Γιαννακουδάκης: «Τα φαντάσματα του Δεκέμβρη»
• Αχιλλέας ΙΙΙ: «Τέλος πάντων»
• Γιάννης Στρούμπας: «Περίμετρος»
• Ηλίας Λ. Παπαμόσχος: «Ανάληψη»

Twitter