Ωραίος με την ιδιαίτερη σαγήνη που ασκεί το γλυπτό της κλασικής τέχνης· γλωσσομαθής, πολυμαθής και πολύπειρος· ίσως λίγο τυχοδιώκτης, γιατί όχι· ενθουσιώδης εραστής του γυναικείου φύλου και της ζωής εν γένει· ριψοκίνδυνος και ενίοτε επικίνδυνος· bon vivant και σκληροτράχηλος· ήρωας πολέμου και λόγιος· συγγραφέας ορισμένων εκ των συναρπαστικότερων ταξιδιωτικών κειμένων του εικοστού αιώνα· φιλέλληνας και Ευρωπαίος· και άλλα πολλά: ο Πάτρικ Λη Φέρμορ.

Η πρώτη γνωριμία μου με το έργο του Φέρμορ έγινε παρεμπιπτόντως και εμμέσως. Ο Κρητικός μαντατοφόρος, το αυτοβιογράφημα του Γιώργου Ψυχουντάκη, συναγωνιστή του Φέρμορ στα θρυλικά κρητικά βουνά στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, το διάβασα στα αγγλικά, στη μετάφραση του Φέρμορ, ένα καλοκαίρι στην Κρήτη ασφαλώς. Έκτοτε, πολλά καλοκαίρια αργότερα, παραμένω δέσμια της γοητείας του συγγραφέα που στη μακρά διάρκεια του βίου του (1915-2011) εξέδωσε ουκ ολίγα, ταξιδιωτικά και μη, ποτέ όμως την αυτοβιογραφία του. Τη βιογραφία του εποίησε με θαυμαστή προσήλωση η Άρτεμις Κούπερ (Patrick Leigh Fermor: An Adventure, John Murray, 2012· στα ελληνικά στη μεστή μετάφραση του Ηλία Μαγκλίνη, Πάτρικ Λη Φέρμορ: Μια Περιπέτεια, Μεταίχμιο, 2013).

Ένας συνεπής αναγνώστης διαβάζει πολλά στη διάρκεια του αναγνωστικού βίου του και ποικίλα. Στέκεται όμως σε κείνα που κάτι συγκινούν μέσα του με έναν ιδιαίτερο τρόπο, σε μία μυσταγωγική σχέση που μόνο μεταξύ αναγνώστη και βιβλίου υφίσταται και θέτει σε τροχιά μία –έως την ανακάλυψη αυτής της αναγνωστικής εμπειρίας– εσωτερική ασάλευτη ζωή. Ο Φέρμορ συγκαταλέγεται σε αυτούς τους συγγραφείς για το δικό μου αναγνωστικό σύμπαν. Ικανός χειριστής του λόγου, γλαφυρός στις περιγραφές του, ιδίως στα ταξιδιωτικά του, επαναπλαισιώνει τον ελληνικό τόπο με τα αφηγηματικά τοπία που δημιουργεί. Δεν αρκείται στην κυριολεξία της περιγραφής, η Ελλάδα του Φέρμορ, μια Ελλάδα εν πολλοίς ταλαιπωρημένη από τις μεγάλες περιπέτειες της δεκαετίας του 1940, αναδύεται μέσα από μία αχλή ονείρου, χωρίς να εξωραΐζεται, χωρίς ψιμύθια, αλλά με τη στοργή του ανδρός που είναι πρωτίστως εραστής. Δεν είναι τυχαία η προσωπική του ταύτιση με τον Λόρδο Βύρωνα και η εξιστόρηση του πώς φτάνει ως το Μεσολόγγι για να αναζητήσει τις παντόφλες του Μπάιρον (!) αριστουργηματική. Η ματιά του Φέρμορ απέναντι στην Ελλάδα δεν είναι αντικειμενική, δεν υπάρχει τέτοια επιδίωξη εξαρχής. Ο Φέρμορ προσεγγίζει την ελληνική ουσία σαν τοπιογράφος· δεν παριστάνει υπαρκτούς τόπους, αλλά επινοεί τοπία που θα μπορούσαν να υφίστανται υπό προϋποθέσεις. Δεν αποκρύπτει τις άσχημες πτυχές του ελληνικού χαρακτήρα, τις αντιμετωπίζει όμως με χιούμορ και ευφρόσυνη διάθεση, με τη λαχτάρα του παιδιού που ανακαλύπτει ένα καινούργιο παιχνίδι. Δεν φοβάται τις κακουχίες, δεν στέκεται υπερβολικά σε τυχόν δυσχέρειες, ως γνήσιος ταξιδιώτης στο πνεύμα του αρχετυπικού Οδυσσέα τις προσπερνά και εστιάζει στο ευ ζην, με τη διαφορά ότι ακούει επίσης το τραγούδι των Σειρήνων, καθόλου όμως δεμένος, ίσα ίσα εντελώς ελεύθερος να ακολουθήσει τις προσταγές του και να λοξοδρομήσει – κυριολεκτικά. Τα ταξίδια του Φέρμορ στην Ελλάδα διαρκούν πάντοτε λίγο περισσότερο από την αρχική εκτίμηση, γιατί κάπου, κάπως βρίσκεται κάτι να του κεντρίσει το ενδιαφέρον και να αποσπάσει την προσοχή του από τον προορισμό του.

Στέκομαι ιδιαίτερα στο ταξίδι του στη Ρούμελη (και στο ομότιτλο βιβλίο του), λόγω καταγωγής και σε σύνδεση με το παραπάνω σχόλιό μου περί αναγνώστη και βιβλίου. Το ταξίδι ξεκινά από την Αλεξανδρούπολη και, καθώς κατηφορίζει ο Φέρμορ με προορισμό τις δυτικές εσχατιές της Ελλάδας, ο αναγνώστης μυείται σε μια ελληνική εμπειρία ατόφια και ανόθευτη, τραχιά και ανεπιτήδευτη, και μεταφέρεται σε μια εποχή αθωότητας. Αν το βιβλίο ήταν φωτογραφία, θα ήταν του Κώστα Μπαλάφα ή του Τάκη Τλούπα. Οι κυριολεκτικές ομίχλες που συναντά συχνά στο διάβα του ο Φέρμορ και που χαρακτηρίζουν άλλωστε τη δυτική Ελλάδα τυλίγουν και την εξιστόρησή του και εξαχνώνουν πρόσωπα και περιστατικά. Με έκπληξη διάβασα το ταξίδι του Φέρμορ στα Κράβαρα, και δη στο μικρότατο χωριό της Περίστας στην ορεινή Ναυπακτία, γενέθλιο τόπο των δικών μου προγόνων, και την επιθυμία του να μυηθεί στη μυστική, σχεδόν συνωμοτική γλώσσα της περιοχής, τα μπολιάρικα – εξάλλου, στο τέλος του βιβλίου παραθέτει και σχετικό γλωσσάρι. Με συγκίνηση τον ακολούθησα στην πλατεία του χωριού και στο μοναδικό μαγαζί-καφενείο του αδερφού της γιαγιάς μου, εκεί όπου πέρασα τα πρώτα καλοκαίρια της ζωής μου, εκεί όπου διαδραματίστηκαν πλείστα όσα στη Σαγράδα Φαμίλια μου και εκεί έγινε η τελική και οριστική σύνδεση με το έργο του Φέρμορ.

Ο Φέρμορ αναδεικνύεται ελληνικότερος των Ελλήνων, αξιοποιεί τη θουκυδίδεια Ελλάδος παίδευσιν με ισορροπία ζυγισμένη, ώστε να μην υποπίπτει ούτε στο ελάχιστο στην κατηγορία του γραφικού, εγκαθίσταται στην Ελλάδα, συγκεκριμένα στη Μάνη, την οποία επιλέγει για να προσδώσει υλική υπόσταση στο ελληνικό του όραμα, και παραμένει ως το τέλος της ζωής του λάτρης του ελληνικού τρόπου, χωρίς μέτρο ίσως, με πολύ πάθος όμως:

«I had begun to grasp, in the past few weeks, one of the great and uncovenanted delights of Greece; a pre-coming-of-age present in my case: a direct and immediate link, friendly and equal on either side, between human beings, something which melt barriers of hierarchy and background and money and, except for a few tribal and historic feuds, politics and nationality as well. It is not a thing that functions in the teeth of convention, but in almost prelapsarian unawareness of its existence [...] the tiredness of limb, the feeling of being lost in time and geography and with months and years hazily sparkling ahead in a prospect of unconjecturable magic – the fusion of all this made it seem that life, at that moment, had nothing more to offer». (Patrick Leigh Fermor, Roumeli, John Murray Books: 53-54)

Twitter