Αν ζούσε εκείνος –ο νονός, ο μπαμπάς– θα έκλεινε φέτος τον Απρίλη τα 95. Η Άννα, η βαφτισιμιά, θα γινόταν 65. Στη ζωή και στο βιβλίο. Το νήμα, ωστόσο, των κοινών γενεθλίων στις 22 Απριλίου των κεντρικών μυθιστορηματικών προσώπων της Ζωρζ Σαρή θα είχε στο μεταξύ αρκετές φορές δοκιμαστεί, προτού το κομματιάσει ο ένας ή ο άλλος θάνατος. Είτε από αφηγηματική επιλογή της σπουδαίας αυτής συγγραφέως νεανικής λογοτεχνίας, ή από ανατροπές της Ιστορίας, ή εντέλει από τα απρόοπτα κάθε ζωής. Τον Απρίλη του 1967, πάντως, όταν δηλαδή ξεκινά η διήγηση στο μυθιστόρημα Τα γενέθλια, την αντοχή του νήματος δοκιμάζει η δικτατορία των συνταγματαρχών.

Το βιβλίο της Ζωρζ Σαρή κυκλοφορεί στη μεταπολίτευση, το 1977, από τον Κέδρο. Το διαβάζω με την αδημονία της αναγνώστριας όταν κυκλοφορεί καινούργιο βιβλίο του/της συγγραφέα που αγαπά. Δεν θυμάμαι αν με ενθουσίασε τόσο ανεπιφύλακτα όσο τα προηγούμενα της Ζωρζ Σαρή (ή τα επόμενα!). Ίσως επειδή δεν ήμουν (δεν είμαι;) πολύ πρόθυμη να δω ένα κομμάτι της οικογενειακής ιστορίας στον αφηγηματικό πυρήνα ενός μυθιστορήματος. Το μυθιστόρημα δεν είναι, βέβαια, φωτογραφία να την ξύσεις. Ωστόσο… Εκείνην αχνά αλλά πάντως μπορώ και τώρα να τη φέρω στη μνήμη μου (που ενδεχομένως ανασκευάζει), να μπαινοβγαίνει στο σπίτι της Ξενοκράτους, ψηλόλιγνη και καθησυχαστική, να ρωτά το ένα και το άλλο, για τη δικτατορία, τη Θεσσαλονίκη, γενέτειρα και κατοικία, το Πανεπιστήμιο, το τελευταίο μάθημα, τις φυλακίσεις του Μίμη, τους γονείς και τους φίλους, τη μικρή ή τις μικρές Αντιγόνες, την Ανεμόσκαλα, την Πάνω Πόλη, τη γιαγιά Στάσα και πολλά άλλα. Αποσπασματικά μού φαίνονταν. Κι έτσι διασώθηκαν.

Μου έμεινε το βαθύ βλέμμα, το τρυφερά διαπεραστικό, που σκάλιζε και μεταποιούσε (προφανώς) για τα δικά της υφάδια. Δεν έκανε πολλές  προσωπικές ερωτήσεις ή μάλλον δεν τις έκανε σε τόνο προσωπικό. Μεθοδική συλλέκτρια. Δεν προσπερνούσε. Στο αντίτυπο που έχει διασωθεί στη βιβλιοθήκη μου, δίπλα στη δική της έντυπη αφιέρωση «Στη Ρενέ», διαβάζω χειρόγραφα: «Στη μάνα και στον πατέρα του Δημήτρη, με αγάπη, Ζωρζ Σαρή, 27/1/78».

Γιατί να επιλεγεί ο Μίμης, ή μάλλον ο μπαμπάς, για νονός της Άννας στα Γενέθλια; Της Άννας με τα σγουρά μαλλιά και την ανυπότακτη, ζωηρή φαντασία, ανάλογη μιας μελλοντικής συγγραφέως; Απορία μοιρασμένη σε διαφορετικές ηλικίες της αναγνώστριας.

Για να δανείσει η ηρωίδα ματιά, βίωμα και προσέγγιση, σε μια μυθοπλασία για νέους και νέες, που εξιστορούσε το ύπουλο και βίαιο μακελειό της δικτατορίας στις ζωές των ανθρώπων, την αντίσταση ως μονόδρομο, την αγάπη για την ελευθερία, απαντά ο ωριμότερος εαυτός μου. Ποιος να ήταν άραγε ο συνδυασμός που άρεσε στη Ζωρζ Σαρή; Το εκρηκτικό πνεύμα, ο εντέλει ακομμάτιστος, ο διφυής; Ή μήπως (και) η αραπίνα κούκλα μου, «Τόκο-τα»;

Προτιμώ τις ορατές και αόρατες συνάφειες. Τα πρόσωπα – ο Τίτος, ο Λέων, ο Νίκος, ο Λεωνίδας. Τη σχεδόν παράταιρη ηχώ της εμμονής στον λόγο και τη γραφή εν μέσω δικτατορίας, την επιμονή να δοθεί αιτούμενο και περιεχόμενο μετά κι όταν το σύνθημα χάσει την ιστορική του λάμψη και ισχύ. Ή μήπως τα κατ’ εξαίρεση, τα αδρανή, τα κενά, τα ανορθόδοξα – πρόσφορη μαγιά για μυθοπλαστικές ανα-πληρώσεις; Αυτά και πολλά άλλα υπάρχουν στο βιβλίο.

Από την πρώτη στη σημερινή ανάγνωση, ευχαριστώ από πλευράς μου συγγραφέα και βιβλίο για τη διαμεσολάβηση.

Πάντως, η φιλαναγνωσία σε κάνει ανεκτική με κατανόηση για τις ανάγκες της αφήγησης (ενίοτε και της ζωής)· κανείς ή μάλλον καμία στην οικογένεια δεν δυσφόρησε που ο νονός Δημήτρης και η όμορφη, «σαν κοπέλα», Αλίκη, η γυναίκα του, δεν είχαν παιδιά. Έτσι, το νήμα Άννας και Δημήτρη, ακόμη κι όταν η δικτατορία απείλησε να το φονεύσει, όχι απλώς διασώθηκε, αλλά αναδείχθηκε από τη συνεκτική μυθιστορηματική πλοκή ενδυναμωμένο: να μιλάς ελεύθερα, δίχως τον Φόβο της ελευθερίας, να μιλάς σωστά, όχι με γλώσσα κουτσή από το ένα πόδι. Η ιστορία έχει ανάγκη από γενιές και αναμεταδότες. Η λογοτεχνία, από την άλλη, «θα πρέπει να έχει ζωτική σχέση με την ιστορία και την κοινωνία», έγραφε ένας σπουδαίος της λογοτεχνικής σκέψης και κριτικής, περίπου την ίδια δεκαετία, στη Γαλλία.

Στα Γενέθλια:

22 του Απρίλη. Δημήτρη μου. Ντάκα-ντούκου η καρδιά του. Τικ τακ οι δικές μας καρδιές. Κατάλαβα. Πόσο μου λείπεις και πόσο σ’ αγαπώ. Πενήντα κόκκινα φιλιά για τα γενέθλιά μας. Η Άννα σου.

Αυτό το γραμματάκι η Άννα θα το χώσει μέσα στο κέικ που θα ψήσει αύριο η Αγγελική.

Από τον Κορυδαλλό, λογοκριμένο το ακόλουθο γράμμα, με ημερομηνία Κυριακή 6 Ιουνίου 1971:

[…]
Από χθες το πρωί το μυαλό μου στριφογυρίζει στη Θεσσαλονίκη: στο σπίτι μας, στα παιδιά μας, στους δικούς μας, στους φίλους μας. Με τη μνήμη και τη φαντασία μου προστίθεμαι στη συντροφιά σας: κάθομαι στο γραφείο μου, ξαπλώνω στο κρεβάτι, χαϊδεύω την Ε, πειράζω τη Ν, τηλεφωνώ, συζητώ. Το «παιχνίδι» αυτό σταματά, μόνον όταν από την υπερένταση νοιώσω καταπονημένος. Διαφορετικά, και εναντίον του χώρου και του χρόνου χρησιμοποιώ όλες μου τις αισθήσεις, για να επικοινωνώ μαζί σου και μαζί σας· άλλοτε με τραβάτε εσείς με τα νήματά σας στον ελεύθερο χώρο σας και άλλοτε σας εγκλωβίζω εγώ με τη σκέψη μου στο περίφραχτο περιβάλλον μου. Στο πείσμα των εξωτερικών συνθηκών επικοινωνούμε και συνεννοούμαστε.

«Λοιπόν, νονέ μου, αυτή η δικτατορία τα άλλαξε όλα…» γράφει η Άννα.

Είναι κανείς, που στα πενήντα χρόνια της μεταπολίτευσης ακόμη αμφιβάλλει;

Από την πρώτη στη σημερινή ανάγνωση, ευχαριστώ από πλευράς μου συγγραφέα και βιβλίο για τη διαμεσολάβηση.

[Εριφύλη Μαρωνίτη, δημοσιογράφος – πολιτιστική διαχείριση]

Twitter