Γιάννης Φαρσάρης: συνέντευξη στην Ασημίνα Ξηρογιάννη
Ο Γιάννης Φαρσάρης ασχολείται ενεργά με τα ψηφιακά κοινά και την ελευθερία του διαδικτύου. Γεννήθηκε το 1973 στην Ιεράπετρα Κρήτης. Σπούδασε Επιστήμη υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Εκπαίδευση ενηλίκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Θεατρική γραφή στο Εργαστήρι Πυροδότησης του Θεάτρου Πορεία. Ζει στο Ηράκλειο Κρήτης και εργάζεται ως καθηγητής Πληροφορικής. Έχει δημιουργήσει την Ανοικτή Βιβλιοθήκη (https://www.openbook.gr) και συμμετέχει στην εκδοτική ομάδα του λογοτεχνικού περιοδικού Fractal. Το τελευταίο του βιβλίο, με τίτλο Σουσάμι άνοιξε – Τριάντα τρόποι για να απελευθερώσεις τη δημιουργικότητά σου (εκδ. Έσοπτρον, 2022), μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Σε ποιους απευθύνεται το βιβλίο Σουσάμι άνοιξεκαι με ποιο σκεπτικό γράφτηκε;
Το περιεχόμενο του νέου μου βιβλίου προσδιορίζεται στον υπότιτλο: 30 τρόποι για να απελευθερώσεις τη δημιουργικότητά σου. Κοντεύουν τριάντα πέντε τα χρόνια που ασχολούμαι με τους υπολογιστές και είκοσι τα χρόνια που γράφω ιστορίες. Τίποτα το συνταρακτικό δεν θα είχα να διηγηθώ, εάν δεν είχα μπει ενεργά την τελευταία δεκαετία στον κόσμο των ψηφιακών κοινών και της ανοικτής κουλτούρας στη δημιουργικότητα. Με αυτό το βιβλίο αποφάσισα να κάνω πράξη αυτό που με ζήλο πρεσβεύω όλα αυτά τα χρόνια: να μοιραστώ τις ιδέες μου, τα εργαλεία και τις πηγές έμπνευσής μου, όπως τόσοι άλλοι τα μοιράστηκαν μαζί μου. Θα καταλάβετε γρήγορα, διαβάζοντάς το, τη βαθιά πίστη μου: μπορούμε πλέον σήμερα να επανεφεύρουμε την έννοια της δημιουργικότητας μέσα από την ψηφιακή μετάβαση. Ο αλχημιστικός χρυσός κρύβεται στις μνήμες, στα καλώδια και στους ανθρώπους.
Ο τίτλος είναι μια φράση πασίγνωστη, αλλά ιντριγκάρει και τον ανίδεο αναγνώστη να διαβάσει το βιβλίο για να δει τη σύνδεση...
Η μαγική φράση: «Σουσάμι άνοιξε» έδωσε τη δυνατότητα στον Αλή Μπαμπά να ξεκλειδώσει τον θησαυρό των σαράντα κλεφτών στη σπηλιά. Η μαγική αυτή φράση περιλαμβάνει τη λέξη-κλειδί για να αποκαλύψει οποιοσδήποτε και τον δικό του θησαυρό: «Άνοιξε» τις ιδέες σου στον ψηφιακό κόσμο. Το βιβλίο Σουσάμι άνοιξε δεν περιέχει συμβουλές, λύσεις και συνταγές επιτυχίας, γιατί δεν πιστεύω ότι υπάρχουν. Ο μόνος τρόπος που λειτουργεί στη ζωή είναι να τα μάθεις όλα μόνος σου από την αρχή, με τον δύσκολο τρόπο: με δοκιμές και λάθη. Αυτό το βιβλίο περιέχει μερικές ιδέες, δυνατότητες και πρακτικές που πριν από ελάχιστα χρόνια δεν υπήρχαν, καθώς γεννήθηκαν μέσα στην ψηφιακή εποχή. Ιδέες που δείχνουν απλά έναν άλλον τρόπο να σκεφτούμε και να δημιουργήσουμε.
Σημειώνω ότι εσείς πράττετε ανάλογα με αυτά που μας προτείνετε στο βιβλίο, π.χ. Ανοικτή Βιβλιοθήκη (Openbook), ψηφιακές εκδόσεις ελεύθερες για τους αναγνώστες, ανάλογο διαδικτυακό ύφος… Πολύτιμη γνώση που μας χαρίζετε. Θα ήθελα ένα σχόλιο.
Στον κόσμο της Πληροφορικής, από τον οποίο προέρχομαι, είναι βαθιά ριζωμένη η ανοικτή κουλτούρα, που πηγάζει από τους ηθικούς κανόνες των χάκερς, ήδη από τη δεκαετία του ’60. Η φιλοσοφία του ελεύθερου λογισμικού ανοικτού κώδικα που ξεκίνησε από το λειτουργικό Linux μάς έχει δώσει σήμερα απεριόριστες ελεύθερες εφαρμογές, όπως το Android στα κινητά, τον φυλλομετρητή Mozilla Firefox, την εγκυκλοπαίδεια Wikipedia, τον κειμενογράφο LibreOffice, τον τρισδιάστατο εκτυπωτή RepRap. Το 2009 επέλεξα να διαθέσω ελεύθερα στο διαδίκτυο το πρώτο δικό μου μυθιστόρημα κι έτσι έγινε η αρχή. Λίγους μήνες μετά ξεκίνησα να συγκεντρώνω σ’ έναν ιστότοπο όλα τα ελληνικά e-books με ελεύθερη διανομή στο διαδίκτυο και στην πορεία όλων αυτών των χρόνων συναντήθηκα με ανθρώπους πολύτιμους, που συνεργαζόμαστε αφιλοκερδώς για τη διάδοση της ψηφιακής ανάγνωσης και της ελεύθερης διαμοίρασης του πολιτισμού και της γνώσης.
Μπορούμε πλέον σήμερα να επανεφεύρουμε την έννοια της δημιουργικότητας μέσα από την ψηφιακή μετάβαση.
Επιβάλλεται να πούμε δύο λόγια για το λογοτεχνικό περιοδικό Fractal και για την Ανοικτή Βιβλιοθήκη.
Το περιοδικό Fractal γεννήθηκε πριν από περίπου 10 χρόνια, από τη δημιουργική ανάγκη της εποχής εκείνης. Η υπέροχη Ελένη Γκίκα το εμπνεύστηκε και προσκάλεσε ανθρώπους που είχαμε ήδη συνεργαστεί και μοιραζόμασταν την ίδια αγωνία και λαχτάρα να γεννηθεί μια φιλόξενη γωνιά πολιτισμού στο διαδίκτυο, που θα φιλοξενεί φωνές που αξίζει να ακουστούν. Οι δημιουργικοί άνθρωποι αγκάλιασαν από την αρχή την ιδέα και τη φιλοσοφία της προσπάθειας και το μακρύ εκείνο ταξίδι συνεχίζεται. Η Ανοικτή Βιβλιοθήκη είναι μια νησίδα ελεύθερης γνώσης, ένας νέος κόσμος ανοικτός, όπου ο καθένας μπορεί να κατεβάσει ελεύθερα ένα ψηφιακό βιβλίο (παλαιότερο, μα και σύγχρονο) ή να ανεβάσει ελεύθερα το δικό του βιβλίο. Αυτή τη στιγμή η συλλογή περιλαμβάνει 13.000+ ψηφιακά βιβλία –ταξινομημένα σε 40 θεματικές κατηγορίες– αλλά και 2.300+ ηχητικά βιβλία, που είναι η νέα βιβλιοφιλική τάση παγκοσμίως. Η Ανοικτή Βιβλιοθήκη είναι η σημαντικότερη δράση της ζωής μου και είναι ένα όνειρο που χτίζουμε ομαδικά με φίλους εθελοντές περισσότερα από δέκα χρόνια: μια άυλη κιβωτός πολιτισμού και αξιών.
Ένα σχόλιο για το έντυπο βιβλίο στην Ελλάδα.
Το έντυπο βιβλίο είναι το μόνο που ανθίσταται παγκοσμίως στον ψηφιακό μετασχηματισμό. Ενώ όλες οι άλλες δημιουργικές βιομηχανίες (εφημερίδες, περιοδικά, μουσική, κινηματογράφος κ.λπ.) έχουν υποκύψει στην ψηφιακή μετάβαση, τα χάρτινα βιβλία συνεχίζουν να ανθίζουν και στη χώρα μας και να μας καλούν στον δικό τους αναλογικό κόσμο. Η ψηφιακή ανάγνωση, όμως, δεν έρχεται να λειτουργήσει ανταγωνιστικά ως προς τα έντυπα βιβλία, αλλά συμπληρωματικά. Σε συγκεκριμένες κατηγορίες βιβλίων, όπως οι εγκυκλοπαίδειες, τα λεξικά, τα εγχειρίδια κ.λπ., τα ψηφιακά βιβλία έχουν αντικαταστήσει εξ ολοκλήρου σχεδόν τα χάρτινα. Όσον αφορά τη λογοτεχνία, η εκτίμηση είναι πως θα υπάρχει μια αργή μετάβαση, αλλά σίγουρα τα επόμενα χρόνια θα έχουμε μια ομαλή και μη ανταγωνιστική συνύπαρξη των δύο μορφών. Οι μεγαλύτεροι ηλιακά αναγνώστες δύσκολα θα εγκαταλείψουν τη συνήθεια του ξεφυλλίσματος, όμως το στοίχημα της φιλαναγνωσίας κρίνεται στις νεότερες γενιές κι εκεί πιστεύω πως το ψηφιακό βιβλίο (σε μορφές επαυξημένης αναγνωστικής εμπειρίας) καλείται να αναλάβει κρίσιμο ρόλο, μιας και είναι απόλυτα συμβατό με τις νέες τεχνολογίες που τα παιδιά και οι έφηβοι λατρεύουν. Ήδη έχουμε και μια μεγάλη αύξηση στην κατηγορία των ηχητικών βιβλίων, που μπορεί κάποιος να ακούσει στο αυτοκίνητο, στο τρέξιμο ή παράλληλα με άλλες εργασίες.
Το έντυπο βιβλίο είναι το μόνο που ανθίσταται παγκοσμίως στον ψηφιακό μετασχηματισμό.
Πόσο επηρεάζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τον τρόπο που παράγεται η λογοτεχνία;
Για δεκαετίες ο κόσμος ήταν εγκλωβισμένος στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τις εφημερίδες, όπου ήταν αποκλειστικά παθητικός καταναλωτής περιεχομένου. Το διαδίκτυο με τα social media έκανε τον κόσμο να αρχίσει να γράφει ξανά και να γίνεται ενεργητικός παραγωγός περιεχομένου. Και ο κόσμος άρχισε να γράφει μανιωδώς: Γεμίζοντας ιστολόγια, μουτζουρώνοντας «τοίχους» στο Facebook, τιτιβίζοντας στο Twitter και σχολιάζοντας τα πάντα στο Instagram και στο TikTok. Κείμενα που πριν από χρόνια θα έμεναν κλειδωμένα σε συρτάρια, τώρα βγαίνουν σε κοινή θέα και βρίσκουν αναγνώστες. Μπορεί να είναι υπέροχα ή άθλια κείμενα, δεν έχει σημασία. Σημασία έχει καταρχήν ότι γράφονται ολοένα και περισσότερα κείμενα. Στο χέρι μας –που κρατάει το ποντίκι– είναι να σκοτώσουμε τη σαβούρα, τα fake news, τα hoaxes και τα clickbait και να μοιραστούμε τα αληθινά υπέροχα κείμενα.
Κάποιος συγγραφέας που διαμόρφωσε το βλέμμα σας για τον κόσμο;
Θα σας γράψω τα 5 βιβλία που με σημάδεψαν διαβάζοντάς τα, με χρονολογική σειρά: Είκοσι χιλιάδες λεύγες κάτω από τη θάλασσα, του Ιουλίου Βερν, Ο Χριστός ξανασταυρώνεται του Νίκου Καζαντζάκη, Ιστορίες των Κρονόπιο και των Φάμα του Χούλιο Κορτάσαρ, Ο οδηγός του λεωφορείου που ήθελε να γίνει Θεός του Έτγκαρ Κέρετ και The hacker crackdown του Bruce Sterling, που είναι το πρώτο βιβλίο που κυκλοφόρησε ελεύθερα σε ψηφιακή μορφή στο διαδίκτυο το 1994.
Γράφετε κάτι τώρα;
Μεγαλώνοντας, συνειδητοποίησα πως με γοητεύει να γράφω τρία είδη, άσχετα εντελώς μεταξύ τους: μικρομυθοπλασία, θεατρικά έργα και δοκίμια για την ψηφιακή δημιουργικότητα. Αυτή τη στιγμή λοιπόν έχω ανοικτά εν προόδω τρία νέα έργα, σχετικά με τα παραπάνω είδη. Προσπαθώ καθημερινά να ξεκλέβω χρόνο για να διαβάσω λίγο από τις ατελείωτες στοίβες βιβλίων για να εμπνευστώ, πράγμα δύσκολο. Αλλά ξαφνικά, χωρίς προφανή λόγο, ξημερώνει πάντα εκείνη η μέρα που σηκώνεσαι εντελώς παθιασμένος και πιάνεις να γράφεις μανιωδώς ένα βιβλίο που σε ταλαιπωρεί καιρό και δεν το αφήνεις από το μυαλό σου και τα χέρια σου μέχρι αυτό να ολοκληρωθεί κι εσύ να λυτρωθείς.
Σουσάμι άνοιξε
Τριάντα τρόποι για να απελευθερώσεις τη δημιουργικότητά σου
Γιάννης Φαρσάρης
Έσοπτρον
σ. 272
ISBN: 978-618-5579-26-5
Τιμή: 17,90€
