Joaquim Maria Machado de Assis: «Ελένα»
Η διαχρονικότητα των κλασικών κειμένων της παγκόσμιας λογοτεχνίας είναι δεδομένη. Η διαπίστωση αυτή επιβεβαιώνεται περίτρανα από τη συνεχή επανεμφάνιση κλασικών βιβλίων στην ελληνική εκδοτική αγορά και από το σημαντικό μερίδιο που κατέχουν στις εκδόσεις των ελλήνων εκδοτών. Οι εκδόσεις Gutenberg έχουν αποδείξει ότι αγαπούν ιδιαίτερα τα κλασικά κείμενα με εξαιρετικές εκδόσεις και τη σειρά «Orbis Literae» που αριθμεί δεκαοκτώ βιβλία, εγκαινιάζοντας παράλληλα στο τέλος του 2016 τη νέα σειρά με τον τίτλο «Aldina», η οποία αποτελεί φόρο τιμής στον τυπογράφο και εκδότη της Αναγέννησης Άλδο Μανούτιο και έχει το ίδιο λογότυπο με την αντίστοιχη σειρά του Μανούτιου, δηλαδή ένα δελφίνι τυλιγμένο γύρω από μια άγκυρα.
Στα τέσσερα πρώτα βιβλία της σειράς «Aldina» περιλαμβάνεται και το βιβλίο Ελένα του Βραζιλιάνου Joaquim Maria Machado de Assis. Άγνωστος στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, ο Machado de Assis θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα ονόματα της Βραζιλιάνικης λογοτεχνίας και ο κύριος εκπρόσωπος και εισηγητής του ρεαλισμού στη χώρα του. Η Ελένα είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα του συγγραφικού του έργου, ιδιαίτερα αγαπητό στους Βραζιλιάνους και όχι μόνο – γνώρισε τρείς τηλεοπτικές διασκευές, ενώ πρόσφατα μεταφέρθηκε και σε μορφή manga.
Μας δίνει την εικόνα μιας άλλης Βραζιλίας και συγκεκριμένα ενός άλλου Ρίο ντε Ζανέιρο, του 19ου αιώνα, όπου ακόμη υπάρχει η δουλεία, ασκώντας έτσι κοινωνική κριτική στις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής και καθιστώντας το έργο όχι απλώς ένα ρομάντζο της εποχής αλλά και ένα πολιτικοκοινωνικό σχόλιο.
Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα ιστορία με τη μορφή αισθηματικού δράματος, που στο επίκεντρό της βρίσκονται οι ανθρώπινες σχέσεις στην καθημερινότητά τους. Κεντρικός χαρακτήρας γύρω από τον οποίο χτίζεται η πλοκή και ξετυλίγεται το κουβάρι της υπόθεσης είναι, όπως δηλώνει ο τίτλος, η Ελένα. Η κοπέλα αυτή αποτελεί το εξώγαμο παιδί ενός πλούσιου αριστοκράτη, του συμβούλου Βάλε, ο οποίος στη διαθήκη του ζητάει να τη δεχτούν στις αγκάλες της οικογένειάς του που αποτελείται από τον γιο του, τον Εστάσιο, και την αδερφή του, την κυρία Ούρσουλα. Η υποδοχή της Ελένας, όσο αναπάντεχος και ξαφνικός είναι αρχικά ο ερχομός της, γίνεται κατόπιν με ιδιαίτερα αρμονικό τρόπο, τόσο από τον Εστάσιο, που εξαρχής εκδηλώνει τη συμπάθειά του, όσο και από τη θεία του που δεν κρύβει την αντιπάθειά της. Η Ελένα καταφέρνει με τον χαρακτήρα της, και όχι μόνο, να τους κερδίσει όλους και λίαν χαρακτηριστικό είναι το εκτενές απόσπασμα που ακολουθεί:
«Η Ελένα είχε όλα τα απαιτούμενα γνωρίσματα για να κερδίσει την εμπιστοσύνη και τη στοργή της οικογένειας: ήταν υπάκουη, καλοσυνάτη, ευφυής. Δεν ήταν όμως αυτά τα προσόντα της ούτε και η ομορφιά που την έκαναν κατεξοχήν ικανή. Αυτό που την έκανε ν’ ανεβαίνει ένα σκαλί παραπάνω, προσφέροντάς της τη δυνατότητα να θριαμβεύει, ήταν η τέχνη της προσαρμογής στις περιστάσεις της στιγμής και σε μυαλά κάθε λογής – τέχνη λίαν πολύτιμη, καθότι καθιστά επιδέξιους τους άντρες και ανεκτίμητες τις γυναίκες. Η Ελένα μπορούσε να ασχολείται με τα βιβλία και με σύνεργα ραπτικής, με χοροεσπερίδες και με τα συγυρίσματα στο σπίτι, δείχνοντας πάντα το ίδιο ενδιαφέρον και γούστο, επιπόλαιη με τους επιπόλαιους, σοβαρή με όσους ήταν σοβαροί, έτοιμη ν’ ακούσει κάποιον και να τον φροντίσει, καθόλου ψηλομύτα ή κοινότοπη. Υπήρχαν σ’ αυτήν η ζωντάνια της κοπέλας και το μετρημένο φέρσιμο της γυναίκας – ένας συνδυασμός των αρετών της γυναίκας για σπίτι και των καλών τρόπων της κοσμικής κυρίας».
Ο Εστάσιο γοητεύεται ιδιαίτερα από την Ελένα και η αρχική αθώα αδερφική αγάπη κρύβει έναν υποβόσκων ερωτισμό, που επιδεινώνεται από το μυστήριο που καλύπτει τη νεοφερμένη κοπέλα στις εξόδους της και την καχυποψία και τη ζήλια που ζώνουν τον Εστάσιο. Η κορύφωση στο τέλος του βιβλίου με την αποκάλυψη του μυστικού της Ελένας απογειώνει θετικά την ανάγνωση.
Το βιβλίο του Machado de Assis κεντρίζει εξαρχής το ενδιαφέρον με τη σφιχτοδεμένη και γρήγορη πλοκή του, τους ρεαλιστικούς διαλόγους, τις συχνές ανατροπές και, βέβαια, την κατάληξη στο τέλος που σίγουρα δεν την αναμένεις. Ταυτόχρονα μας δίνει την εικόνα μιας άλλης Βραζιλίας και συγκεκριμένα ενός άλλου Ρίο ντε Ζανέιρο, του 19ου αιώνα, όπου ακόμη υπάρχει η δουλεία, ασκώντας έτσι κοινωνική κριτική στις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής και καθιστώντας το έργο όχι απλώς ένα ρομάντζο της εποχής αλλά και ένα πολιτικοκοινωνικό σχόλιο.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στον μεταφραστή Νίκο Πρατσίνη, ο οποίος εκτός από τον πρόλογο και τις σημειώσεις φρόντισε το βιβλίο να περιλαμβάνει ένα άκρως κατατοπιστικό επίμετρο, όπου μεταξύ άλλων συναντάμε μια επισκόπηση της ιστορίας και της λογοτεχνίας της Βραζιλίας τον καιρό του Machado de Assis, εργογραφία του συγγραφέα καθώς και πολλές πληροφορίες γύρω από το έργο και τη ζωή του.
Ελένα
Joaquim Maria Machado de Assis
Μετάφραση: Νίκος Πρατσίνης
Gutenberg
387 σελ.
ISBN 978-960-01-1815-5
Τιμή: €15,00
