Η νέα ποιητική συλλογή του Σωτήρη Παστάκα με τίτλο Τόποι τόπι διαρθρώνεται σε 10 επιμέρους ποιήματα με έναν τοπωνυμικό τίτλο και μία ειδικότερη αφιέρωση για το καθένα. 10 τόποι και 10 οικεία πρόσωπα είναι οι, λίγοι και εκλεκτοί, συνομιλητές του ποιητή σε μια διαδρομή ετών, η οποία καταγράφεται μέσα από ένα παιχνίδι συνειρμών που γίνονται το τόπι των παιδικών του χρόνων. Τόποι όπου γεννήθηκε, μεγάλωσε, ταξίδεψε, σπούδασε, δούλεψε, δοκιμάστηκε, έζησε, πένθησε, στοχάστηκε, ερωτεύτηκε και έγραψε μέχρι τώρα. Πρόσωπα υπαρκτά και μυθικά, φίλοι, γυναίκες, άνδρες, που είναι ή δεν είναι σήμερα στη ζωή, όλα αποκτούν, μέσα από τη δική του, τη δική τους φωνή και με κάποιον τρόπο βρίσκονται πάντα κοντά του. Η μνήμη «ένα σπίτι δίχως κλειδιά» δεν επιστρέφει στο παρελθόν για να εγκλωβιστεί σε αυτό, ούτε φέρνει το εγκλωβισμένο τότε στο παρόν σήμερα, αλλά συγκροτεί ένα διαρκές ταξίδι προς τα εμπρός, στο οποίο η κίνηση δεν είναι παρά ο εγνωσμένος απολογισμός του ίδιου του συγγραφέα.

Άλλωστε, η γραφή του Σωτήρη Παστάκα δεν είναι απρόσιτη, κρυψίνους και μυστικοπαθής. Πρόκειται για ποίηση εξωστρεφή, βιωματική, εξομολογητική και γι' αυτό σκληρή και ωμή όσο και η αλήθεια, με λόγο που δεν καλλωπίζεται αλλά σε κοιτάει κατάματα χωρίς να φοβάται να πει, με το όνομά τους, ότι έτσι είναι τα πράγματα και σε όποιον αρέσει.

Ας δούμε πώς τελειώνει η συλλογή – αν και ποτέ δεν αποκαλύπτουμε το τέλος της ιστορίας, μπορούμε να κάνουμε μία εξαίρεση όχι μόνο γιατί ο Παστάκας είναι αντισυμβατικός, αλλά και επειδή το τέλος εδώ δεν είναι παρά ένας σταθμός στη ζωή, απ' όπου ξεκινά το συναρπαστικό ταξίδι του συγκεκριμένου βιβλίου.

Η μνήμη «ένα σπίτι δίχως κλειδιά» δεν επιστρέφει στο παρελθόν για να εγκλωβιστεί σε αυτό, ούτε φέρνει το εγκλωβισμένο τότε στο παρόν σήμερα, αλλά συγκροτεί ένα διαρκές ταξίδι προς τα εμπρός, στο οποίο η κίνηση δεν είναι παρά ο εγνωσμένος απολογισμός του ίδιου του συγγραφέα.

Παρεμβάλλω απόσπασμα από το ποίημα με τίτλο «Ραψάνη», που είναι αφιερωμένο στη Μαμά:

...Έτσι, όπως φεύγουν απ' τη ζωή
η μαμά η δικιά μας και οι μαμάδες των άλλων,
η κάθε μια στο δικό της κρεβάτι, με τις πευκοβελόνες αγκαλιά,
ένα δεμάτι άχυρα στα χέρια, μια αρμαθιά καπνά,
με τις βελόνες των βελανιδιών να τους καίνε ακόμα τα δάκτυλα,
το ταψί που βγήκε απ' το φούρνο με το Κυριακάτικο γεύμα,
τις ανοιχτές πληγές απ' τα λόγια που της είπαμε
κάποια φορά θυμωμένοι, όλοι μας,
ένα ματσάκι ρίγανη, μια ποδιά γεμάτη πορτοκάλια,
ένα και μόνο περήφανο ρόδι για την Πρωτοχρονιά
στο χέρι, και μια λαμπάδα της Λαμπρής
άσβεστη στη μνήμη μας για πάντα.
Μαμά, σταμάτα το κρυφτούλι.
Είσαι η μύγα που ακινητεί στη μύτη μας
κάθε φορά που ξυπνάμε προχωρημένο
μεσημέρι Κυριακής στη Ραψάνη.

Ο θάνατος της μάνας, που έρχεται να συμπέσει με την ηλικιακή ωριμότητα του ποιητή, «μια νεόκοπη ωριμότητα», όπως ο ίδιος τη χαρακτηρίζει, «περίοδο χάριτος αρχομένου του γήρατος», είναι ο σταθμός, όχι τέρμα αλλά εκκίνηση, ενός road poem, όπως θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε, που θυμίζει την ένταση και τον ρυθμό της εμφανούς στην ποιητική διαμόρφωση του Παστάκα beat γενιάς της Αμερικής, καθώς περιγράφει τα τοπία-στάσεις-ανάσες του ποιητή με μια ταυτόχρονη καταβύθιση στην ψυχή, που ορίζει το ίδιο της το ταξίδι. Αυτός ο σταθμός και συνάμα αφετηρία στην προκείμενη συλλογή, όπου βέβαια η μάνα είναι το πρόσωπο της άρρηκτης σύνδεσης όλων μας αλλά και ένα ευρύτατα νοούμενο σύμβολο, προοικονομείται ήδη από το πρώτο ποίημα, «Κηφισιά», όπου διαβάζουμε:

«Όλα αρχίζουν με μια διακοπή».
Απ' τη σιωπή πριν ή μετά το σ' αγαπώ,
τους καλύτερους στίχους τους γράφετε όλοι σας
αφού θάψετε τη μάνα σας, θα σας το πω εγώ
αφού ρωτάτε, από πού έρχονται τα ποιήματα...

Η περιπλάνηση του Τόποι τόπι γίνεται με φόντο «μιαν ησυχία Ελλάδος σε πτώχευση», μας λέει ο ποιητής, «στα ερείπια που άφησε πίσω του ο εικοστός αιώνας», ανάμεσα σε γνώριμες μυρωδιές, εικόνες και γεύσεις, όπως «το αρνάκι με πατάτες στο φούρνο», «την πατούσα μιας γυναίκας που προεξέχει απ' τα σεντόνια», «το γλυκό του κουταλιού, το καρυδάκι που φέρνει γεύση μητέρας του εξήντα». Ο ίδιος συμμετέχει στον αέναο διάλογο του χρόνου με τον χρόνο, όχι μόνο ως φορέας των μακρινών αναμνήσεων, αλλά και ως αποστασιοποιημένος πια παρατηρητής τους. Βλέπει το φεγγάρι «ολόγιομο όσες φορές ανατέλλει άλλες τόσες να δύει» και μας προτρέπει «εκ του ελαχίστου πάντοτε να επινοούμε το όλον», αφού «βγαίνοντας από τον εαυτό μας διακρίναμε τη θέση μας στον κόσμο, μιαν απειροελάχιστη ρώγα στην κληματαριά που στέκεται από πάνω μας», καθώς επίσης μας συνιστά «...να συλλαμβάνουμε την ύπαρξη/ ως τον ταυτόχρονο οργασμό, να ξεπερνάμε τα όριά μας/ να γινόμαστε οι θεατές του εαυτού μας...» γιατί, συνεχίζω με στίχους του ποιητή, «...η φωνή/ που θα αξιωθεί το ποίημα πρέπει να έχει δοκιμασθεί/ σε όλες τις συνθήκες, πρέπει να έχει βαδίσει/ πάνω σε γέφυρες που ανατινάχθηκαν για να καταφέρει να γίνει/ γέφυρα η ίδια», «...γιατί η ποίηση είναι πάντα/ το στοίχημα του ενός που καταφέρνει να κλέψει/ απ' το παράλογο την αιτία της ύπαρξής του,/ να το αφοπλίσει, να μας το καταστήσει ανώδυνο...» όσο θέλουμε να πιστεύουμε –αν θέλουμε να πιστεύουμε– ότι «η ζωή είναι ένα παραμύθι με happy end».

Ας θυμηθούμε εδώ και την «Μπαλάντα της ακαριαίας κίνησης» του Σταύρου Βαβούρη: «Υπάρχουμε σε μια κίνηση./ Γι' αυτήν υπήρξαμε/ όσο κι αν είναι τρομερή/ όσο κι αν μας οδηγεί στο μακελειό διαρκώς/ αυτή καταξιώνει τη ζωή μας/ και δίνει νόημα στις μέρες μας», που συνηγορεί στο να πάρουμε το «τόπι» του Παστάκα στα χέρια μας, αντί να καθηλωθούμε ηττημένοι και ανυπεράσπιστοι στους επιμέρους τόπους και συγκυρίες του παρελθόντος. Γιατί όσο υπάρχει ο θάνατος να αλλάζει πρόσωπα γύρω μας μέρα με τη μέρα, άλλο τόσο υπάρχουμε ακόμα κι εμείς να αλλάζουμε χέρια. Συνεχίζω με ένα ακόμα απόσπασμα της συλλογής από το ποίημα «Sarajevo»:

Όλοι οι ποιητές είναι μποξέρ κι ας είναι λαπάδες
στην καθημερινή ζωή κι ας μην ξέρουν να οδηγούν
να βάλουν μια λάμπα ή να καρφώσουν ένα κάδρο
στον τοίχο κι ας τρέμουν σαν τα φύλλα της σημύδας
στις ριπές των καλάσνικοφ, γιατί οι ποιητές
αφήνουν να τους γλύφουν όλες οι γλώσσες του κόσμου
ως το σημείο που ο θάνατος να μην έχει
καμία εξουσία επάνω τους, γιατί ο θάνατος
δεν έχει γέφυρες από λέξεις, στις γέφυρές του
δεν περπατάνε ποιήματα...

Η νοσταλγία είναι αναπόφευκτη. Νοσταλγούμε τόπους, ανθρώπους, συνθήκες, εποχές, κομμάτια του ίδιου του εαυτού μας. Διότι όλα αυτά που συντελούν στο εκάστοτε παρόν και καθορίζουν το είναι μας ταυτόχρονα μας αλλάζουν. Δεν αλλοιώνεται μόνο το σκηνικό της ζωής, αλλά και εμείς οι ίδιοι. Εξαρτάται όμως πώς χειρίζεται ο καθένας μας όλη αυτή τη διαδρομή που καλείται να διανύσει, τι επιλέγει να κρατήσει ως ουσιώδες και τι να ξεφορτωθεί, τι να επαναλάβει, τι όχι. Αυτή η εξελικτική διαδικασία αποτυπώνεται και στη συγγραφική πορεία ενός ποιητή, εκείνου ασφαλώς που έχει βουτήξει με τα μάτια και την ψυχή του ανοιχτά μέσα στην εμπειρία, διότι δεν φτιάχνουν όλες οι χαρές και οι λύπες ποιήματα. Όμως ο Παστάκας με το νέο βιβλίο του αποδεικνύει ότι χειρίζεται με άριστο τρόπο τις δοκιμασίες, τα προσωπικά τοπία και τις αναμνήσεις του, ένα υλικό που περνά βιωμένο και φιλτραρισμένο από τον δημιουργό στην ευαισθησία του εκάστοτε αναγνώστη και έτσι το «τόπι» δεν πέφτει στο κενό, αλλά από πάσα σε πάσα μάς κρατά σε εγρήγορση μέσα στο παιχνίδι ή στο ταξίδι, το οποίο –μπορούμε να αισιοδοξούμε ότι– ανανεώνει τους παίκτες του και διαρκεί.

Τόποι τόπι
Σωτήρης Παστάκας
Bibliothèque
56 σελ.
Τιμή € 7,00

Twitter