Με το βιβλίο της Βίος και πολιτεία μιας γηραιάς κυρίας στην επταετία, η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών Ε.Κ.Π.Α. Kωνστάντζα Γεωργακάκη προσφέρει διπλό επιστημονικό όφελος, ικανοποιώντας ταυτόχρονα δύο desiderata της σύγχρονης θεατρολογικής έρευνας: Αφενός συνεχίζει τον ουσιαστικό, αν και καθυστερημένα δρομολογημένο, διάλογο για την ιστορία τού –αμφιλεγόμενου και συνήθως πολύ σχηματικά και στερεότυπα θεωρημένου– είδους της επιθεώρησης στην ελληνική σκηνή, η παραγωγή και πρόσληψη του οποίου κατά τη μεταπολεμική ειδικά περίοδο παρέμενε στο σύνολό της αχαρτογράφητη. Αφετέρου, συμπληρώνει με τη χαρτογράφηση της επιθεωρησιακής συμβολής τον ευρύτερο θεατρικό χάρτη στη διάρκεια της απριλιανής δικτατορίας, ο οποίος «δεν είχε αποτελέσει μέχρι σήμερα αντικείμενο συστηματικής διερεύνησης γιατί πολλοί μελετητές δεν έχουν απεμπλακεί συναισθηματικά από τα γεγονότα και παραμένουν διστακτικοί στην ιστορική προσέγγιση του σύγχρονου παρελθόντος», όπως διαπιστώνει στην «Εισαγωγή» της μονογραφίας η συγγραφέας (σελ. 9).

Συνδυάζοντας την προϋπάρχουσα, ειδική και γενική, περί επιθεωρήσεως βιβλιογραφία με την προσωπική εξαντλητική αποδελτίωση, προσεκτική διασταύρωση και συνθετική αποτίμηση ενός εξαιρετικού εύρους πρωτογενών πηγών (αρχείο της Γενικής Γραμματείας Τύπου στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ημερήσιος και περιοδικός Τύπος, προσωπικές μαρτυρίες συντελεστών των επιθεωρήσεων, προγράμματα θεατρικών παραστάσεων, επιθεωρησιακά κείμενα κατατεθειμένα στο Κέντρο Μελέτης και Έρευνας Ελληνικού Θεάτρου – Θεατρικό Μουσείο και στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, καθώς και αρκετά κείμενα που είχαν παραδοθεί προς έλεγχο στις αρμόδιες επιτροπές της επταετίας και εντοπίστηκαν στα Γ.Α.Κ., έστω περιορισμένες σε αριθμό μακέτες, παρτιτούρες, φωτογραφίες και μεταγενέστερες ηχογραφήσεις και μαγνητοσκοπήσεις), η συγγραφέας παρέχει ένα πλήρως τεκμηριωμένο πανόραμα της επταετούς επιθεωρησιακής παραγωγής, μαζί με την απολαυστική θεώρηση του οποίου ο αναγνώστης αποκομίζει επιπρόσθετα μια σφαιρική κριτική έποψη στο ευρύτερο –καθοριστικό για τις τελικές καλλιτεχνικές επιλογές και αποδόσεις– πολιτικό πλαίσιο της εποχής.

Στόχος της έκδοσης αυτής είναι να συμπληρωθεί η εικόνα του συνόλου της επιθεωρησιακής παραγωγής και των εξελικτικών σταδίων που αυτή γνώρισε στη διάρκεια 124 χρόνων, μέσα από την επαναξιολόγηση και τον εμπλουτισμό των βιβλιογραφικών καταθέσεων με νέα αρχειακά, πρωτογενή και δευτερογενή, δεδομένα.

Με σαφή δομική αλληλουχία, σε εύληπτο λόγο και εύχυμο ύφος, η μονογραφία διερευνά αρχικά τα πολιτικά και πολιτιστικά συμφραζόμενα της επταετίας των συνταγματαρχών, στο πλαίσιο και υπό την πίεση των οποίων διαμορφώθηκε το ευρύτερο δραματουργικό και θεατρικό τοπίο της περιόδου αναφοράς αλλά και το ειδικότερο επιθεωρησιακό τοπίο, με τις πολλές ιδεολογικές, θεματικές και αισθητικές ταλαντώσεις του υπό την επικρεμάμενη σπάθη της προληπτικής λογοκρισίας (Κεφάλαιο Α΄). Η περιήγηση εξαπλώνεται στη συνέχεια στους (ανενεργούς πλέον στην πλειονότητά τους) θεατρικούς χώρους που φιλοξένησαν τα επιθεωρησιακά θεάματα στην επταετία⸱ στους συγγραφείς και τις συγγραφικές ομάδες που παρήγαγαν τα κείμενα της επιθεώρησης⸱ στους τίτλους των θεαμάτων και την πολυειδή (ως προς την πληροφοριακή δυναμική, τη διακειμενική αναφορικότητα, την τοπολογική αγκύρωση και την εμπορική στόχευση) περικειμενική λειτουργία τους⸱ στα προγράμματα και τη σύστασή τους σε επίπεδο δομής, μορφής και περιεχομένου (Κεφάλαιο Β΄), για να εστιάσει στη συνέχεια σ’ αυτό καθαυτό το τοπίο της επιθεωρησιακής παράστασης: Στα «σκηνικά κείμενα» (τα οποία συνήθως διέφεραν λίγο έως πολύ από τα αρχικά «δραματικά κείμενα», που είχαν παραδοθεί στην επιτροπή ελέγχου)⸱ στις πολυάριθμες πηγές θεματικής έμπνευσής τους (φυσικά η πολιτική σκηνή, γεγονότα της ελληνικής και διεθνούς επικαιρότητας, η νεανική κουλτούρα και οι «διαφορετικές» επιλογές της, οι όμορες τέχνες, όπως άλλες θεατρικές παραστάσεις του κλασικού ρεπερτορίου ή η τρέχουσα κινηματογραφική, μουσική και τηλεοπτική παραγωγή, η συμπεριφορά αστέρων της θεατρικής show-biz, ο αθλητισμός και μάλιστα το δημοφιλές ανέκαθεν ποδόσφαιρο, αυτοβιογραφικά ad hoc νούμερα από τη ζωή ενεργών καλλιτεχνών, η παλιά και νοσταλγικά επιχρωματισμένη Αθήνα, θλιβερά πολεμικά γεγονότα της πρόσφατης κυρίως ιστορίας)⸱ στην ιδιαίτερη δομή, την «τυπολογία» και τη σημειωτική ιδιοσυστασία αυτών των σκηνικών κειμένων σε επίπεδο μουσικής, σκηνογραφικής, ενδυματολογικής, χορογραφικής, σκηνοθετικής και υποκριτικής υποστήριξης (Κεφάλαιο Γ΄). Την επίσκεψη του κυρίαρχου επιθεωρησιακού κώδικα διαδέχεται η αναδρομή στις προσπάθειες ανανέωσης αυτού του μοντέλου μέσα από τις εναλλακτικές προτάσεις είτε αναγνωρίσιμων ήδη τότε συγγραφέων του μεταπολεμικού θεάτρου (όπως οι Κώστας Μουρσελάς, Ιάκωβος Καμπανέλλης) είτε νεανικών πειραματικών ομάδων (όπως το «Ελεύθερο Θέατρο»), ενώ ιδιαίτερη μνεία γίνεται και στη –δυσεξιχνίαστη για πολλούς πρακτικούς λόγους– συμβολή των συνοικιακών θερινών και χειμερινών θεάτρων της Αθήνας (Κεφάλαιο Δ΄). Η μονογραφία κλείνει με τη μετάβαση στην απελεύθερη Μεταπολίτευση και τις ιδεολογικές και αισθητικές επιπτώσεις της στη λειτουργία της επιθεώρησης τόσο σε επίπεδο παραγωγής από μέρους κυρίως των –αμήχανων συχνά μπροστά στο νέο πολιτικό κλίμα– συγγραφέων όσο και σε επίπεδο υποδοχής από μέρους τού –δυναμικού και συχνά απόλυτου στις απόψεις του– θεατρικού και, ειδικότερα, κριτικού κοινού (Κεφάλαιο Ε΄).

Η μονογραφία της Γεωργακάκη επαναφέρει μέσω του επιθεωρησιακού παραδείγματος και συμπυκνώνει με ακαδημαϊκή εγκυρότητα όχι μόνο την περιεκτική και κρίσιμη (πολιτικά, κοινωνικά, πολιτιστικά και θεατρικά) δικτατορική επταετία, αλλά και τις καθοριστικές –για τη μετέπειτα διαμόρφωση της σύγχρονης νεοελληνικής ταυτότητας– προσλήψεις της στην άμεση μεταδιδακτορική περίοδο. Το είδος της επιθεώρησης φωτίζεται από ποικίλες οπτικές γωνίες ως προς τη λειτουργία του στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, αλλά και αποκαθίσταται –με τη νηφάλια κριτική διάθεση που διαθέτει η ερευνήτρια και με την απαραίτητη χρονική απόσταση που επιτρέπει πλέον η παρέλευση τουλάχιστον μιας τεσσαρακονταετίας– η «παραγνωρισμένη», αν όχι «δαιμονοποιημένη», εν πολλοίς συλλογική αναπαράσταση της επιθεώρησης, μέσα από μια ανακυκλούμενη και ενίοτε άκριτη και ισοπεδωτική αναπαραγωγή μεμονωμένων δειγμάτων της: «Το αρχειακό υλικό που έφθασε μέχρι τις μέρες μας επιτρέπει την επανεξέταση αυτής της συμπεριφοράς. Χωρίς καμία διάθεση εξιδανίκευσης, τα στοιχεία αποκαλύπτουν μια συνεχή προσπάθεια αναζήτησης ευανάγνωστων τρόπων για το πλασάρισμα αντικαθεστωτικών μηνυμάτων μετά το 1970. Σε μια περίοδο αντιστασιακού πληθωρισμού, παραδόξως, ο ρόλος της γηραιάς κυρίας διαστρεβλώθηκε ή αποσιωπήθηκε. Η απαλλαγή από τα στερεότυπα αντιδικτατορικής συμπεριφοράς θα βοηθήσει στην ακριβέστερη καταγραφή του θεατρικού τοπίου της επταετίας», καταλήγει η συγγραφέας (σ. 182).

Η μονογραφία της Γεωργακάκη επαναφέρει μέσω του επιθεωρησιακού παραδείγματος και συμπυκνώνει με ακαδημαϊκή εγκυρότητα όχι μόνο την περιεκτική και κρίσιμη (πολιτικά, κοινωνικά, πολιτιστικά και θεατρικά) δικτατορική επταετία, αλλά και τις καθοριστικές –για τη μετέπειτα διαμόρφωση της σύγχρονης νεοελληνικής ταυτότητας– προσλήψεις της στην άμεση μεταδιδακτορική περίοδο.  

Η τέρψη της ανάγνωσης για τους φίλους της επιθεώρησης και γενικότερα του θεάτρου –τόσο για τους μεγαλύτερης ηλικίας (που έχουν ακόμη ζωντανές μνήμες από τη θεατρική παραγωγή και το ευρύτερο πολιτιστικό και κοινωνικό κλίμα της χούντας) όσο και για τους μικρότερης ηλικίας (που γνωρίζουν πρόσωπα και πράγματα όχι μόνο μέσω της προφορικής αφήγησης, αλλά και μέσω της τηλεοπτικής και κινηματογραφικής οδού, τη στιγμή μάλιστα που αρκετοί θεατράνθρωποι της εποχής εκείνης επιβιώνουν και διαμορφώνουν το καλλιτεχνικό σήμερα)– δεν περιορίζεται μόνο στην ιστορική, συνθετική και τεκμηριωμένη, παρακολούθηση της επταετούς επιβίωσης και εξέλιξής της. Ενισχύεται περαιτέρω από τη σχολιασμένη δημοσίευση πολλών αθησαύριστων μέχρι τούδε επιθεωρησιακών κειμένων-νούμερων και στίχων τραγουδιών, που η ερευνήτρια συγκέντρωσε από το αταξινόμητο αρχείο της Γενικής Γραμματείας Τύπου, όπου οι θεατράνθρωποι κατέθεταν τα κείμενά τους προς προληπτικό έλεγχο (Παράρτημα Ι). Μέσω της παράθεσης αυτών των σύντομων και εξαιρετικά εύγλωττων συχνά κειμένων, όπου σημειώνονται από τη συγγραφέα οι διαγραφές της επιτροπής λογοκρισίας, ο αναγνώστης έρχεται σε άμεση επαφή με τον λόγο και τη λογική του είδους, αλλά και καλείται να αποκαταστήσει νοερά όλη την ευφρόσυνη θεατρικά και ζοφερή πραγματιστικά παραστασιακή συνθήκη. Περνώντας από το κείμενο στη σκηνή, η ερευνήτρια, εντοπίζοντας και αντιμετωπίζοντας τα πολλά μεθοδολογικά αδιέξοδα και ερευνητικά κενά (συχνές αλλαγές έργων, περιορισμένες και αλληλοσυγκρουόμενες πληροφορίες των εφημερίδων, μερική απουσία προγραμμάτων, ελλιπείς πληροφορίες των προγραμμάτων) αποκαθιστά μια κατά το δυνατόν πλήρη παραστασιογραφία από τον Απρίλιο του 1967 μέχρι το πρώτο καλοκαίρι της Μεταπολίτευσης, αρχίζοντας από τις παραστάσεις των κεντρικών και, ακολούθως, των συνοικιακών αθηναϊκών θεάτρων και συνεχίζοντας με τις παραστάσεις που δόθηκαν στον Πειραιά και τη Θεσσαλονίκη. Οι καταγεγραμμένες παραστάσεις συνοδεύονται από τη φωτογραφία του προγράμματός τους (όπου υπάρχει, αλλά υπάρχει τις περισσότερες φορές), ενώ πολλά άλλα αρχειακά ντοκουμέντα παρεισφρέουν στις σελίδες της επιστημονικής αφήγησης, ενισχύοντας με τον τρόπο τους τη συναρπαστική ροή της (διαφημιστικές καταχωρίσεις στον Τύπο, πίνακες, αιτήσεις στην επιτροπή ελέγχου για την έγκριση ενός νέου νούμερου, εγκριτικές αποφάσεις, ενημερωτικά και υπηρεσιακά σημειώματα της Γενικής Γραμματείας Τύπου, αναφορές υπαλλήλων, διαβιβαστικά επιστολών διαμαρτυρίας, γελοιογραφίες και μικρές ιστορίες κόμικ, αποφάσεις απαγόρευσης μιας παράστασης, αποσπάσματα επιθεωρησιακών κειμένων με σημειωμένες τις επιβεβλημένες περικοπές, αποσπάσματα από πρακτικά συνεδριάσεων της Επιτροπής Ελέγχου, φωτογραφικά στιγμιότυπα από παραστάσεις).

Η μονογραφία της Κωνστάντζας Γεωργακάκη κατορθώνει να απευθύνεται –μέσω της αυστηρής μεθοδολογίας και της εξαντλητικής βιβλιογραφίας— σε ένα απαιτητικό ακαδημαϊκό κοινό και ταυτόχρονα –μέσω της εύληπτης παράθεσης και σαφούς αποτίμησης των θεατρικών δεδομένων— σε ένα αναγνωστικό κοινό απλώς ερασιτέχνη του θεάτρου, της επιθεώρησης και της πρόσφατης ιστορίας του ελληνικού πολιτισμού. Τον ίδιο δυσεπίτευκτο στόχο κατορθώνει –με αντίστροφες αναλογίες– η συγγραφέας με έναν άλλο, προγενέστερο τόμο που μας είχε προσφέρει λίγα χρόνια νωρίτερα και ο οποίος αποτελεί το τέλειο συμπλήρωμα όχι μόνο της πρόσφατης μονογραφίας της Γεωργακάκη αλλά και όλων των υπόλοιπων βιβλίων και μελετημάτων που έχουν γραφεί για την ελληνική επιθεώρηση, αρχίζοντας από την Αθηναϊκή Επιθεώρηση των Θόδωρου Χατζηπανταζή και Λίλας Μαράκα το 1977. Μιλούμε για το εντυπωσιακό λεύκωμα Η εφήμερη γοητεία της Επιθεώρησης 1894-2014 (σχολιασμός εικόνων: Γιώργος Χατζηδάκης, εισαγωγικά κείμενα: Μαρίκα Κοτοπούλη, Μαρίκα Νέζερ, Μίμης Τραϊφόρος, Γιώργος Ανεμογιάννης, Μιχάλης Ρέππας), το οποίο –αλαφρωμένο από βιβλιογραφικές παραπομπές και πληθωρικό σε έγχρωμο οπτικό και φωτογραφικό υλικό αλλά και βαθύτατα τεκμηριωμένο μέσω της αναλυτικής ανά περίοδο τελικής βιβλιογραφίας– συγκεράζει την ακαδημαϊκή εγκυρότητα και την εκλαϊκευμένη εμβέλεια, την ερευνητική ανακάλυψη και την αναγνωστική απόλαυση. Στόχος της έκδοσης αυτής είναι να συμπληρωθεί η εικόνα του συνόλου της επιθεωρησιακής παραγωγής και των εξελικτικών σταδίων που αυτή γνώρισε στη διάρκεια 124 χρόνων, μέσα από την επαναξιολόγηση και τον εμπλουτισμό των βιβλιογραφικών καταθέσεων με νέα αρχειακά, πρωτογενή και δευτερογενή, δεδομένα. Η εκτενής ιστορική διαδρομή χωρίζεται σε πέντε «φάσεις» (1894-1922: τα πρώτα βήματα⸱ 1922-1940: η μεσοπολεμική επιθεώρηση⸱ 1940-1950: η μεταβατική περίοδος στη σκιά του πολέμου και του Εμφυλίου⸱ 1950-1974: η θριαμβευτική επανεμφάνιση της επιθεώρησης μέχρι τις αρχές της Μεταπολίτευσης και της μεγάλης αμφισβήτησης⸱ 1974-2014: οι προσπάθειες ανανέωσης της επιθεώρησης και η σημερινή δυναμική της μέσα από τους πειραματισμούς νεανικών σχημάτων), καθεμία από τις οποίες επιστεγάζεται με χαρακτηριστικά δείγματα αντίστοιχης επιθεωρησιακής γραφής, που επιτρέπουν τον διπλό διάλογο του αναγνώστη με τα ίδια τα κείμενα και με την κριτική και ιστορική αποτίμησή τους. Ο καλαίσθητος τόμος είναι γενναιόδωρος σε πληροφοριακό, αρχειακό, οπτικό, δραματικό, βιβλιογραφικό υλικό, ασυνήθιστης ποσότητας και ποιότητας για τέτοιου είδους, ευρείας αναγνωστικής στόχευσης, εκδόσεις.

Χωρίς ακαδημαϊκή σοβαροφάνεια και θεωρητικιστικούς αφορισμούς, αλλά και χωρίς νοσταλγικούς μελοδραματισμούς και αγοραίες υπερθεματίσεις, τα δύο βιβλία της Κωνστάντζας Γεωργακάκη, καθένα από μόνο του και τα δύο σε συνδυασμό, δημιουργούν πολύ στιβαρά θεμέλια για να ξανακοιτάξουμε την «παρδαλή γριούλα» και να αναθεωρήσουμε την «ντεκολτέ μούσα» με άλλα, πιο ενήμερα και πιο έμπειρα μάτια.

Βίος και πολιτεία μιας γηραιάς κυρίας στην επταετία. Επιθεώρηση και Δικτατορία (1967-1974)
Κωνστάντζα Γεωργακάκη
Ζήτη
400 σελ.
ISBN 978-960-456-437-8
Τιμή: €25,44

1894-2014. Η εφήμερη γοητεία της Επιθεώρησης
Κωνστάντζα Γεωργακάκη
Polaris
400 σελ.
ISBN 978-960-6829-46-8
Τιμή: €65,00

Twitter