Lodewijk Petram: «Η γέννηση του χρηματιστηρίου»
Καθημερινά, εκατοντάδες θηριώδη containerships ξεκινούν από λιμάνια της Νοτιοανατολικής Ασίας και της Άπω Ανατολής, φορτωμένα χιλιάδες εμπορευματοκιβώτια 45 ποδών κι αφού διασχίσουν τον Ινδικό Ωκεανό, αντιμετωπίσουν τους πειρατές στα ανοιχτά της Βορειοανατολικής Αφρικής και περάσουν την Ερυθρά Θάλασσα και το Σουέζ, μπαίνουν στη θάλασσά μας, τη Μεσόγειο. Μερικά θα καταλήξουν στα λιμάνια των μεσογειακών χωρών (τα λιγότερα στον Πειραιά…), τα περισσότερα όμως θα διασχίσουν τη Μεσόγειο, μέσω Γιβραλτάρ θα βγουν στον Ατλαντικό και θα πιάσουν στα μεγάλα λιμάνια της Αμβέρσας, του Ρότερνταμ, του Αμβούργου. Αυτό είναι το δρομολόγιο ενός από τους μεγαλύτερους σε όγκο κι αξία και πιο ιστορικούς εμπορικούς δρόμους της ανθρώπινης Ιστορίας.
Μια αυτοκρατορία γεννιέται
Τετρακόσια χρόνια πριν, τον Αύγουστο του 1602, η ίδρυση μιας πολυμετοχικής εταιρείας στο Άμστερνταμ, με σκοπό το εμπόριο μπαχαρικών από την Ασία, θα αποτελέσει την αφετηρία για μια νέα επιχειρηματική δραστηριότητα που ήταν άγνωστη μέχρι τότε στην ανθρωπότητα και δεν έχει μεγάλη σχέση ούτε με τη ναυτιλία ούτε με το εμπόριο, αν και στηριζόταν σε αυτά.
Οι μέτοχοι της VerenigdeOast-IndischeCompagnie – VOC (Ενωμένη Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών), έμπειροι Εβραίοι έμποροι, ναυτιλιακοί πράκτορες, παλαίμαχοι ναυτικοί, Ολλανδοί αξιωματούχοι και απλοί πολίτες, έχουν το δικαίωμα να αγοραπωλούν τα μερίδιά τους η αξία των οποίων εξαρτάται, σε πρώτη φάση, από την πορεία της εταιρείας, την επιτυχία των ταξιδιών της, την ποιότητα των εμπορευμάτων που φέρνει στο Άμστερνταμ και την αξία που αυτά κατακτούν στις λιανεμπορικές αγορές της Ευρώπης. Δεν πρόκειται για μέρισμα από τις πωλήσεις της εταιρείας, το οποίο οι μέτοχοι λαμβάνουν αρχικά κάθε 10-12 χρόνια και συχνά σε είδος (και δεν αρέσει σε πολλούς…), αλλά μια νέα εμπορική διαδικασία, η οποία μάλιστα πραγματοποιείται κυριολεκτικά στον δρόμο: σε μια από τις πολλές γέφυρες της πόλης.
Οι ενδιαφερόμενοι συνδιαλέγονται και ανταλλάσσουν τα μερίδιά τους στον δρόμο και στη συνέχεια μεταβαίνουν στα γραφεία της εταιρείας, όπου ολοκληρώνεται η συναλλαγή με την τυπική εγγραφή της στα βιβλία μετοχολογίου. Ο κρύος και βροχερός καιρός του Άμστερνταμ αποτελεί όμως μείζον πρόβλημα για τους εμπόρους, που δεν μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους όρθιοι, στο ύπαιθρο, εκτεθειμένοι στα μάτια των περαστικών. Χρειάζονται μια αίθουσα, ένα κτίριο. Το χρηματιστήριο του Άμστερνταμ γεννήθηκε τον Μάιο του 1608…
Το χρηματιστήριο ως πολιτική
Ο Ολλανδός ερευνητής Λόντεβεϊκ Πέτραμ έγραψε μια συναρπαστική ιστορία για το χρηματιστήριο του Άμστερνταμ, η οποία όμως είναι εξαιρετικά επίκαιρη στις μέρες μας και μπορεί να διδάξει πολλά, τόσο για τη φύση των πολυμετοχικών επιχειρήσεων που διοικούνται από πολυπληθή μετοχικά συμβούλια ειδημόνων ή/και τζογαδόρων, όσο και για την ψυχοσύνθεση του μικροεπενδυτή που αναζητάει ένα μικρό, εύκολο κέρδος με ελάχιστο ρίσκο. Για τη συγγραφή του βιβλίου του ο Πέτραμ συμβουλεύτηκε το πρώτο χρηματιστηριακό βιβλίο που γράφτηκε ποτέ και αφορά το χρηματιστήριο του Άμστερνταμ: πρόκειται για το Confusion de Confusiones (Σύγχυση των Συγχύσεων), έργο του 1688 από τον Εβραίο λόγιο έμπορο Γιόζεφ Πένσο ντε λα Βέγκα. Ο Πέτραμ ανατρέχει συνεχώς στο βιβλίο το οποίο, γραμμένο οκτώ δεκαετίες μετά την ίδρυση του χρηματιστηρίου, αποτιμά το εγχείρημα και καταγράφει με νομικό, οικονομικό αλλά και ηθογραφικό τρόπο την εμπορική ζωή της πόλης.
Ο Πέτραμ όμως στηρίζεται και σε πληθώρα άλλων στοιχείων, τα σημαντικότερα από τα οποία είναι λογιστικά βιβλία, συμβολαιογραφικά αρχεία, επιστολές μεταξύ επενδυτών και εταιρείας ή επενδυτών μεταξύ τους. Το βιβλίο αποτελείται από μια σειρά μικρών ιστοριών οι οποίες, όλες μαζί, εξιστορούν με γλαφυρό τρόπο την πορεία του χρηματιστηρίου αλλά και την ανάπτυξη της ολλανδικής εμπορικής αυτοκρατορίας. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ ότι η VOC δεν ήταν απλώς μια γιγαντιαία για την εποχή της εταιρεία αλλά, πολύ περισσότερο, υπήρξε επί αιώνες ο πολιορκητικός κριός, ο οικονομικός πρεσβευτής, ίσως και ο τοποτηρητής των ολλανδικών συμφερόντων στις νέες γαίες εμπορικής εκμετάλλευσης στην Ασία. Αντίστοιχα, το χρηματιστήριο δεν ήταν απλώς ένας χώρος οικονομικών συναλλαγών και αναζήτησης κεφαλαίων, αλλά η αιμοδότρια καρδιά της ολλανδικής ιμπεριαλιστικής πολιτικής στις νέες χώρες.
Οι κερδοσκόποι και το shortselling
Όλα όσα σήμερα αποτελούν μια καθημερινή διαδικασία στα χρηματιστήρια όπου γης, από τα μερίσματα μέχρι τα παράγωγα και από τις προθεσμιακές συναλλαγές μέχρι το μισητό shortselling και την παρουσία των κερδοσκόπων, εξιστορούνται εδώ ως επεισόδια ενός πρωτόγονου οικονομικού πολέμου, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και εθνολογικές, πολιτικές και κοινωνιολογικές παρεμβάσεις του συγγραφέα, προκειμένου να βοηθήσει τον αναγνώστη να μπει στο κλίμα του ολλανδικού επιχειρηματικού κοσμοπολιτισμού του 17ου αιώνα. Τα κεφάλαια για την ξαφνική εμφάνιση και την αυξανόμενη επίδραση των Εβραίων εμπόρων, η κυκλοφορία των πρώτων εντύπων με αμιγώς χρηματιστηριακή πληροφόρηση, η χρηματιστηριακή κρίση του 1688, με την οποία ουσιαστικά τελειώνει η πρώτη ιστορική περίοδος του χρηματιστηρίου του Άμστερνταμ, είναι επιμέρους κεφάλαια του βιβλίου με ιστορικό και κοινωνιολογικό ενδιαφέρον.
Παρόλο που η χρηματιστηριακή φρενίτιδα είχε χτυπήσει από τις αρχές του 17ου αιώνα και άλλα σημεία της Ευρώπης (το Λονδίνο και οι εύπορες ιταλικές πόλεις-βασίλεια είχαν εταιρείες με δημόσιες εγγραφές και ευρύ μετοχολόγιο), στο Άμστερνταμ αναπτύχθηκε πρώτη φορά στην ανθρώπινη Ιστορία ένα είδος συναλλαγών επί άυλων στην ουσία τίτλων και πρωτοεμφανίστηκαν ορισμένα από τα φαινόμενα που, τέσσερις αιώνες μετά, θα οδηγούσαν ΗΠΑ και Ευρώπη σε μια βαθιά οικονομική κρίση, από την οποία κανείς δεν γνωρίζει με σιγουριά πώς και πότε θα βγούμε.
Η γέννηση του χρηματιστηρίου
Ίντριγκες και πάθη στο Άμστερνταμ του 17ου αιώνα
Lodewijk Petram
μετάφραση: Μαργαρίτα Μπονάτσου
Αιώρα
317 σελ.
Τιμή € 17,90
