Μιχάλης Σπέγγος: «Τρωική ραψωδία»
Όταν ένας συγγραφέας καταφέρνει να σε κάνει να νιώθεις αγωνία για μια ιστορία που γνωρίζεις το τέλος της, όταν δεν μπορείς να αφήσεις το βιβλίο μέχρι να διαβάσεις για το πώς εξελίχτηκε μια μονομαχία που ξέρεις την έκβασή της, τότε μάλλον κάτι έχει κάνει καλά.
Ο Μιχάλης Σπέγγος ξαναγράφει την ιστορία του Τρωικού Πολέμου, τι προηγήθηκε και τι ακολούθησε, στο βιβλίο του Τρωική ραψωδία, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Επίμετρο, και καταφέρνει να δημιουργήσει ένα ανάγνωσμα αντάξιο της ιστορίας που διηγείται. Κάθε ιστορία έχει πολλούς τρόπους να ειπωθεί και η ιστορία του Τρωικού Πολέμου, της Ωραίας Ελένης και του όμορφου Πάρι, δεν σταματάει να συναρπάζει. Μια ιστορία πολέμου, έρωτα, ηρωισμού, προδοσίας, παράδοσης.
Ο συγγραφέας αλλάζει την οπτική γωνία και διηγείται την ιστορία από τη μεριά ενός Τρώα, του Έλενου, γιου του Πρίαμου και δίδυμου αδελφού της Κασσάνδρας, με την οποία μοιράζεται το δώρο της μαντείας. Ένας μάντης ορθολογιστής, που δεν πιστεύει στους θεούς, έτσι από την ιστορία αφαιρούνται οι θεϊκές παρεμβάσεις. Ούτε η Αθηνά ούτε η Αφροδίτη θα εμφανιστούν στις σελίδες του βιβλίου για να πάρουν το μέρος των Ελλήνων ή των Τρώων, ενώ υπάρχει μια λογική εξήγηση τόσο για τη θυσία της Ιφιγένειας, όσο και για το τέχνασμα που οδήγησε στην ήττα των Τρώων. Η ιστορία στήνεται βασισμένη στη λογική του σημερινού αναγνώστη, ο οποίος δύσκολα θα πιστέψει ότι ένας λαός που κατάφερε να υπερασπιστεί την πόλη του για 10 χρόνια, θα είναι τόσο αφελής ώστε να γκρεμίσει τα τείχη για να βάλει μέσα ένα γιγάντιο άλογο, τον Δούρειο Ίππο. Ο συγγραφέας αναζητάει τη λογική εξήγηση πίσω από κάθε νίκη, ήττα ή θάνατο και τη βρίσκει μελετώντας την ανθρώπινη φύση των πρωταγωνιστών της ιστορίας, ενώ αναδεικνύει τόσο ήρωες όσο και γεγονότα λιγότερο γνωστά.
Η ιστορία ξεκινάει με την τιμωρία της Ζέλειας, μιας πόλης από την τρωική συμμαχία που «υποτίμησε τη σημασία της συμμαχίας. Γιατί ακριβώς υποτίμησε τη σημασία της ειρήνης». Η ειρήνη φαίνεται να είναι βασικό ζητούμενο, τόσο των Ελλήνων όσο και των Τρώων, μόνο που οι απόψεις για το πώς την πετυχαίνεις διαφέρουν. «Ο πόλεμος, θεωρητικά, μπορεί να πάψει μόνο με τον πόλεμο. Αν δηλαδή σκοτώσει τον εαυτό του. Αν μια δύναμη ή μια ομοσπονδία ή μια συμμαχία, οτιδήποτε [...] επικρατήσει παντού, για πάντα, τότε η λογική λέει ότι δεν θα υπάρξει πόλεμος». Αυτό φαίνεται να είναι το όνειρο του Αγαμέμνονα, ενωμένοι οι Έλληνες κάτω από την κυριαρχία του, και για να το πετύχει χρειάζεται έναν κοινό εχθρό, που τον βρίσκει στους Τρώες. Μπροστά στη δίψα για εξουσία είναι πρόθυμος να θυσιάσει ακόμα και την κόρη του. Ποιος θα αμφισβητήσει τον αρχηγό που θυσίασε το παιδί του για το καλό του στρατεύματος;
Από την αρχή ο συγγραφέας καθοδηγεί τον αναγνώστη να συμπαθήσει τους Τρώες, αφού είναι αυτοί που έχουν υποστεί αρχικά προσβολή και πρόθεσή τους είναι να υπερασπιστούν την πατρίδα τους ενάντια στους Έλληνες εισβολείς.
Αναζητάει τη λογική εξήγηση πίσω από κάθε νίκη, ήττα ή θάνατο και τη βρίσκει μελετώντας την ανθρώπινη φύση των πρωταγωνιστών της ιστορίας.
Ο αφηγητής το ξεκαθαρίζει από την αρχή στον αναγνώστη ότι «οι θεοί όπως τους φανταζόμαστε δεν υπάρχουν [...] Η Αφροδίτη δεν υπάρχει, υπάρχει όμως ο έρωτας, πολύ δυνατότερος από κάθε άνθρωπο κι από κάθε προσπάθεια να τον εκλογικέψει και να τον υποτάξει κανείς». Και είναι αυτός ο έρωτας που θα δώσει την αφορμή στους Έλληνες για τον πόλεμο. Και είναι έρωτες και πάθη, οι παράγοντες που θα διαταράξουν τις ισορροπίες και θα καθορίσουν την έκβαση μαχών. Στην Τρωική ραψωδία θα διαβάσουμε και για άλλους έρωτες που δεν γνωρίζουμε, που ίσως υπήρξαν, ίσως όχι, δικαιολογούν όμως πράξεις ηρώων.
Η Κασσάνδρα θα προφητέψει την καταστροφή που έρχεται. Μιλάει για σημάδια, όμως ο Έλενος, ο αδελφός της και αφηγητής, είναι και αυτός προφήτης και δεν την αφήνει να ξεφύγει με θεϊκά σημάδια που οι άλλοι θα πίστευαν. «Στο τέλος την πείθω να μου μιλήσει τη γλώσσα της λογικής [...] Η χώρα μας είναι πλούσια. Τα πλούτη της τα φθονούν, τα ποθούν και τα επιβουλεύονται [...] Η χώρα μας είναι δυνατή. Η δύναμή μας τους αποτρέπει. Φόβος, φοβούνται... Αν στείλουμε εκεί πρεσβεία, τους λέμε ότι τους φοβόμαστε εμείς [...] Αυτή η πρεσβεία θα είναι καταστροφή. Μην πάτε». Η Κασσάνδρα έχει δίκιο. Το κακό ξεκινάει με την πρεσβεία που πάει στην Ελλάδα και δίνει τη δυνατότητα στον Πάρι να κλέψει την Ωραία Ελένη και την αφορμή στον Αγαμέμνονα να ξεκινήσει τον πόλεμο.
«Τι να σκέφτεται άραγε ένας υπηρέτης, αναρωτιέμαι. Πέρα από την καθημερινή του επιβίωση ανησυχεί άραγε, ονειρεύεται;» Δυστυχώς ο Έλενος θα μπορέσει να νιώσει ο ίδιος τι μπορεί να σκέφτεται ένας υπηρέτης, ένας σκλάβος, καθώς σε αυτή την κοινωνία είναι εύκολο να βρεθεί κανείς σκλάβος ύστερα από μια ήττα και για τις γυναίκες των ηττημένων επιφυλάσσεται η χειρότερη μοίρα, καθώς γίνονται ερωτικές σκλάβες.
Η Τρωική ραψωδία δεν είναι μόνο ένα μυθιστόρημα γεμάτος αιματηρές μάχες και ηρωικές πράξεις, είναι και ένα ερωτικό μυθιστόρημα, όπου ο αισθησιασμός είναι διάχυτος. «Το ίδιο βράδυ η μύηση της Τέκμησσας στον έρωτα έγινε στην αρχή με άγχος και πόνο, φόβο και ντροπή, και στο τέλος με παράδοση ολοκληρωτική, σχεδόν με παθητικότητα. Αυτή είναι η μοίρα των γυναικών των ηττημένων [...] Οι σκλάβες έπαιξαν είτε άθελά τους, είτε ηθελημένα μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη αυτού του πολέμου...»
Ένα μυθιστόρημα για την τιμή, τη γενναιότητα, την παράδοση, καθώς οι ήρωες βρίσκονται μπροστά σε διλήμματα όπως μια ένδοξη ήττα ή μια ατιμωτική νίκη. Έχει άραγε σημασία μόνο να νικήσεις ή και ο τρόπος που το έκανες; «Οι νικητές ορίζουν τη μοίρα του κόσμου, όχι μονομαχίες προσωπικές και κατάλοιπα πρωτόγονων δήθεν ηρωικών εποχών. Η δόξα ναι, αλλά η δόξα πάει στους νικητές, όχι στους ανόητους κολλημένους σε απαρχαιωμένα ήθη και πρακτικές».
Τα «αν» δεν αλλάζουν τη ροή της ιστορίας. Η ανάδειξή τους όμως κάνει ακόμα πιο ενδιαφέρουσα μια ήδη εντυπωσιακή ιστορία.
Στις σελίδες του βιβλίου ζωντανεύουν τόσο οι περήφανες Αμαζόνες, όσο και οι μεγαλοπρεπείς Αιθίοπες, που θα πολεμήσουν στο πλευρό των Τρώων, και αναδεικνύονται οι ιδιαιτερότητες του κάθε λαού. «Μέταλλο, σάρκα, κόκαλα και αίμα. Αυτός είναι ο πόλεμος». Σχεδόν μυρίζει ο αναγνώστης το αίμα που έχει ποτίσει το χώμα μπροστά στα τείχη της Τροίας, γίνεται συμμέτοχος των συναισθημάτων των πολεμιστών. «Τρέμει, αν και δεν κάνει κρύο. Ποιος είπε ότι οι ήρωες δεν φοβούνται; Οι ηλίθιοι δεν φοβούνται. Οι ήρωες νιώθουν φόβο κι όμως τραβούν μπροστά». Στην ιστορία αναδεικνύεται κι ένας λιγότερο γνωστός ήρωας, ο Νεοπτόλεμος, γιος του Αχιλλέα, ο οποίος θα κληθεί σε πολύ νεαρή ηλικία να βοηθήσει, μετά τον θάνατο του πατέρα του.
Ο Μιχάλης Σπέγγος θέτει διαχρονικά ερωτήματα και αφήνει τους ήρωές του να απαντήσουν με τις επιλογές τους. Το βασικό όμως ερώτημα που κυριαρχεί από την αρχή μέχρι το τέλος έχει να κάνει με τη φύση της προδοσίας. Η προδοσία έχει να κάνει και με την πρόθεση ή μόνο με το αποτέλεσμα;
Όταν διασταυρώνονται καλές προθέσεις το αποτέλεσμα δεν είναι πάντα θετικό και αυτό φαίνεται καθαρά με την ήττα της Τροίας. «Εποχές ήρθαν κι έφυγαν. Πέρασε ο καιρός κι άφησε πίσω του μήνες που έγιναν χρόνια». Και κάποτε ήρθε το τέλος του δεκαετούς πολέμου, όμως ηττημένοι και νικητές δεν φαίνεται να διαφέρουν και τόσο, καθώς οι νικητές θα αφήσουν πίσω την κατεστραμμένη Τροία για να βρεθούν στις δικές τους ερειπωμένες πόλεις. Η νίκη δεν θα φέρει τη μεγάλη ελληνική συμμαχία, που το όνειρό της θα πεθάνει μαζί με τον Αγαμέμνονα.
Μαθήματα διπλωματίας και πολιτικής δίνει το βιβλίο, μια και η πιο πολύπλοκη επιστήμη είναι ο πόλεμος. Εξάλλου, στον πόλεμο αυτό συγκρούονται στρατιωτικές ιδιοφυΐες, εξαιρετικά μυαλά, μάντεις που υπηρετούν πολιτικά συμφέροντα. Και το πλήθος κυριαρχεί με τον τρόπο του. «Η φωνή του πλήθους έμοιαζε με βροντή καθώς επιδοκίμαζε την προτροπή του Οδυσσέα. Έτσι είναι το πλήθος. Κυριάρχησε η βοή του πλήθους, αφέντης ανίκητος είναι πάντα...»
Πολλά θα μπορούσαν να είχαν εξελιχτεί διαφορετικά. Η ζυγαριά της νίκης πολλές φορές έγειρε από τη μια ή την άλλη πλευρά. «Πάρα πολλά αν. Τα αν δεν γιατρεύουν τα βάσανα». Τα «αν» δεν αλλάζουν τη ροή της ιστορίας. Η ανάδειξή τους όμως κάνει ακόμα πιο ενδιαφέρουσα μια ήδη εντυπωσιακή ιστορία.
Τρωική ραψωδία
Μιχάλης Σπέγγος
Εκδόσεις Επίμετρο
500 σελ.
ISBN 978-618-86886-2-9
Τιμή €23,32
