Θεόδωρος Λιανός: «Το ρολόι»
Κεντρικό σημείο της διήγησης στο τελευταίο βιβλίο του Θεόδωρου Λιανού, το ρολόι. Το ρολόι της πλατείας της Μεσσήνης. Μια πόλη που δεν φαίνεται να έχει να επιδείξει κάτι άλλο ιδιαίτερο εκτός από αυτό το ρολόι, σύμφωνα με τον αφηγητή. Και ο χρόνος αρχίζει να μετράει για τον ήρωα, Θοδωράκη, για τους δικούς του, με τον Ιταλό κατακτητή να τον φωνάζει προκειμένου να του δώσει μακαρονάδα. Στο σχολείο τα πιτσιρίκια δεν πήγαιναν πια για να μάθουν γράμματα αλλά για να φάνε μακαρονάδα, αφού το είχαν επιτάξει οι Ιταλοί και οι σχολικές αίθουσες είχαν μετατραπεί σε στρατιωτικούς θαλάμους.
Από την αρχή ο αναγνώστης αναρωτιέται αν πρόκειται για αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα. Εξάλλου, ο συγγραφέας και ο ήρωας μοιράζονται το ίδιο μικρό όνομα, Θεόδωρος, και τα ίδια αρχικά, Θ.Λ. – Λαμπρόπουλος ο ήρωας, Λιανός ο συγγραφέας. Ίδιος τόπος καταγωγής, παρόμοια επαγγελματική σταδιοδρομία, σε διαφορετικό πεδίο όμως – οικονομικά ο συγγραφέας, νομική ο ήρωας. Πάντως, το βασικό ερώτημα που τίθεται στην ιστορία και φαίνεται να απασχολεί τον συγγραφέα είναι νομικής φύσεως και έχει να κάνει με την τιμωρία του εγκληματία. Ποιος έχει δικαίωμα να αποφασίσει γι’ αυτή και πόσο αυστηρή μπορεί να είναι;
Σύμφωνα με την υπόθεση, το τέλος του πολέμου επιφυλάσσει μια χειρότερη μοίρα από αυτή των κατακτημένων για την οικογένεια Λαμπρόπουλου, όπως και για πολλές οικογένειες που είχαν χαρακτηριστεί ως αριστερές. Η Μεσσήνη έχει τους δικούς της αυτόκλητους τιμωρούς των αριστερών, με αποτέλεσμα η οικογένεια να εγκαταλείψει την οικογενειακή περιουσία στη γενέτειρα, για να καταφύγει κατατρεγμένη στο Χαλάνδρι. Όχι όμως όλη η οικογένεια, αφού η μητέρα θα δολοφονηθεί.
Η προτροπή ανθρώπων που γνωρίζει ο ήρωας του βιβλίου μεγαλώνοντας, κυρίως δασκάλων, να μάθει γράμματα, τον βρίσκουν σύμφωνο και μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στο διάβασμα και τις γυναίκες, που παρά τα φτωχικά του ρούχα τούς αρέσει.
Αυτό είναι που κάνει και το βιβλίο τόσο δυνατό. Η ανάγκη να διασαφηνιστεί το γιατί η τιμωρία πρέπει να είναι ανάλογη του εγκλήματος.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι πρόκειται για ένα μυθιστόρημα πορείας προς την επιτυχία. Ένα παιδί που με θυσίες των δικών του καταφέρνει να τελειώσει το σχολείο και με επιμονή και διάβασμα, αλλά και εφόδιο ένα γερό μυαλό, καταφέρνει να μπει στο πανεπιστήμιο, στη Νομική, και εκεί να ξεχωρίσει ώστε να του προταθεί μια υποτροφία για την Αμερική. Και από εκεί ο δρόμος έχει στρωθεί για ένα διδακτορικό και μια ακαδημαϊκή καριέρα.
Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί επίσης ως ένα ιστορικό-πολιτικό μυθιστόρημα, μια και ο ήρωας θα ζήσει έναν πόλεμο και τις διώξεις της οικογένειάς του σε έναν εμφύλιο πόλεμο. Θα μπορούσε όμως να είναι και ένα κοινωνικό μυθιστόρημα, αφού αποτυπώνει μια κοινωνία που αλλάζει. Μια κοινωνία όπου οι φοιτήτριες δεν θα θεωρούσαν αυτονόητο να καταγγείλουν τον καθηγητή τους στη Νομική που τις εξέταζε προφορικά, επιδιώκοντας σωματική επαφή. Θα μπορούσε, τέλος, να χαρακτηριστεί και ως αισθηματικό μυθιστόρημα και αυτό όχι για τις πολλές περιπέτειες του ήρωα, αλλά για τις δύο γυναίκες που επηρέασαν, η καθεμιά με τον τρόπο της, τη ζωή του.
Αν θέλαμε να δώσουμε έναν πιο ακριβή χαρακτηρισμό, θα συμφωνούσαμε ότι κυρίως πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που περιστρέφεται γύρω από την εκδίκηση και την τιμωρία. Ο ήρωας, ως νομικός, από την αρχή της επαγγελματικής σταδιοδρομίας του προβληματίζεται σχετικά με την ποινή των εγκληματιών, ποινή που θεωρεί ότι πρέπει να είναι ανάλογη με τις επιπτώσεις που οι πράξεις φέρνουν στην οικογένεια του θύματος. Πάνω σε αυτό στηρίζει διαλέξεις και εργασίες.
Φαίνεται ότι ο συγγραφέας είχε ανάγκη να γράψει αυτό το βιβλίο. Δεν στοχεύει σε λογοτεχνικές δάφνες, αλλά στην ανάγκη της διατύπωσης μιας συγκεκριμένης ιδέας. Αυτό είναι που κάνει και το βιβλίο τόσο δυνατό. Η ανάγκη να διασαφηνιστεί το γιατί η τιμωρία πρέπει να είναι ανάλογη του εγκλήματος.
Με το ρολόι να δεσπόζει στην πλατεία της Μεσσήνης ολοκληρώνεται η ιστορία, ενώ ένα μικρότερο, ένα χρυσό ρολόι με αλυσίδα θα παίξει τον δικό του ρόλο στην εξέλιξη. Ας μην πούμε όμως κάτι άλλο, διότι ίσως προδώσουμε κάποια από τα μυστικά του ήρωα, που είναι προτιμότερο να τα ανακαλύψουν οι αναγνώστες μόνοι τους, απολαμβάνοντας την ανάγνωση ενός ξεχωριστού βιβλίου.
Το ρολόι
Θεόδωρος Λιανός
Εκδόσεις Παπαζήση
σ. 408
ISBN: 978-960-02-4041-2
Τιμή: 18,02€
