Ιωάννης Ψάρρας: «Το βλέμμα»

Αξιολογότατος ποιητής, επίμονος και τελεσφόρος εργάτης του λόγου, ο Ιωάννης Ψάρρας διατρέχει προσεκτικά μια ελλειπτική πορεία μέσα στον χρόνο που του επιτρέπει να μη φθείρεται, αποφεύγοντας επιμελώς την τριβή με ανούσιες αντιποιητικές μέριμνες της λογοτεχνικής πραγματικότητας σε μια σύγχρονη Ελλάδα, που βγαίνοντας από αλλεπάλληλες κρίσεις επιχειρεί διαρκώς έναν μόνιμο αναπροσανατολισμό προς αιώνιες πνευματικές αλήθειες. Ορθοπλωρίζοντας ανάμεσα στην πεζογραφία και την ποίηση, θεραπεύει τη λεγομένη «μικρή φόρμα» απαξιώνοντας κάθε υπαρξιακό ερώτημα που αναζητάει επειγόντως μια απάντηση, εύκολη έστω, για να μπορέσουμε εμείς οι αμύητοι να επαναπαυτούμε κατά το υπόλοιπο του βίου μας.

Ψυχοθεραπευτής το επάγγελμα και θεωρεί την τρέλα ως αδυναμία τακτοποιήσεως των δεδομένων μιας ζωής σε σειρά λογική και αναπότρεπτη, οριστική ίσως, σαν τα μάρμαρα που τα αποκωδικοποιεί η βροχή με την καταλυτική οξύτητα της πλημμυρίδας συναισθημάτων που δεν βρήκαν στοργή κι ένα βλέμμα να συναντηθεί με το δικό τους.

Μια ιστορία κατόπτρων η ζωή και οι σχέσεις το ίδιο. Κοινότοπο; Ίσως. Οι άλλοι είσαι εσύ. Όμως εδώ, στην ποιητική μετάπλαση αυτού του αυταπόδεικτου αξιώματος, που θεώρημα δεν είναι, όλα αποκτούν μιαν άλλη βαρύτητα. Ίσως γιατί το μυστήριο μετατρέπεται σε μυστικοπάθεια και η σιγή υποβάλλει περισσότερα απ’ όσα λέγονται, απείρως περισσότερα απ’ όσα περιγράφονται. Αυτός ο διακτινισμός δημιουργεί μίαν οπτική αρθρωτού πτυσσόμενου τηλεσκοπίου, έτσι όπως κάποια πουλιά του ουρανού να βλέπουν –ενδεχομένως– το θύμα τους πριν το αρπάξουν ανάμεσα στα κοφτερά τους νύχια.

Η λογοτεχνικότητα της γραφής μάς αναγκάζει να σκεφτούμε ποιητικά, συνειρμικά αλλά και δομημένα, ακολουθώντας άχτιστες δομές και εικόνες αχειροποίητες. Είναι κι αυτός ένας τρόπος κριτικής ανάπλασης του μεγεθυσμένου κειμένου από τον μεθυσμένο συνδημιουργικό επαρκή αναγνώστη, τον εκστατικό, τον λεξιλάγνο, όσο κι αν επιχειρείται η αποκαθήλωση των λέξεων από τον καλό συγγραφέα. Πρόκειται όμως για ένα σκέρτσο ερωτικό που θυμίζει φλαμένγκο και θαυματοποιεί με το πασιφανές, καθαγιάζοντας ακόμα και την πλήξη στα χνάρια του Αλμπέρτο Μοράβια.

Ο Μπόρχες ως νέος Οιδίποδας, ο Σεφέρης ως αιώνιος υπομνηματιστής των φευγαλέων εμπειριών και ο Καβάφης ως αποθησαυριστής σπανίων στιγμών, όπου η ζέστη, ο ιδρώτας, η ζέση η ερωτική και η τυχάρπαστη βία της αδηφάγας ύλης υπερβαίνουν αυτόν τούτον τον θάνατο κι εγγράφονται στην αιωνιότητα με την απελπισία των θνητών που πιάνονται από τα μαλλιά τους ως πνιγμένοι στον ηφαιστειακό κρατήρα του χωροχρόνου. Όσο για τους λεγόμενους «προσωκρατικούς φιλοσόφους», αυτοί έχουν την τιμητική τους με τον Παρμενίδη, που μπορεί να μην έπεσε στην Αίτνα σαν τον Εμπεδοκλή, στεφανώνει όμως ένα επιτυχημένο διήγημα για έναν αυτόχειρα ορνιθοτρόφο που αυτοπυρπολείται μετά των ζωντανών του, άτινα δεν ημπορούσαν να πετάξουν, ξεπλένοντας ίσως έτσι το προπατορικό τους «αμάρτημα».

Η αυτοχειρία βασιλεύει γενικά σε αυτό το φιλοσοφικό-ψυχολογικό πόνημα. Όχι σαν υπαρξιακή διέξοδος, αλλά σαν επιβεβαίωση της παντελούς ελλείψεως νοήματος σε έναν βίο τόσο μαλθακό ή τόσο σκληρό (οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος) που ακυρώνει ακόμα και τη χλιαρή χαρμολύπη της καθημερινότητας. Οι λέξεις λειτουργούν ως αντίδοτο ή ως ξόρκι ενάντια στην έλξη που ασκεί το ύστατον λευκό φως εις την άκρη της σήραγγος. Αυτό το όραμα που συνήθως φέρνει γαλήνη στους απελευθερωμένους εδώ συνοδεύεται από τον πόνο. Για τον απλούστατο λόγο πως αυτή η θέαση δεν αποθησαυρίζεται παρά μόνον όταν τα μάτια είναι τελειωτικά κλειστά.

Ο Ιωάννης Ψάρρας διαθέτει πρωτότυπο έργο. Ευπρόσδεκτος η δρόσος του στην άνυδρη περιρρέουσα ατμόσφαιρά μας.

Τα μάτια και το βλέμμα είναι το θέμα αυτής της συλλογής ποιημάτων-διηγημάτων. Όλα τα άλλα είναι πεταλούδες που περιστρέφονται γύρω από τον κεντρικό πυρακτωμένο άξονα, που έλκει τα ευτυχισμένα πλάσματα με μια βαρύτητα αναπόδραστη, ακριβώς όπως οι φιλάργυρες μαύρες τρύπες καταβροχθίζουν την Ύλη που τις ζυγώνει προκειμένου να αποδώσουν, να ξεράσουν Φάος υψίσυχνον. Αυτή ακριβώς είναι η τεχνική πίσω από τη φαινομενική ποιητική του Ιωάννη Ψάρρα, που γεννήθηκε στην Νέα Κούταλη της Λήμνου το 1955 από γονείς Μικρασιάτες και βιοπορίζεται από τη συμβουλευτική θεραπευτική κι από τα πολιτιστικά προϊόντα της εκδοτικής του δραστηριότητας.

Είκοσι κείμενα στεγάζει αυτός ο καλοχτισμένος τόμος, επιτομή μιας ζωής στην αναζήτηση του Όντος και του συνακολούθου Νοήματος που πάντα θα μας διαφεύγει. Από αυτή την άποψη, είναι και προσωκρατικός και νεοπλατωνικός και ρομαντικός συνάμα, ποτέ όμως υλιστής. Πραγματιστής, ίσως. Αυτό το μείγμα μαγικού ρεαλισμού και ανατομικής αναλυτικής δημιουργεί θαύματα στον καθρέφτη του κόσμου, όπως οι ιριδισμοί στα φτερά μιας άρτι λυτρωμένης πεταλούδας.

Η μετανεωτερική γραφή επηρεάζει όχι μόνον τους συγγραφείς αλλά και τους κριτικούς, όταν δημιουργοί είναι. Η παλαιά (ξεπερασμένη) κριτική ήταν αποφατική, η σημερινή είναι διαλεκτική, συνδιαλέγεται με τα κείμενα, συνομιλεί με την ατέρμονα σειρά στομάτων, νοημάτων και χεριών που επιχειρούν να αποκωδικοποιήσουν το Άγνωστο και να αποκρυσταλλώσουν το Ασύλληπτο. Ακόμα κι όταν δεν τα καταφέρνουν, αρκεί η προσπάθεια, το γεγονός πως μεταλαμπαδεύουν το Φως της Γνώσης στους επερχόμενους. Οι προηγούμενοι κριτικοί μάς παρέδωσαν μια σειρά από αφορισμούς, αφοσιωμένοι κυρίως στο «διά ταύτα». Στη μετανεωτερική εποχή μας η εστίαση μεταφέρθηκε από το νόημα στη διαδικασία που παράγει καινούργιο περιεχόμενο και μεταπλάθει την πρωταρχική ουσία σε καινοφανείς μορφές.

ipsaras Ο Ιωάννης Ψάρρας, που δεν είχα την τύχη να τον συναντήσω, αλλά τον παρακολουθώ χρόνια τώρα, από τα πρώτα σίγουρά του βήματα, είναι μια αισιόδοξη και καινοτόμος φωνή στην απέναντι όχθη των (μετα-)νεωτεριστών που έχουν να επιδείξουν ληγμένες πρωτοπορίες. Ο Ιωάννης Ψάρρας διαθέτει πρωτότυπο έργο. Ευπρόσδεκτος η δρόσος του στην άνυδρη περιρρέουσα ατμόσφαιρά μας.