Κατερίνα Τσιρίδου – Τάσος Κακλαμάνης: «Μαρίκα Νίνου / Ευαγγελία Αταμιάν: “Σαν άστρο εβασίλεψα”»
Είναι ένα βιβλίο με θέμα τη ζωή της Μαρίκας Νίνου, που συνέγραψαν η Κατερίνα Τσιρίδου και ο Τάσος Κακλαμάνης με τη βοήθεια της Ευαγγελίας Αγαπητού, μεγαλοπρεπές, τέτοιο που να αξίζει στη μεγάλη τραγουδίστρια που σημάδεψε με τη φωνή της το πρώτο μισό του περασμένου αιώνα και λάτρεψαν οι γονείς μας, ίσως και οι παππούδες μας.
Η Μαρίκα Νίνου, κατά κόσμον Ευαγγελία Aταμιάν, είναι το άστρο που δυστυχώς εβασίλεψε γρήγορα, όμως η καριέρα της ήταν τέτοια που δίνει την εντύπωση πως κάλυψε όλο τον αιώνα που πέρασε και συνεχίζει στον επόμενο. Ο Γιώργος Τσάμπρας, γνωστός δημοσιογράφος με ειδικότητα στη μουσική δημοσιογραφία, προλογίζει το βιβλίο και καταθέτει την πολύτιμη εμπειρία του. Βιωματικοί και συναισθηματικά φορτισμένοι είναι και οι Πρόλογοι των δύο συγγραφέων. Η Τσιρίδου, τραγουδίστρια και η ίδια, ζει στη σκιά της Μαρίκας με τα τραγούδια της στο στόμα και τη Μαρίκα στην καρδιά της. Ο Κακλαμάνης μάς δίνει συνοπτικά, βαθιά συναισθηματικά και απολύτως διεξοδικά ένα ευσύνοπτο τραυματικό, απίθανο και όμως αληθινό βιογραφικό της.
Μωρό σχεδόν ετοιμοθάνατο γεννήθηκε στο καράβι της προσφυγιάς, επέζησε, έγινε η Μούσα του Τσιτάνη και Σαν άστρο εβασίλεψα λέει σε πρώτο πρόσωπο η ίδια. «Αν όλες οι ιστορίες του κόσμου είναι Ιλιάδες και Οδύσσειες», η Μαρίκα Νίκου είναι μια ακόμη ηρωίδα τραγωδίας. «Είναι μια άλλη Πόλη που έπεσε, μια άλλη Αρμενία, μια άλλη Μικρά Ασία που σπαράχτηκε, μια άλλη Σμύρνη που κάηκε. Είναι, τέλος, μια άλλη Ασματοκρατούσα, πολιούχος του λαϊκού μας τραγουδιού, την ώρα που ένας θεόπνευστος Βασίλης Τσιτσάνης ως άλλος Απόστολος Ιωάννης κάτω από τον Σταυρό την κρατά απ’ τον ώμο παρηγορητικά, γράφοντας γι’ αυτήν συγκινημένος μιαν αξεπέραστη, μεταφυσική, λαϊκή μουσική Αποκάλυψη».
Αυτά μεταξύ πολλών άλλων εγκωμίων καταθέτει ο Κακλαμάνης και βάζει τον πήχη πολύ ψηλά. Η Νίνου ανεβαίνει στο θρησκευτικό, κοινωνικό και καλλιτεχνικό εικονοστάσι κορυφαία, με στίχους που αποτυπώνουν τα βάσανα της ζωής στο πεντάγραμμο. Τέλος, και ο Πρόλογος της Ευαγγελίας αγαπητού είναι γεμάτος αγάπες και λουλούδια. Και το νήμα της αφήγησης πιάνει η ίδια η Νίνου:
Έζησα μια ζωή γεμάτη μουσική, πάθος και πίκρες, πολλές πίκρες. Μα αγαπήθηκα πολύ!
Με λένε Μαρίκα Νίνου. Η φωνή μου έγινε το όπλο μου, το μαχαίρι που έκοβε και άνοιγε δρόμο… Δούλεψα πολύ… Εγώ έλαμψα! Μπήκα δίπλα στα μεγάλα ονόματα. Τσιτσάνη, Χιώτη, Μητσάκη, Παπαϊωάννου. Επιβίωσα από τη γενοκτονία των Αρμενίων, γνώρισα τον ξεριζωμό, την προσφυγιά και τον πόλεμο. Έφτασα μέχρι την Αμερική!
Με λένε Μαρίκα Νίνου, το καλλιτεχνικό μου! Γιατί, κανονικά, λέγομαι Ευαγγελία-Βανουί Αταμιάν. Αρμένισσα. Ταξίδεψα, ερωτεύτηκα, την έφαγα τη ζωή με το κουτάλι! Ό,τι πρόλαβα δηλαδή…
Με λένε Μαρίκα Νίνου. Είμαι τραγουδίστρια, έζησα μόλις τριάντα πέντε χρόνια, μα αξίζουν δυο ζωές.
Είναι η ιστορία για τη σπουδαία τραγουδίστρια, αλλά και μια λοξή ματιά πάνω στην Ελλάδα του περασμένου αιώνα, της προσφυγιάς, των κοινωνικών και οικονομικών αδιεξόδων, των καλλιτεχνικών σχημάτων και των μεγάλων ονομάτων.
Με αυτό το απόσπασμα, σαν σύντομο βιογραφικό ή ανάπτυγμα μιας επιτύμβιας επιγραφής, μας μιλάει, όπως στα αρχαία χρόνια, ο νεκρός μέσα από το μνήμα του και μας υπενθυμίζει τη ζωή και το έργο του. Τη φήμη του. Είναι και αυτό ένα είδος υστεροφημίας. Βέβαια, η Μαρίκα Νίνου ιδέαν δεν έχει για το τι και πώς αντιλαμβάνεται ο σημερινός Έλληνας αυτή την υστεροφημία. Την ιδέα όμως είχαν και την πραγμάτωσή της ανέλαβαν οι θαυμαστές της, οι οποίοι με το βιβλίο αυτό υψώνουν τρόπαιο στη μνήμη της. Ωστόσο, οφείλουμε να πούμε πως η δική μας γενιά, αν και απέχει πολύ από τη δική της, δεν την αγνοεί. Αντιθέτως, τη θαυμάζει και την ακούει στα τραγούδια του καημού και του γλεντιού της.
Στα οχτώ κεφάλαια του βιβλίου θα παρακολουθήσουμε τη ζωή στην Αρμενία, τις πολιτικές εθνικές ανακατατάξεις, τον εθνικό ξεριζωμό, «ψυχές που χάθηκαν στη θάλασσα χωρίς κατευόδιο, χωρίς ένα “δι’ ευχών”. Το κύμα ξέβραζε άψυχα κορμιά και η Μεσόγειος βάφτηκε κόκκινη από το αίμα των αθώων»· «ορώμεν ανθούν πέλαγος Αιγαίον νεκροίς» που λέει ο Αισχύλος και ο Σεφέρης στα δικά μας χρόνια, που ξέρει άλλωστε από τον καημό της χαμένης πατρίδας.
Η αναδρομή στα ευτυχισμένα και πολυτελή περασμένα θα αντιπαρατεθεί στα δύσκολα και δίσεκτα που ακολούθησαν μέχρι την ώρα που ο Τσιτσάνης θα της προσφέρει δουλειά στο πλάι του. «Θησαυρός! Μεγάλος δάσκαλος και έμπνευση για μένα… Έγινα η Μαρίκα Νίνου που άφησε εποχή… Ο Βασίλης ήταν ανελέητος! Σκληρός εργάτης του τραγουδιού, τελειομανής, αυστηρός». Η συνεργασία γέννησε το 1949 το θρυλικό δίδυμο Τσιτσάνης-Νίνου, ενώ τον ίδιο χρόνο ο Μάνος Χατζιδάκις δίνει την ιστορική διάλεξη στο Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν, όπου παρουσίασε τα ρεμπέτικα ως «μια τέχνη γνησίως και μοναδικά ελληνική». Επίσης, τον ίδιο χρόνο αρχίζουν και οι ηχογραφήσεις, με πρώτο τραγούδι το πολύ ωραίο και αγαπημένο «Για τα μάτια που αγαπώ», αλλιώς «Ξημερώνει και βραδιάζει». Μετά ήρθε ο κινηματογράφος, αλλά και ο πόλεμος εναντίον του ρεμπέτικου, ωστόσο η διακεκριμένη μουσικοκριτικός Σοφία Σπανούδη έγραψε «διθυραμβικό πρωτοσέλιδο άρθρο για τον Τσιτσάνη και τη Νίνου». Κι ακόμα «ερχόταν αριστοκρατία στου “Τζίμη” και στην “Τριάνα”… και ηθοποιοί, καλλιτέχνες άλλοι, σκηνοθέτες, ποιητές, ζωγράφοι… Ο Χατζιδάκις πήγε και την Τζίνα Μπαχάουερ, την πιανίστα, στου “Τζίμη”» (φυσικά η πιανίστα ήταν η διάσημη Τζίνα Μπαχάουερ, που δίδασκε πιάνο στα μέλη της βασιλικής οικογένειας). Το 1954 πήγε στην Αμερική, επειδή «τα δολάρια τα μαζεύανε με τις σκούπες και τα φαράσια». Ωστόσο, εκείνη είχε καρκίνο, όπως και η αδελφή της και ο αδελφός της… και όλη της η προσπάθεια ήταν να τακτοποιήσει τους δικούς της, ενόψει του πικρού αναμενόμενου… Προς το τέλος της ζωής της τραγούδησε το «Αγάπη που ’γινες δίκοπο μαχαίρι» του Χατζιδάκι, «νιώθοντας φριχτούς πόνους κι ίσως γι’ αυτό και η εκτέλεσή της είναι η πιο συγκινητική. […] νιώθεις να σου σκίζει την καρδιά, όταν την ακούς».
Το βιβλίο για τη Μαρίκα Νίνου είναι η ιστορία για τη σπουδαία τραγουδίστρια, αλλά και μια λοξή ματιά πάνω στην Ελλάδα του περασμένου αιώνα, της προσφυγιάς, των κοινωνικών και οικονομικών αδιεξόδων, των καλλιτεχνικών σχημάτων και των μεγάλων ονομάτων. Τις απόψεις του βιβλίου τεκμηριώνουν μαρτυρίες, φωτογραφίες, αφίσες, επιστολές, πίνακες, βιβλιογραφία, ώστε να συνιστά πιστό ντοκουμέντο. Για Επίλογο, ας κρατήσουμε την αφιέρωση του Μάνου Χατζιδάκι, στον δίσκο του Πέριξ (1974):
Αφιερώνεται στη μνήμη της ανεπανάληπτης Μαρίκας Νίνου
που δίχως να το ξέρει, με το μαχαίρι της φωνής της,
χάραξε μέσα μας βαθιά τα ονόματα των θεών της ταπεινοσύνης
και της βυζαντινής παρακμής.
Μαρίκα Νίνου – Ευαγγελία Αταμιάν: «Σαν άστρο εβασίλεψα»
Κατερίνα Τσιρίδου – Τάσος Κακλαμάνης
Με την πολύτιμη βοήθεια της Ευαγγελίας Αγαπητού
Ελληνοεκδοτική
σ. 624
ISBN: 978-960-563-488-9
Τιμή: 25,00€
