Ο Διονύσιος Σολωμός (Ζάκυνθος 1798−Κέρκυρα 1857) κατάφερε να επιτύχει μία πρωτοφανή μοναδικότητα στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας: με έργα ημιτελή αναδείχθηκε κορυφαίος ποιητής μεταξύ των Ελλήνων ομοτέχνων του, αλλά και βεβαίως ένας εκ των πλέον σημαντικών ολόκληρου του κόσμου. Λάτρης μιας πατρίδας, την οποία περισσότερο οραματίστηκε παρά γνώρισε εξ ολοκλήρου, και μιας γλώσσας, την οποία περισσότερο πόνεσε ως έλλειψη παρά απόλαυσε ως επαρκή λειτουργική γνώση, δυνήθηκε να αναγάγει ως ύψιστο σκοπό του την εξύμνηση των εθνικών ιδεωδών, μέσα από την επίτευξη της ελευθερίας του έθνους του και την ανύψωση του φρονήματός του. Την προσπάθεια αυτή επικύρωσε με το μεγαλόπνοο εν συνόλω έργο του και κυρίως με το πολύστροφο ποίημά του Ύμνος εις την ελευθερίαν, ενώ ακατάπαυστη υπήρξε η προσπάθεια και η αγωνία του για τη γλωσσική έκφραση. Μέσα στη θεϊκών συντεταγμένων ευαισθησία του, εξετίμησε με πρόθεση δικαίου τις ανθρώπινες αδυναμίες και υπέδειξε τρόπους άντλησης και εκμετάλλευσης των ιδανικών στοιχείων της ωραιότητας. Κατέδειξε δηλαδή εκείνες τις πηγές της ομορφιάς, οι οποίες ενυπάρχουν είτε ως δεδομένα της πραγματικότητας, είτε ως εκλάμψεις ονείρων που υποστασιοποιούν και επεκτείνουν αιθέρια την ανθρώπινη παρουσία, ως αναγκαίες συνθήκες για τη δόμηση του ποιήματος. Και όλα αυτά μέσα σε μια προδρομική εποχή, σε μια λογοτεχνική κατάσταση που δεν είχε ουσιώδες προηγούμενο.

Δοκιμάζοντας τη γλωσσική αντοχή του μέσα στις προσαρμογές της πεζογραφίας, κατώρθωσε να μας χαρίσει τη Γυναίκα της Ζάκυθος, ακρογωνιαίο πεζογράφημα της λογοτεχνίας μας και οριακό μέσα στις εγγενείς αδυναμίες του ως δημιουργού. Όμως, όταν αναφερόμαστε σε εγγενείς αδυναμίες του Σολωμού, πρέπει αμέσως να διευκρινίζουμε ότι η εξ ενστίκτου και η εξ αποκαλύψεως τεχνική του τις μεταμορφώνει σε παράσημα του έργου του. Η ιδιομορφία των σολωμικών αδυναμιών καταξιώνει το υλικό του σε συμπυκνώσεις και κορυφώσεις σπάνιας ομορφιάς λόγου και δύναμης νοημάτων. Η Γυναίκα της Ζάκυθος περικλείει όλο το θαυμαστό μέλος της σολωμικής ποίησης. Μεταφέρει όλους τους μουσικούς ταραγμούς και τις δονήσεις του υψηλού λυρισμού της ποίησής του μέσα στις αφηγηματικές πτυχώσεις και διασώζει λιτά και ακέραια τη λεπτότητα των περιγραφών τόσο της εκπάγλου φύσης όσο και των συναισθηματικών αποτυπωμάτων πάνω στις ανθρώπινες μορφές.

Το πολυμελετημένο αυτό αφήγημα γράφτηκε αρχικά το 1826 και ξαναδουλεύτηκε το 1829. Μαζί με τον Διάλογο (για τη γλώσσα) είναι τα μόνα πεζογραφικά έργα του Σολωμού. Για πολλά χρόνια ήταν χαμένο, ενώ σήμερα εγείρει ακόμα πολλά προβλήματα ερμηνείας και ειδολογικής κατάταξης. Είναι πρόζα τελικά ή ποίηση; Είναι πολιτική καταγγελία ή φιλοσοφικός στοχασμός για την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων ηθικών επιταγών; Είναι σάτιρα εναντίον των αριστοκρατικών κύκλων της Ζακύνθου; Είναι η κατάδειξη του Κακού; Είναι η ανάδειξη του συμβολικού προσώπου της Διχόνοιας; Είναι μαγικός μετεωρισμός πάνω από τις εκφραστικές αναζητήσεις του νεαρού, τότε, δημιουργού; Υπήρχε κάποιο πραγματικό πρόσωπο που ήθελε να στιγματίσει ο Σολωμός και για να το συγχύσει το γενίκευσε κάτω από το αόριστο προσωνύμιο «γυναίκα της Ζάκυθος» ή όλα ήταν προϊόν της ποιητικής φαντασίας του, για να συμπαρασταθεί στις κατατρεγμένες γυναίκες του Μεσολογγίου που ζητιάνευαν στη Ζάκυνθο και να καταδικάσει οργισμένος την αγύρτισσα γυναίκα;

Το θέμα του έργου συναποτελείται από δύο άξονες που διασταυρώνονται επιμελώς: τη βορβορώδη συμπεριφορά της καταδικαστέας Γυναίκας και τη δύσκολη ζωή των Μεσολογγιτισσών που κατέφυγαν στη Ζάκυνθο για να περισώσουν τη ζωή και την τιμή τους από τους Τούρκους. Ο ιερομόναχος Διονύσιος μιλάει με απέχθεια για τη Γυναίκα, η οποία μισεί την Επανάσταση και τις ζητιάνες Μεσολογγίτισσες και ταυτόχρονα οραματίζεται τη μελλοντική τιμωρία της (Δημ. Δημηρούλης).

Η γραφή του διηγήματος συμπλέει με την ανοιχτή θλίψη του ποιητή πάνω στα εθνικά ζητήματα και σε πολλά σημεία δανείζεται την οργή της βιβλικής Αποκάλυψης. Η σύνθεση και απόδοση του ύφους γίνεται με έναν αργόσυρτο και μειλίχιο τρόπο, αλλά τόσο βέβαιο. Αφήνει να δομηθεί μέσα στις εικόνες του ένας ανθρωπολογικός στοχασμός, βασισμένος στη διαρκή έγνοια για το πόσο μακριά μπορεί να οδηγήσουν τα βάσανα έναν άνθρωπο ή έναν τόπο.

Η Γυναίκα της Ζάκυθος είναι ένα ζωντανό κείμενο που επιμένει ακόμα να ζητά την ερμηνεία του και να υπάρχει ως ζητούμενο μέσα στα λογοτεχνικά μας πράγματα. Γι’ αυτό και δεν εντάχθηκε ακόμα στην ανενεργή παράδοση. Παραμένει σκοτεινό, αποσπασματικό, αμφίσημο και, κυρίως, ιδιόμορφο, κατά τρόπον που να καθιστά τον Διονύσιο Σολωμό εκτός από μέγιστο ποιητή και σημαντικό πρωτοπόρο της νεοελληνικής πεζογραφίας.

Η Γυναίκα της Ζάκυθος είναι ένα δράμα που τελειώνει με την κάθαρση. Αν ζυγίσουμε το αφήγημα και το μετρήσουμε στην τεχνική εκφορά του, θα δούμε να το χαρακτηρίζει μια εμφανής ανισομέρεια. Ο δημιουργός του το ξεκινά με ανυπέρβλητο τρόπο, το αναπτύσσει μέχρι τη μέση με μια χαρακτηριστική άνεση, αλλά από εκεί και πέρα διαφαίνεται μια κούραση και μια επιθυμία να το κλείσει γρήγορα. Ό,τι συμβαίνει δηλαδή και με όλα τα έργα του Σολωμού που παραμένουν ατελείωτα και αποσπασματικά. Ο ποιητής για κάποιους αδιευκρίνιστους λόγους παραιτείται από τη διαδικασία ολοκλήρωσης των έργων του και μας τα παραδίδει ημιτελή.

Όμως και μ’ αυτές τις λίγες και ανολοκλήρωτες γραμμές ο Σολωμός συνθέτει ένα άρτιο όραμα και καταξιώνεται στη δημιουργία ενός ορόσημου των γραμμάτων μας. Και είναι τόσο παραστατικός, που ο αναγνώστης αισθάνεται ως παντοτινός εγκάτοικος στο «ξωκκλήσι του Αγίου Λύπιου», στον ιερό τόπο όπου πήγε «για κάτι υπόθεσες ψυχικές» και έκτοτε παραμένει εκεί.

Twitter