Η Γερμανοεβραία ποιήτρια Hildegard Löwenstein, γνωστή με το καλλιτεχνικό όνομα Χίλντε Ντομίν, γεννήθηκε στην Κολωνία το 1909 και πέθανε στη Χαϊδελβέργη το 2006. Η Ντομίν σπούδασε στη Χαϊδελβέργη Πολιτικές Επιστήμες και Κοινωνιολογία με σημαντικούς καθηγητές, όπως ο Καρλ Γιάσπερς και ο Καρλ Μάνχαϊμ. Στη Χαϊδελβέργη γνωρίζει τον άντρα της Έρβιν Πάλμ και μαζί μεταναστεύουν το 1932 στην Ιταλία, για να συνεχίσουν τις σπουδές τους. Αφορμή της μετανάστευσής τους ήταν κυρίως η πολιτική πρόβλεψη της Ντομίν για την ανάληψη της εξουσίας από τους εθνικοσοσιαλιστές, που θα επιβεβαιωνόταν έναν χρόνο μετά.

Στην Ιταλία η Ντομίν ολοκλήρωσε τις σπουδές της κάνοντας διατριβή με θέμα τον Ποντάνους ως πρόδρομο του Μακιαβέλι. Με την εξάπλωση του φασισμού, όμως, αναγκάζεται να διαφύγει με τον άντρα της στην Αγγλία το 1939, όπου μένουν μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου. Το 1940 φτάνουν στη Δομινικανή Δημοκρατία μέσω Καναδά και ζητούν πολιτικό άσυλο από τον δικτάτορα Τρουχίλιο, ο οποίος παρείχε άσυλο σε λευκούς μετανάστες χωρίς βίζα προκειμένου να εξυπηρετήσει δικούς του πολιτικούς σκοπούς. Εκεί η Ντομίν πέρασε 14 δύσκολα χρόνια μες στην ανέχεια, με προβλήματα υγείας, προβλήματα στη συζυγική της ζωή και κακουχίες στην καθημερινότητα. Το όνομα Domin προέρχεται από τη συντόμευση του επιθέτου Dominikanisch (Δομινικανή) και το επέλεξε για να τονίσει τη σχέση της ποιητικής της ταυτότητας με το μέρος όπου έζησε το μεγαλύτερο μέρος της εξορίας της. Ο άντρας της απουσίαζε συχνά για επιστημονική έρευνα σε χώρες της Λατινικής Αμερικής, βυθίζοντας τη γυναίκα του σε απέραντη μοναξιά. Μετά τον θάνατο της Ντομίν βρέθηκαν στο σπίτι της πάνω από 2.000 γράμματα αλληλογραφίας από και προς τον άντρα της, τα οποία αποτελούν ντοκουμέντα για τη ζωή τους στην εξορία και μαρτυρούν την πολυδιάστατη σχέση τους. Τα γράμματα έχουν συνταχθεί σε διάφορες γλώσσες ανάλογα με τη διάθεση του ζευγαριού και αποδεικνύουν όχι μόνο τη θυελλώδη ερωτική σχέση τους, αλλά και τη σχέση δύο διανοουμένων, καθώς σε αυτά σχολιάζουν τα έργα διαφόρων συγγραφέων, τα άρθρα πολιτικών περιοδικών και τα ιστορικά γεγονότα της εποχής τους. Η αλληλογραφία, ένα μέρος της οποίας έχει ταξινομηθεί και δημοσιευτεί, βρίσκεται στο Γερμανικό Λογοτεχνικό Αρχείο στο Μάρμπαχ.

Η γλώσσα για την Ντομίν είναι το μοναδικό «σπίτι» που δεν μπορεί να χάσει ο άνθρωπος. Όταν τα πάντα έχουν χαθεί, η γλώσσα παραμένει και διατηρεί την ταυτότητα του ατόμου. Η γλώσσα στο έργο της Ντομίν δεν αποτελεί καταφύγιο μόνο κατά την περίοδο της εξορίας, αλλά και μετά τη μεγάλη εμπειρία της επιστροφής στην πατρίδα. Η γλώσσα γίνεται η ίδια η πατρίδα, όταν οι προσδοκίες διαψεύδονται και η πατρίδα παίρνει μία άλλη μορφή στην πραγματικότητα από την ιδανική εικόνα της ανάμνησης.

Το 1951 η Ντομίν λαμβάνει την τραγική είδηση του θανάτου της μητέρας της στη Γερμανία και καταβάλλεται ψυχικά. Τα θλιβερό γεγονός αποτελεί έναυσμα για το ποιητικό της έργο. Η ίδια αναφέρει σε αυτοβιογραφικό της κείμενο ότι είναι πολύ μικρή, ότι γεννήθηκε μόλις το 1951, λίγο μετά τον θάνατο των γονιών της. Τη δεύτερη γέννησή της ταυτίζει με τη δημιουργία του πρώτου της ποιήματος σε μια προσπάθεια λύτρωσης και παρηγοριάς. Ακολουθεί πλήθος ποιητικών συλλογών, δοκιμίων, αυτοβιογραφικών κειμένων, ένα μυθιστόρημα και η ποιητική της θεωρία, όπως την ανέπτυξε σε διάφορες ομιλίες και παραδόσεις στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης. Στην ποιητική της θεωρία, η Ντομίν εξηγεί τον κοινωνικό ρόλο της ποίησης δίνοντας απάντηση στη δήλωση του Τέοντορ Αντόρνο ότι μετά το Άουσβιτς είναι βάρβαρο να γράψουμε έστω και ένα ποίημα, άποψη που την απέσυρε αργότερα και ο ίδιος. Για την Ντομίν, η ποίηση μπορεί να ενθαρρύνει τον άνθρωπο να πάρει θέση στα κοινωνικά προβλήματα, να αντισταθεί και να μην αδιαφορεί. Στο ποίημα ο χρόνος σταματάει, ο ποιητής και ο αναγνώστης επαναπροσδιορίζουν την ταυτότητά τους, η ικανότητα επικοινωνίας ανακτάται, το άτομο αντλεί θάρρος και επομένως μπορεί να αντισταθεί σε κάθε μορφή χειραγώγησης.

Το 1954 η Ντομίν επιστρέφει με τον άντρα της στη Γερμανία, επιστροφή που σηματοδοτεί το έργο της. Ταξιδεύει σε όλη τη Γερμανία, αλλά δεν έχει μόνιμη κατοικία. Το 1955 εγκαθίσταται για δύο χρόνια στην Ισπανία, όπου αναπτύσσει φιλικές σχέσεις με τους Ισπανούς ποιητές Βιθέντε Αλεϊχάντρε και Ντάμασο Αλόνσο. Με τη βοήθεια του Βιθέντε δημοσιεύει ποιήματά της σε ισπανική μετάφραση, όπως και έργα άλλων Γερμανών ποιητών. Το 1957 επιστρέφει στη Γερμανία και ακολουθούν σημαντικές δημοσιεύσεις ποιημάτων της σε λογοτεχνικά περιοδικά, ενώ ο σημαντικός εκδοτικός οίκος Fischer τής ζητά μία ποιητική συλλογή για έκδοση. Το 1959 εκδίδεται ο τόμος Nur eine Rose als Stütze (Μόνο ένα τριαντάφυλλο για στήριγμα) και ο Γερμανός συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας Βάλτερ Γενς ερμηνεύει το τριαντάφυλλο ως σύμβολο για τη γλώσσα, «η οποία αποτέλεσε το στήριγμά μας στα χρόνια της εξορίας», ερμηνεία που η Ντομίν χαιρέτισε με ενθουσιασμό, αλλά και έκπληξη. Η γλώσσα για την Ντομίν είναι το μοναδικό «σπίτι» που δεν μπορεί να χάσει ο άνθρωπος. Όταν τα πάντα έχουν χαθεί, η γλώσσα παραμένει και διατηρεί την ταυτότητα του ατόμου. Η γλώσσα στο έργο της Ντομίν δεν αποτελεί καταφύγιο μόνο κατά την περίοδο της εξορίας, αλλά και μετά τη μεγάλη εμπειρία της επιστροφής στην πατρίδα. Η γλώσσα γίνεται η ίδια η πατρίδα, όταν οι προσδοκίες διαψεύδονται και η πατρίδα παίρνει μία άλλη μορφή στην πραγματικότητα από την ιδανική εικόνα της ανάμνησης. Από το 1959 μέχρι το 1961 η Ντομίν ζει στην Ισπανία και μετά εγκαθίσταται μόνιμα στη Χαϊδελβέργη, όπου ο σύζυγός της λαμβάνει έδρα στο πανεπιστήμιο. Η Ντομίν προσπαθεί στο έργο της να ξανακερδίσει τη χαμένη πατρίδα. Στο μοναδικό μυθιστόρημά της, με τίτλο Ο δεύτερος παράδεισος (1964), περιγράφει την επιστροφή στη Γερμανία ενός ζευγαριού που προσπαθεί να κερδίσει ξανά τη χαμένη πατρίδα και τη χαμένη αγάπη. Άλλες ποιητικές συλλογές της είναι: Die Rückkehr der Schiffe (Η επιστροφή των πλοίων, 1962), Hier (Εδώ, 1964), Ich will dich (Σε θέλω, 1970), Gesammelte Gedichte (Άπαντα ποιήματα, 1987), Der Baum blüht trotzdem (Κι όμως, το δέντρο ανθίζει, 2004).

Στον γερμανόφωνο χώρο της ποίησης, η Ντομίν είναι γνωστή ως η ποιήτρια της επιστροφής, χαρακτηρισμό που της απέδωσε ο Γερμανός φιλόσοφος Χανς-Γκέοργκ Γκάνταμερ. Αν και μιλά για την εμπειρία της επιστροφής στην πατρίδα, τη δυσκολία επανένταξης σε αυτήν, την παραποιημένη από τη νοσταλγία ανάμνηση και την απόλυτη διάψευσή της, καθώς και για καταστάσεις όπως η εξορία, η απώλεια, η απελπισία, η μοναξιά, ωστόσο το έργο της διέπεται συνολικά από μία σθεναρή αισιοδοξία και ένα μήνυμα ακατάπαυστης αντίστασης σε ό,τι εμποδίζει τη συνέχεια της πορείας του ανθρώπου. Η Ντομίν επιλέγει να ολοκληρώσει μία διάλεξή της με τα παρακάτω λόγια: «Το Α και το Ω για μένα είναι η ύπαρξη της δυνατότητας μίας νέας αρχής: η δεύτερη ευκαιρία που πρέπει να δίνεται στον καθένα μας. Αυτό είναι το θέμα του ποιήματος "Άβελ, σήκω πάνω": ένα ποίημα που είναι η τελευταία μου λέξη, όχι μόνο για σήμερα».

Η Χίλντε Ντομίν τιμήθηκε όσο ήταν ακόμη εν ζωή με πλήθος βραβείων ποίησης, όπως το «Ράινερ Μαρία Ρίλκε», το «Νέλι Ζακς» και το «Φρίντριχ Χέλντερλιν». Το 1992, με αφορμή τη συμπλήρωση των 80ών γενεθλίων της (μέχρι το 1999 θεωρούνταν το 1912 η χρονολογία γέννησής της), η Πόλη της Χαϊδελβέργης θέσπισε το βραβείο «Λογοτεχνία στην εξορία» και της το απένειμε ως φόρο τιμής για το έργο και την προσφορά της στην ποίηση. Μετά τον θάνατό της το 2006, το βραβείο μετονομάστηκε στη μνήμη της σε «Βραβείο Χίλντε Ντομίν – Λογοτεχνία στην εξορία» και απονέμεται κάθε τρία χρόνια σε ποιητές που ζουν ως επί το πλείστον στη Γερμανία εξόριστοι και πραγματεύονται στο έργο τους την εμπειρία της μετανάστευσης και της εξορίας.

Twitter