«Για τα πουλιά» του Γιώργου Χουλιάρα
Μια μέρα η μητέρα μου ζήτησε να της φέρω μερικά σιντί. Πριν προλάβω να την πειράξω αν θα προτιμούσε το «Πουλί της φωτιάς» του Στραβίνσκι ή κάποιους ραμφισμούς του Τσάρλι Πάρκερ, που Πουλί λεγόταν άλλωστε, τέντωσε το χέρι της προς το μπαλκόνι και είπε: Για τα πουλιά. Αναρωτήθηκα μήπως είχε αρχίσει να με πειράζει χωρίς να το έχω αντιληφθεί. Εκείνη τη στιγμή χτύπησε το τηλέφωνο, που το βάζει σε ακρόαση για να ακούει καλύτερα. Ήταν μια φίλη της και, μετά τα προκαταρκτικά, προχώρησαν σε εμπεριστατωμένη συζήτηση για τα χάπια τους, που σε πολλούς θα προκαλούσε την επιθυμία να τα δοκιμάσουν επίσης.
Καθώς είχα ακούσει και άλλη φορά τη συνομιλία, βγήκα στο μπαλκόνι, όπου καχύποπτα με υποδέχθηκε ένα πουλί που έκοβε βόλτες από γλάστρα σε γλάστρα, λες και είχε βαρεθεί να πετά. Δεν ξέρω αν αναζητούσε μια διαφορετική εμπειρία ή αν έψαχνε μέρος να κρύψει τα αβγά του από τις γάτες που τα φορολογούν, με το είδος της ανησυχίας που υποψιάζεσαι σε όσους ψάχνουν για ακίνητο που μπορεί να γίνει φωλιά για τις οικονομίες τους. Ξαφνικά ένα δεύτερο πουλί προσγειώθηκε στο μπαλκόνι διακόπτοντας τους ύποπτους συλλογισμούς πτηνών και ανιπταμένων.
δύο πουλιά είναι πολλά σε ένα ποίημα
Ίσως θυμάστε τον εναρκτήριο αυτόν στίχο που εδώ, στο τέλος, αναπτερώνει την ουρά άπτερων ή εξαπτέρυγων ασμάτων και συμπερασμάτων ενώ ακόμη αποδημούν προς άλλους εγκεφάλους. Αλλά και αν δεν τον θυμάστε, δύο πουλιά είναι πολλά σε ένα μπαλκόνι. Κάτι τέτοιο πρέπει να είπε η μητέρα μου που δεν πρόλαβα να ακούσω γιατί, έχοντας ολοκληρώσει την τηλεσυζήτησή της, βγήκε με την ορμητικότητα των ηλικιωμένων να διώξει τα πουλιά και να δείξει τι εννοούσε.
Βρομίζουν μωσαϊκά και μάρμαρα με τις κουτσουλιές τους, εξήγησε, και τα γεμίζουν χώματα από τις γλάστρες που ανασκαλίζουν και κανείς δεν προλαβαίνει να καθαρίσει πριν γίνουν λάσπη, με το νερό που ξεφεύγει από το ποτιστικό, που έπειτα φέρνεις μέσα, αν βγεις στο μπαλκόνι όταν έρθεις να με δεις. Επρόκειτο για ακλόνητα επιχειρήματα, ακόμη και αν βασικό υλικό τους αποτελούσε η λάσπη, αλλά τι και ποιος δεν είναι έτσι φτιαγμένος, ξεκινώντας από τον άνθρωπο.
Τι μπορώ να κάνω, ρώτησα, ενώ με ανακούφιση αναλογιζόμουν ότι σχεδόν έχουν εκλείψει από τα ελληνικά σπίτια τα πατάκια εκείνα πάνω στα οποία έπρεπε να φτερουγίζεις από δάπεδο εξώστη σε πάτωμα δωματίου, όπως θυμάμαι από παιδικές πτήσεις την εποχή της γιαγιάς μου. Δηλαδή, πριν εμφανιστούν κυλιόμενες σκάλες σε αερολιμένες και άλλες φωλιές φτερωτών ή όχι μέσων μεταφοράς, που προκαλούσαν δυσφορία σε όσους αμφέβαλαν αν οι σκάλες αυτές καθαρίζονται ποτέ καλά.
σι ντι
Απάντησε μονολεκτικά. Έστω με δύο λέξεις. Να τα κρεμάσω μου είπαν, συνέχισε η μητέρα μου, στο μπαλκόνι. Θα αστράφτουν και οι αντανακλάσεις θα κρατούν μακριά τα πουλιά. Επιτέλους, σκέφτηκα, έφτασε η εποχή της αναβίωσης του βωβού, η επιστροφή σε κινούμενες εικόνες χωρίς ήχο, καθώς αποτέλεσμα προκύπτει χωρίς να χρειάζεται να ακουστεί το σιντί, χωρίς να χρειάζεται να έχει καταγραφεί οτιδήποτε στον συμπαγή δίσκο. Μένουν άφωνα τα πουλιά και τυφλωμένα αποχωρούν, γιατί η απουσία μουσικής είναι και αυτή σκοτάδι.
Θα ήταν δυνατόν βέβαια να επινοηθεί μια διαφορετικής υφής μουσική, άηχη ίσως, όπου αντί για Ντο Ρε, που έχουν καταστεί καταστήματα στη Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις, τις ανήκουστες νότες θα εκπροσωπούσαν γράμματα από αρκτικόλεξα με κάποια μουσικοπαραγωγική συνάφεια, όπως C D (Compact Disc), L A S E R (Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation) ή O T A N (Organisation du Traité de l'Atlantique Nord), αφού και οι θούριοι, ιδίως στα γαλλικά, ρυθμικά πολεμούν μήπως κατοχυρώσουν τη θέση τους στην οικογένεια της μουσικής.
εξ απαλών ονύχων
Γιατί όμως τέτοια πολεμική εναντίον των πουλιών; Και μόνον από τη μητέρα μου ή και από άλλους; Έχουν άραγε επηρεαστεί από πουλιά που εφορμούν με νύχια γαμψά ενώ η Τίπι Χέντρεν βυθίζεται βαθύτερα στην υστερία της ύπαρξης του κόσμου; Μέλανι (Ντάνιελς) λεγόταν σε εκείνη την ταινία. Μέλανι (Γκρίφιθ) λέγεται και η κόρη της, ενώ η εγγονή της έχει δοκιμαστεί σε πενήντα αποχρώσεις του γκρι. Παντρεύτηκε τρεις φορές πριν αφοσιωθεί στη σωτηρία των άγριων ζώων. Δημιούργησε επίσης το Ίδρυμα Υποτροφιών για Νύχια Τίπι Χέντρεν, όταν ξεκίνησε αλυσίδα καταστημάτων για να προσφέρει δουλειά σε γυναίκες πρόσφυγες, μετά από μια επίσκεψη σε καταυλισμό, όπου Βιετναμέζες που είχαν καταφύγει στις ΗΠΑ μαγεύτηκαν από το μανικιούρ της. Άργησε όμως να αποκαλύψει τι είχε υποστεί στα νύχια του μέντορα υποκριτών του φόβου.
Πάντα βράδυ, πάντα σε κλειστό χώρο, έδινα ραντεβού, έχει χαμηλόφωνα εκμυστηρευτεί σε τηλεοπτική εκπομπή μια τραγουδίστρια της νύχτας. Φοβάμαι τα περιστέρια και όλα τα πτηνά. Το πέταγμα με τρελαίνει. Δεν μπορώ το φτερούγισμα. Έχω φύγει από ξενοδοχείο για να μην τα ακούω. Δεν τα θέλω στη ζωή μου. Αν δω διαφήμιση με πουλιά, αλλάζω κανάλι. Έχω πρόβλημα με τα πούπουλα. Δεν πάω για ψώνια ούτε για καφέ πρωί. Μόνον βράδυ, όταν τα πουλιά κοιμούνται και όταν βρέχει.
φευγαλέες εικόνες ήχων
Όπως ο Χίτσκοκ, έτσι κι εγώ δεν αποφεύγω ένα φευγαλέο πέρασμα από ποιήματά μου, αν πράγματι δεν πρόκειται για ταινίες που (κάποιοι;) γυρίζουν στο κεφάλι μου. Εμφανίζομαι αγκαζέ με τη Δάφνη Ντι Μωριέ, διαλόγου χάριν, που γεννήθηκε πριν ο καναπές του σκηνοθέτη αντικαταστήσει τον καναπέ του ψυχαναλυτή και υπέγραψε το αφήγημα Τα πουλιά. Για την ταινία, ο Χίτσκοκ ζήτησε από τον σεναριογράφο να κρατήσει μόνον τις ανεξήγητες επιθέσεις των πουλιών, δημιουργώντας νέους χαρακτήρες και πλοκή. Το έργο γυρίστηκε σε παραθαλάσσιο οικισμό στην Καλιφόρνια, τον οποίο πρώτοι αποίκισαν Ρώσοι. Φορούσα ναυτικό καπέλο όταν τον επισκέφτηκα για να ακούσω από κοντά γλάρους αγνώστου εθνικότητας. Στην ταινία δεν υπάρχει μουσική υπόκρουση. Μόνον ηχητικά εφέ. Και περίοδοι σιωπής.
Δεν ξέρω αν μιλούσε στον εαυτό του, αρχίζοντας να κωπηλατεί από το μέρος εκείνο της Δυτικής Ακτής των Ηνωμένων Πολιτειών και ενώ διέπλεε τον Ειρηνικό και άλλους ωκεανούς ή διασχίζοντας με ποδήλατο και με τα πόδια την ξηρά και με καγιάκ ή κανό ακτές και ποταμούς, για να κάνει μόνος του τον γύρο του κόσμου χωρίς τη βοήθεια καμίας μηχανής ώθησης εκτός από τη δική του μυϊκή δύναμη. Επέστρεψε στο ίδιο σημείο, έχοντας διαγράψει έναν κύκλο γύρω από τον πλανήτη, μετά από 5 χρόνια, 11 ημέρες, 12 ώρες και 22 λεπτά – επίδοση που θα χρειαστεί να καταρρίψει όποιος θα ήθελε μόνον με τις δικές του δυνάμεις πάλι να περικυκλώσει τον κόσμο, όπως νομίζεις ότι έχει συμβεί όταν επιστρέφουν αποδημητικά πουλιά.
Εννέα χρόνια νωρίτερα, ενώ βρισκόταν στην Αλάσκα, όπου επρόκειτο να αναρριχηθεί στο όρος ΜακΚίνλεϊ, ο εξερευνητής αυτός της φύσης (του ανθρώπου), γεννημένος στη Λευκωσία και έχοντας μεγαλώσει ως Μουσουλμάνος στην Τουρκία, είχε παντρευτεί μια Αμερικανίδα Καθολική ακολουθώντας το τυπικό τελετής γάμου των Χάιντα και Τσίμσιαν, αυτοχθόνων της περιοχής. Κεντρική φιγούρα στις επικές ιστορίες τους είναι το Κοράκι, ένας μυθικός κατεργάρης που απελευθερώνει την ανθρωπότητα από το κέλυφος μιας αχιβάδας ή μασκαρεμένος μπαίνει στην κατοικία του Φύλαρχου του Ουρανού και κλέβει τον ήλιο, το φεγγάρι και τα άστρα για να τα χαρίσει στους ανθρώπους. Ο γάμος έγινε σε μια παραλία κοντά στη μικρή πόλη της Αλάσκας που ονομάζεται Όμηρος.
το κλουβί της ομιλίας
Γνώριζε ο Πόε τις αφηγήσεις αυτές; Και τι γνώριζε για τα αηδόνια στον Όμηρο; Και, αν ο Δίας παρίστανε τον κύκνο ή τον αετό, είναι αυτός λόγος οι γυναίκες να έχουν πρόβλημα με τα πουλιά ή πρόκειται πάλι για μια από εκείνες τις ιστορίες που λένε εναντίον τους οι άντρες, όταν φοβούνται μήπως ανοίξουν τα φτερά τους; Και τι να λένε όσοι βιώνουν το αδιέξοδο εκείνων που δεν πετούν, επιμένοντας να ταΐζουν σιωπηλές γάτες που καταδιώκουν τα πουλιά του λόγου καθώς τρελαμένα φτερουγίζουν στο θόλο του στόματος μήπως προλάβουν και εκστομιστούν πριν πάλι σφραγίσουν τα χείλη ενός κλειστού ουρανού;
Τα λυπάμαι κι εγώ, με διέκοψε η μητέρα μου. Τα λυπάμαι όταν σκέφτομαι ότι θέλουν να προστατεύσουν τα μικρά τους. Είναι ικανά να κάνουν φωλιά παντού. Μια γνωστή μου, πρόσθεσε, σηκώθηκε ένα βράδυ και άκουσε φτερουγίσματα πίσω από τον τοίχο στην κουζίνα. Ο ίδιος θόρυβος και το άλλο βράδυ. Τελικά φώναξε μάστορα. Βρήκαν ένα πουλί στο μπουρί του εξαερισμού. Είχε κοπεί το σύρμα που εμπόδιζε την είσοδο. Το τύλιξαν σε μια μικρή πετσέτα και το άφησαν να πετάξει. Δεν μπορεί όμως να γίνει το μπαλκόνι μου ορνιθοτροφείο. Πόσα πουλιά ζουν στον αέρα; Αν όλα έρθουν εδώ;
με τα φτερά των αριθμών
Εκατό δισεκατομμύρια λένε ότι είναι τα πτηνά, μαζί με όσα δεν πετούν, όπως οι πιγκουίνοι. Τετράποδα, με δύο άκρα που έγιναν φτερούγες. Θερμόαιμα, με ελαφρό σκελετό, που θα μπορούσες να πάρεις αγκαλιά, αν δεν ήταν τόσο γρήγορα. Ένα γεράκι, ο πετρίτης, το πιο γρήγορο ον στον πλανήτη, εφορμά προς το έδαφος με διακόσια μίλια την ώρα. Χωρισμένα σε σχεδόν εννέα χιλιάδες είδη, με εκατοντάδες άλλα να έχουν ήδη εξαφανιστεί, ενώ έπαψαν πια να εμφανίζονται όσα είναι εντελώς μυθικά, όπως ο φοίνικας, ή κάποτε θεωρήθηκαν μυθικά, όπως το μεγαλόσωμο ντόντο, που δεν άντεξε ούτε εκατό χρόνια συμβίωσης με τον άνθρωπο στο νησί του Μαυρικίου, γνωστό σε συλλέκτες γραμματοσήμων, και επιβίωσε σε πίνακες Φλαμανδών ζωγράφων. Στην προστασία των πουλιών αναφερόταν η πρώτη οδηγία για το περιβάλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην Ευρώπη βέβαια έχουν παρατηρηθεί λιγότερα από πεντακόσια είδη πτηνών, τα πιο πολλά από αυτά στην Ελλάδα, όπου προτιμούν να κάνουν φωλιές όπως και άλλοι.
Τα πουλιά είναι τόσο αρχαία ώστε να αποτελούν τους τελευταίους απόγονους των δεινοσαύρων, που χάθηκαν όταν ζέστανε ο καιρός από εκρήξεις ηφαιστείων και προσκρούσεις μετεωριτών. Κάποια πουλιά, από οικογένειες όπου ανήκουν κοράκια και παπαγάλοι, είναι πολύ έξυπνα. Κατασκευάζουν εργαλεία και διακρίνουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη – επιτεύγματα τα οποία αναγνωρίζουν όχι μόνον μηχανολόγοι και ναρκισσιστές. Πουλιά με υψηλή κοινωνικότητα συνεργάζονται σε σμήνη, μεταδίδουν γνώσεις από γενιά σε γενιά, σε μια διαδικασία που αποτελεί προϋπόθεση πολιτισμού, και κάνουν ομαδικές επιθέσεις σε αρπακτικά.
Στις αρχές Μαΐου 2014 δύο άτομα υπέστησαν επιθέσεις από πουλιά στο Καναλόραμα (Channelview), προάστιο του Χιούστον. Αιμόφυρτο στο έδαφος, το ένα θύμα μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο για ράμματα. Τη σκηνή κατέγραψε κάμερα ασφαλείας. Ίσως προστάτευαν νεαρό πουλί που περιφερόταν χωρίς να μπορεί να πετάξει στον υπαίθριο χώρο στάθμευσης, παρατήρησε ο καταστηματάρχης. Στην περιοχή, έδρα ιδρυτή της Δημοκρατίας του Τέξας πριν προσαρτηθεί στις ΗΠΑ, συνέλαβαν το 1991 τη μητέρα μαθήτριας γυμνασίου που απέτυχε να επιλεγεί ηγερία των ζητωκραυγών (cheerleader). Την είχε καταδώσει ο κουνιάδος της, όταν του ζήτησε να μεσολαβήσει να σκοτώσουν την πρώην καλύτερη φίλη της, με την ελπίδα πως ο θρήνος για τη μαμά της θα ψαλίδιζε τα φτερά της κόρης της – συνομήλικης με τη δική της και αντίζηλου για θέση μαζορέτας. Στον ρόλο της δολοφονικής κλώσσας σε τηλεοπτική ταινία που ενέπνευσε η υπόθεση διέπρεψε η Χόλι Χάντερ.
τα πάνω κάτω
Δεν θυμάμαι, είπε η μητέρα μου κοιτάζοντας τον ουρανό, αν τα πουλιά επιβεβαιώνουν ότι όποιος ξεφεύγει στα σύννεφα κάποια στιγμή θα προσγειωθεί ή ότι όποιος πέφτει χαμηλά κάποια στιγμή θα σηκωθεί. Δεν θυμάμαι –δεν είπα εγώ– αν οι άγγελοι είναι πουλιά ή αν τα πουλιά είναι άγγελοι. Ό,τι όμως και αν ευαγγελίζονται, ένα πουλί χωρίζει Χριστιανούς, ακόμη και αν πρόκειται για το Άγιο Πνεύμα. Από ορνιθολογικής πλευράς, επομένως, στα ίδια πούπουλα φωλιάζουν αγάπη και μίσος, ενώ ο έρωτας παραμένει πτερόμορφος. Είναι άραγε τόσο πλάγιος ο ήχος του ορ[νι]θού λόγου ώστε να μπορεί να εκφέρεται μόνον από μια, σύμφωνα με πλατωνικές υποδείξεις, όρνιθα του Διογένη; Εν πάση περιπτώσει, μελετώντας κινήσεις και κραυγές πτηνών βλέπεις τι σου έρχεται. Ας μην ξέρεις πού πας.
Έτσι έκανε ο Έλενος, αδελφός της Κασσάνδρας που διάψευση δεν χρειαζόταν, αφού κανείς δεν πίστευε τις προφητείες της. Η οιωνοσκοπία συνέχισε να αναπτύσσεται μεταξύ Ετρούσκων και Ρωμαίων, ενώ ο Ζίγκφριντ, έχοντας γευτεί το αίμα του δράκου που σκότωσε, κατάλαβε τι έλεγε το πουλί και διέφυγε τον θάνατο για να δώσει στη Μπρουχίλντα το φιλί που θα την έπειθε να αποκηρύξει τον κόσμο των θεών. Αργότερα, το 1920 στο Μόναχο, μια άλλη όπερα –Die Vögel του Βάλτερ Μπράουνφελς, με μαέστρο τον Μπρούνο Βάλτερ στην πρεμιέρα– είχε τόση επιτυχία που ο Χίτλερ προσκάλεσε τον συνθέτη, μη γνωρίζοντας τις εβραϊκές καταβολές του, να γράψει ύμνο για το ναζιστικό κόμμα, πρόταση που ασφαλώς απέρριψε. Το λιμπρέτο απογειώνεται ακολουθώντας τους Όρνιθες του Αριστοφάνη.
πτηνοπόλεις
Τι θα έβλεπαν στην Αθήνα αν επέστρεφαν από την εξωχώρια Νεφελοκοκκυγία, πετώντας πάλι πάνω σε κουρούνα και καλιακούδα, ο Πεισθέταιρος και ο Ευελπίδης παρέα με τον τσαλαπετεινό, ιερό πουλί στην Αίγυπτο, αλλά προπομπό πολέμου στη Σκανδιναβία; Δρόμος των πουλιών βέβαια ονομάζεται ο γαλαξίας στη Φινλανδία, στα άστρα όμως κρύβεται το παρελθόν, ενώ το μέλλον γύρισε ανάποδα κάνοντας σπίτια ανθρώπων οίκους πουλιών. Η αστυφιλία έπαψε να αποτελεί ανθρώπινο προνόμιο και η βαυαρική πρωτεύουσα των Ελλήνων έγινε ορνιθώνας, όπως προηγουμένως ο Άγιος Φραγκίσκος ή η Βοστώνη. Απορεί κανείς που η τροφοδοσία πουλιών δεν έχει αναχθεί σε επιχείρημα όταν καθυστερεί η αποκομιδή απορριμμάτων.
Το 1992 ένα αμερικάνικο γεράκι με κόκκινη ουρά, το οποίο βάφτισαν Χλομό Αρσενικό, ήταν το πρώτο του είδους του να κάνει φωλιά στην πρόσοψη κτιρίου στην Πέμπτη Λεωφόρο. Τριάντα δύο ζευγάρια είχαν μετακομίσει έως το 2007 στη Νέα Υόρκη, γέφυρες και πύργους της οποίας προτίμησαν για φωλιές πετρίτες που, πριν απελευθερωθούν, μεγάλωσαν και σπούδασαν με τον δικό τους τρόπο στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ. Περισσότερα είδη πουλιών φωλιάζουν στην πόλη από όσα πενήντα χρόνια πριν. Το 1961 εγκαταστάθηκαν στο Στάτεν Άιλαντ και έπειτα στο Κεντρικό Πάρκο του Μανχάταν τα προερχόμενα από τον Νότο –όπου συχνά καταλήγει κάθε γλυκό πουλί της νιότης– κοτσύφια (mockingbirds) που δεν πρέπει να σκοτώνουν σύμφωνα με τη Χάρπερ Λι, το ιστόρημα της οποίας Βρετανοί βιβλιοθηκάριοι ανέδειξαν σαράντα πέντε χρόνια αργότερα στο υπ’ αριθμόν ένα βιβλίο που πρέπει κάποιος να διαβάσει πριν πεθάνει. (Δεύτερη ήρθε η Βίβλος.)
θάνατος & γενοκτονία
Είδα ένα νεκρό πουλάκι κάτω από το πεύκο όταν έβγαλα τα σκουπίδια, είπε η μητέρα μου κατεβάζοντας τα μάτια της προς τον κήπο της πολυκατοικίας. Πρέπει να το θάψουμε, πριν γίνει φύλλο και φτερό. Καλύτερα λίπασμα, όπως όλοι μας. Ο πατέρας σου εκτιμούσε τα πουλιά γιατί μεταφέρουν σπόρους. Κάποιοι νομίζουν ότι καταστρέφουν τα φυτά, έλεγε, αλλά χωρίς πουλιά πολλά φυτά μπορεί να μην υπήρχαν. Και έτσι, ούτε κι εμείς.
Στην Εορτή των Νεκρών, κάθε δώδεκα χρόνια, όπως γνώριζαν οι Χούρον, οι ψυχές μεταμορφώνονται σε περιστέρια που οι ζωντανοί κυνηγούν και τρώνε. Οι επίσης αυτόχθονες Σενέκα μπορεί να μη γνώριζαν λατινικά, αλλά είχαν χορογραφήσει τελετή για να εκφράσουν ευγνωμοσύνη που κάποιο Συμβούλιο Πουλιών αποφάσισε να χαρίσει μαζικά τα σώματά τους, καθώς ήταν τα μόνα πουλιά που κούρνιαζαν συγκεντρωμένα. Τροφή δούλων και φτωχών τον 19ο αιώνα, ο εκκωφαντικός θόρυβος ενός σμήνους προκαλούσε αναστάτωση για χιλιόμετρα. Σκληρές φωνές. Χαμηλές νότες. Γουργούρισμα. Κρώξιμο όταν έχτιζαν φωλιές. Ήχοι καμπάνας όταν ζευγάρωναν. Πρόκειται για το άγριο ή «περαστικό περιστέρι» –πράγματι περαστικό–, το πολυπληθέστερο είδος πουλιού, που αριθμούσε δισεκατομμύρια στη βόρειο Αμερική πριν αφανιστεί σε μια γενοκτονία, την έκταση της οποίας αδυνατεί να καταγράψει το επίπεδο συναισθηματικής τεχνολογίας των ραντάρ των αυτουργών.
Μια τελευταία φωλιά με αβγό σε φυσικό περιβάλλον βρέθηκε το 1895 κοντά στη Μινεάπολη. Το τελευταίο περαστικό περιστέρι στη Λουιζιάνα εντοπίστηκε το 1896 σε σμήνος από «πενθούντα περιστέρια», ένα άλλο είδος. Εν συνεχεία πυροβολήθηκε. Το επιβεβαιωμένα τελευταίο άγριο περιστέρι σκοτώθηκε από ένα αγόρι με αεροβόλο στο Οχάιο λίγες ημέρες πριν από την επέτειο της ελληνικής παλιγγενεσίας, τον Μάρτιο του 1900. Οι γονείς του, που αναγνώρισαν το πουλί, το έστειλαν για ταρίχευση. Φέρει το όνομα Κουμπιά, που χρησιμοποιήθηκαν για μάτια αντί για γυάλινους βώλους. Ο Αμερικανός Πρόεδρος Θεόδωρος Ρούζβελτ ισχυρίστηκε ότι είδε περαστικό περιστέρι να πετά στο Μίσιγκαν το 1907. Την 1η Σεπτεμβρίου 1914, στον Ζωολογικό Κήπο του Σινσινάτι, πέθανε το τελευταίο αιχμάλωτο περιστέρι του είδους του. Ονομαζόταν Μάρθα.
Νέα [από] Ζηλανδία
Δικαιολογεί μια γενοκτονία κάποια άλλη; Υπάρχουν όρια όταν η προστασία κάποιων ειδών προϋποθέτει την εξάλειψη εχθρών τους; Ταυτίζονται (ανθρώπινες) επεμβάσεις υπέρ της προστασίας του (φυσικού) περιβάλλοντος με (ανθρωπιστικές) επεμβάσεις υπέρ της προστασίας του (γεωπολιτικού) περιβάλλοντος; Κρύβουν κάποιο κλειδί όσα είπε ο Ιωάννης της Κλειδός (John Key), πρωθυπουργός της χώρας: Φιλοδοξία μας είναι έως το 2050 να μην υπάρχει ούτε ένας ποντικός, νυφίτσα ή δίδελφυς στη Νέα Ζηλανδία. Πρόκειται για ζώα που μεταφέρθηκαν στο νησιωτικό κράτος και σκοτώνουν 25 εκατομμύρια ιθαγενή πτηνά κάθε χρόνο, μεταξύ των οποίων είκοσι κίουι (kiwi) την εβδομάδα, με αποτέλεσμα ο αριθμός τους να έχει μειωθεί σε εβδομήντα χιλιάδες. Από το άπτερο πουλί, που είναι εύκολη λεία, έχουν οικειοποιηθεί το δημώνυμό τους οι Νεοζηλανδοί, ενώ το όνομά του φέρουν φρούτο που έγινε ακτινίδιο στην Ελλάδα και η διεθνώς γνωστότερη μάρκα βαφής υποδημάτων.
Εξαιρώντας δελφίνια, φώκιες και φάλαινες, πλάσματα του ωκεανού, η νυχτερίδα ήταν ίσως το μόνο θηλαστικό στη Νέα Ζηλανδία. Επρόκειτο για έναν παράδεισο πουλιών που εξελίχθηκαν χωρίς θηλαστικά για αντιπάλους. Πέρασαν πάνω από επτακόσια χρόνια από τότε που οι πρώτοι Μαόρι έποικοι έφεραν μαζί τους ένα είδος ποντικού που, έχοντας αφανίσει πολλά τοπικά είδη, αφανίστηκε ο ίδιος από πιο επιθετικούς ποντικούς Νορβηγίας και άλλα τρωκτικά που ξεμπάρκαραν από πλοία Ευρωπαίων. Νυφίτσες έφεραν στο νησί για να εξολοθρεύσουν τα κουνέλια, που έχοντας εισαχθεί για εκτροφή πολλαπλασιάστηκαν χωρίς προφύλαξη, ενώ οι προοπτικές εμπορίου γούνας ήταν ο λόγος εισαγωγής το 1830 του μαρσιποφόρου δίδελφυ.
Κυνηγοί, παγίδες, δολώματα και από αέρος μαζικοί ψεκασμοί προκάλεσαν την εξάλειψη αρπακτικών από μικρότερα νησιά και δημιούργησαν προστατευμένες περιοχές για εντυπωσιακά πουλιά που κινδύνευαν να εξαφανιστούν. Μια χώρα χωρίς αρπακτικά υπήρξε όραμα επιστημόνων, στόχος που είναι αδύνατον να επιτευχθεί χωρίς τη συνεργασία του πληθυσμού. Ίσως γι’ αυτό κάποια ζώα δεν αναφέρονται στον κατάλογο αρπακτικών που πρέπει να εκλείψουν από μια ακόμη πιο Νέα Ζηλανδία: Οι γάτες. Αναφορά γίνεται μόνον σε αγριόγατες, ενώ πολλά φεγγάρια μπροστά στο τζάκι καθησυχαστικά προέβλεψε ο πρωθυπουργός για τη δική του γάτα, που ονομάζεται Σεληνακτίνα. Τα ανθρωποφάγα, σε θρύλους των Μαόρι, Πουκάι δεν αποκλείεται να ήταν τεράστιοι αετοί που εξαλείφθηκαν όταν το βασικό τους θήραμα, άπτερα πουλιά με βάρος αγελάδας, κυνηγήθηκε έως θανάτου από τους πρώτους ανθρώπους που έφτασαν στο νησί και δεν χρειάστηκε να εξοντωθούν, όπως οι Στυμφαλίδες που είχαν χάλκινα ράμφη, νύχια και φτερά, από κάποιον ντόπιο Ηρακλή, σπουδαίο φαγά κατά τον Αριστοφάνη. Γεγονός παραμένει ότι αρχαίες σκηνές μυθολογίας του Χόλιγουντ έχουν γυριστεί σε ακτές της Νέας Ζηλανδίας που θυμίζουν Μεσόγειο.
πόλεμος & ειρήνη
Αμφίπλευρα, χορδωτά, σπονδυλωτά, αρχοσαύρια, τα πτηνά, όντα ετερότροφα και σεξουαλικά, χρειάζονται σαφήνεια στις σχέσεις τους με τα θηλαστικά. Όσο κομψή και αν φαίνεται μια αλεπού ή μια γάτα, είναι επικίνδυνες, ενώ δεν είναι οι αγελάδες ή οι λαγοί. Άριστα επίσης συμβιώνουν ο ρινόκερος και το πουλί του ρινόκερου που τον καθαρίζει από παράσιτα. Ο άνθρωπος όμως πρέπει να εμφανίζεται στους θρύλους των πουλιών ως ον παράξενο, όπως και είναι. Άλλοτε φιλικός, άλλοτε επιθετικός, συχνά αδιάφορος. Δεν ξέρεις πώς να του φερθείς, με τέτοια ποικιλία στο είδος του, από κυρίες ή ηλικιωμένους που ταΐζουν πουλιά στα πάρκα έως κάτι κωλόπαιδα που κυνηγούν ό,τι πετά. Παρά την οξεία όραση και ακοή των πουλιών, δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσεις ποιον να εμπιστευτείς, καθώς αλλάζουν πούπουλα και λοφία, άλλοτε με καπέλο και άλλοτε χωρίς, ενώ ακόμη και σκυλί μπορεί να μπερδευτεί πριν μυρίσει το αφεντικό του, αν αλλάξει όσα συνήθως φορά για ένα μαγιό.
Γενικά είναι δύσκολα τα πράγματα για τα πουλιά, καθώς περισσότερο από έναν χρόνο επιβιώνουν μόλις τρεις από δέκα νεοσσούς ωδικών πτηνών. (Για οδικά πτηνά λήμμα θα βρεθεί στο Λεξικό αναμνήσεων.) Εντούτοις είναι αλήθεια ότι πολλά πουλιά αναδείχθηκαν στον πόλεμο. Ο Είρωνας, ένα ταχυδρομικό περιστέρι, εκτέλεσε 52 αποστολές πριν τραυματιστεί στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Αγαπητός Φίλος (Cher Ami) διέφυγε με ένα πόδι και ένα μάτι από πυρά Γερμανών, για να διανύσει απόσταση 25 μιλίων σε 25 μόλις λεπτά, μεταφέροντας μήνυμα που έσωσε τη ζωή περικυκλωμένων Αμερικανών που βομβάρδιζαν και οι δικοί τους. Το πουλί με ξύλινο ποδαράκι αποχαιρέτησε ο στρατηγός Πέρσινγκ στην προκυμαία, πριν αναχωρήσει με πλοίο για τις ΗΠΑ. Έχοντας τιμηθεί με το γαλλικό μετάλλιο Croix de Guerre και αμερικανικές στρατιωτικές διακρίσεις, το πουλί πέθανε στο Νιου Τζέρσεϊ στις 13 Ιουνίου 1919. Κατά την ταρίχευσή του διαπιστώθηκε ότι επρόκειτο για θηλυκό περιστέρι. Στο Εθνικό Μουσείο Αμερικανικής Ιστορίας στέκεται δίπλα στον κοντόχοντρο Λοχία Stubby, τον πιο παρασημοφορημένο σκύλο της ίδιας περιόδου.
κελαηδούν τα πουλιά στα ελληνικά;
Κελαηδούν πάντως κάθε πρωί, αν μπορείς να ακούσεις, κατέληξε η μητέρα μου μετά από άγνωστους σε εμένα συλλογισμούς, πριν με αφήσει μόνο στο μπαλκόνι. Με ήχους από φλάουτο έχουν παραλληλίσει το τραγούδι της τσίχλας-ερημίτη, που ακολουθεί αρμονική σειρά και έχει αναχθεί σε σύμβολο της αμερικανικής φωνής από τον Ουόλτ Ουίτμαν στην ελεγεία του για τον Λίνκολν, ενώ επανεμφανίζεται στην Έρημη χώρα του Έλιοτ. Αν διαμελίσεις ένα πουλί, για να σχεδιάσεις διάγραμμα της γλώσσας, θα κόψεις τη χορδή, που αρθρώνει το τραγούδι, θυμίζουν τέσσερις στίχοι της Σύλβια Πλαθ. Βέβαια, φωνές και κελαηδίσματα πουλιών δεν παράγονται από φωνητικές χορδές στον λάρυγγα, όπως στα θηλαστικά, αλλά αμφίπλευρα ενώ περνά αέρας από τη σύριγγα, εκεί που η τραχεία διχάζεται στους δύο βρόγχους. Υπάρχουν πουλιά, φερ’ ειπείν οι πελαργοί, που ποτέ δεν τραγουδούν. Σφυρίζουν ή στριγγλίζουν ή τα ράμφη τους κροταλίζουν. Ίσως είναι το βάρος των μωρών που λέγεται ότι μεταφέρουν. Ίσως είναι το βάρος κάθε μεταφοράς που αποκλείει τη μελωδία. Στα μπουντρούμια βέβαια οι φυλακισμένοι κελαηδούν.
Κάποια πουλιά παθαίνουν κατάθλιψη όταν δεν τραγουδούν. Τα αρσενικά διαπληκτίζονται μουσικά μεταξύ τους, ενώ φλερτάρουν όταν βρίσκονται κοντά σε θηλυκά, όπως συμβαίνει με το χουά μέι, το «πουλί με το βαμμένο φρύδι», που έχει αναδειχθεί από το μελωδικό σφύριγμά του στο πιο δημοφιλές ωδικό πτηνό στην Κίνα, όπου εκπαιδεύτηκε κατά τη δυναστεία των Μιγκ, σύμφωνα με αρχαία δοξασία. Κάποιες ημέρες θα δεις ηλικιωμένους Κινέζους, σε μικροσκοπική πλατεία στη Χαμηλότερη Ανατολική Πλευρά του Μανχάταν, να μεταφέρουν σε προσεγμένα κλουβιά τα πουλιά τους για να βρεθούν μαζί να τραγουδήσουν. Με τα μηχανικά πουλιά βυζαντινών αυτοκρατόρων έχει ασχοληθεί ο Γέιτς, ενώ ο μεταβυζαντινός, που λέει ο λόγος, πουλολόγος Καλοκύρης ενέπλεξε το πουλί με άλλα άγρια θηρία.
καταπίνοντας τη μουσική (τραγούδι του νεκρού πουλιού)
Το πνίγουν στο μπράντι, το ψήνουν και το τρώνε ολόκληρο, με το κεφάλι, ενώ οι συνδαιτυμόνες καλύπτουν το δικό τους κεφάλι με μια πετσέτα, απολαμβάνοντας τα πλούσια αρώματα –όπως πολιτισμένα περιγράφουν ένα απόγειο βαρβαρικής απόλαυσης– ή κρύβοντας τη λαιμαργία τους από τον Θεό, αφού πρώτος μάλιστα λέγεται ότι αναζήτησε πετσέτα ιερέας και ομοτράπεζος του γαστροστοχαστή Μπριγιά-Σαβαρέν. Ούτως ή άλλως, δεν βλέπουν τι κάνουν, ως είθισται με άρχοντες. Αυτό το «έδεσμα βασιλέων» υπήρξε το τελευταίο γεύμα του Μιτεράν, που ως πρόεδρος της Γαλλίας υπήρξε άλλωστε συμπρίγκιπας της Ανδόρρας. Πρόκειται για τον [χ]ορτολάνο ή «βλάχο», μικρό ωδικό πτηνό που έχει την ατυχία να περνά από τη νοτιοδυτική Γαλλία καθ’ οδόν προς τη βόρειο Αφρική και το όνομά του προέρχεται από τον χορτογενή λατινικό κήπο (hortus). Η γαλλική Λίγκα για την Προστασία των Πουλιών υπολογίζει ότι πενήντα χιλιάδες ορτολάνοι παγιδεύονται παράνομα κάθε χρόνο και πωλούνται, για πάνω από εκατό ευρώ το κάθε πουλί, σε εστιατόρια που απαγορεύεται να αναγράφουν παρόμοιο έδεσμα στο μενού τους.
Πιο περιζήτητο από φουά γκρα, έχει γεύση και υφή από φουντούκια, σύμφωνα με κριτικό γαστρονομίας της εφημερίδας Le Figaro, που φέρει το όνομα ήρωα του Μπωμαρσαί, βασιλικού ωρολογοποιού, προμηθευτή όπλων στους εξεγερμένους Αμερικανούς, πρώτου εκδότη των απάντων του Βολταίρου, ενέργεια που τον κατέστρεψε οικονομικά, και με ρόλο στη Γαλλική Επανάσταση επιβλέποντα της καταστροφής της Βαστίλης, κοντά στην οποία, πριν εξοριστεί, αγόρασε οικόπεδο όπου έκτισε πολυτελή κατοικία. Ο ίδιος κριτικός παρατήρησε επίσης ότι το πουλί έχει μέγεθος γροθιάς μικρής κοπέλας. Κάποιοι αρχίζουν με το κεφάλι, κάποιοι από την άλλη πλευρά. Οι απόψεις διίστανται. Είναι βέβαια τερατώδες να βλέπεις να τρώγεται ολόκληρο ένα πουλί. Κατά συνέπεια, οι πετσέτες. Για δύο εβδομάδες, σε μια σκοτεινή αποθήκη, εξαναγκάζουν το αιχμάλωτο πουλί να τρώει κεχρί, πριν το πνίξουν με Αρμανιάκ, αφαιρέσουν πούπουλα και πόδια, το ψήσουν σε μικρή γαβάθα για οκτώ λεπτά και το σερβίρουν με το χλομό λίπος του να αχνίζει.
Έχοντας ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του και ενώ πέθαινε από καρκίνο του προστάτη, ο Μιτεράν αποφάσισε να δώσει τέλος στη ζωή του σταματώντας να τρώει, αφού προηγουμένως καλέσει στενούς φίλους σε ένα τελευταίο γεύμα στο σπίτι του, σύμφωνα με βιβλίο απομνημονευμάτων που χαρακτηρίστηκε ταυτόχρονα προδοσία και μυθοπλασία. Ο Ζακ Λανγκ, που ήταν παρών στο γεύμα, έχει πει ότι η προσωπικότητα του πρώην προέδρου δεν μπορεί να συρρικνωθεί σε ανέκδοτα. Ξαπλωμένος σε μια σεζλόνγκ, ο οικοδεσπότης καταβρόχθιζε στρείδια, το ένα πιάτο μετά το άλλο, μέχρι να νιώσει αηδία και τότε ζήτησε να φέρουν τους ορτολάνους. Βύθισε το κεφάλι του στην πετσέτα που περιέβαλε το ψητό πουλί, από όπου άκουγες για δέκα λεπτά θορύβους από κόκκαλα που τσακίζουν. Έπειτα εμφανίστηκε πάλι, ευτυχισμένος, με μάτια που έλαμπαν, έτοιμος να αντιμετωπίσει τον θάνατο.
άνθρωπος & πουλί
Διαβάζει μυθολογία, είχε εξηγήσει υπερήφανη η μητέρα μου όταν ήμουν μικρός και ο νονός μου έλεγε ιστορίες από την Κορέα, όπου βρέθηκε νεαρός πιλότος αμέσως μετά τη Σχολή Ικάρων. Τι διδάσκουν σε αυτή τη σχολή, τον είχα ρωτήσει. Να πετάς ή να πέφτεις; Το δίλημμα δεν αποφεύγουν όσοι συμφωνούν με τον Μακαβέγιεφ, που επέμενε ότι Ο άνθρωπος δεν είναι πουλί στην πρώτη του ταινία, ούτε όμως εκείνοι που κομίζουν γλαύκα στο Χόλιγουντ γουργουρίζοντας για τον Άνθρωπο-Πουλί (Birdman), που φτερουγίζει γύρω από τον Ρέιμοντ Κάρβερ. Συχνά θανατηφόρος ούτως ή άλλως ήταν ο ανταγωνισμός για την ανάδειξη του Πουλανθρώπου στο Νησί του Πάσχα που έπρεπε, έχοντας κολυμπήσει σε νερά γεμάτα καρχαρίες και αναρριχηθεί σε απόκρημνες κορυφές, να μεταφέρει το πρώτο αβγό του έτους.
Αφήνοντας εκκρεμή στους ουρανούς τα κατά Ματθαίον πετεινά, σε σάλες οικιών κάθε σκοτεινό πουλί του Σαχτούρη και στα ρουμάνια της Ορθοδοξίας το Όρνεον του Εγγονόπουλου, που ουδείς Ορνιοκρίτης τα όνειρά του ερμηνεύει, ένας ερωδιός από την Ηλιούπολη (των Αιγυπτίων) δημιούργησε το σύμπαν και έπειτα έφτιαξε θεούς, θεές και ανθρώπους να το κατοικούν. Τα πνεύματα δύο πουλιών, που υπερίπτανται των υδάτων στις απαρχές του χρόνου, αρπάζοντας δύο αβγά από τα νερά, με το ένα ποιούν τον ουρανό και με το άλλο τη γη, σχηματίζοντας με τη λάσπη της ανθρώπους που κραυγές πουλιών ξυπνούν στη ζωή, λένε στο μεγάλο νησί του Βόρνεο. Από ένα κοσμικό αβγό προέρχονται τουλάχιστον η Ινδονησία, η Πολυνησία, η Φινλανδία και η Εσθονία, βαθιά στη λάσπη της γης και των νερών βουτούν τα πουλιά της Σιβηρίας, ενώ αναδύονται ως θεάνθρωπα πουλιά-ερπετά των Μάγια και των Αζτέκων.
Στα νεο-νορβηγικά (Nynorsk) και όχι στη νορβηγική «γλώσσα του βιβλίου» (Bokmål) έχει γραφεί το μυθιστόρημα Τα πουλιά (Fuglane) και Πουλιά (Birds) είναι το όνομα πόλης-φάντασμα στο Τέξας, που οι κάτοικοι εγκατέλειψαν αλλά κτίρια υπάρχουν. Πόλη-φάντασμα είναι και το Πλίμουθ, έχοντας ερημώσει μετά από έκρηξη ηφαιστείου, αν και παραμένει νόμιμη πρωτεύουσα της νήσου Μοντσεράτ, όπου απόγονοι δούλων από την Αφρική ακούστηκε να μιλούν ιρλανδικά μεταξύ τους τον 19ο αιώνα. Ο Ίαν Άντερσον, του πετρο-συγκροτήματος Τζέθρο Ταλ, αφιέρωσε στους ηφαιστειοπαθείς τραγούδι του από το σόλο άλμπουμ «Η μυστική γλώσσα των πουλιών». Ο Jethro Tull υπήρξε Άγγλος γεωπόνος και εφευρέτης μηχανήματος αυτόματης σποράς. Βέβαια ακόμη δεν έχει επινοηθεί ανεικονικό σκιάχτρο που να τρομάζει εικονικά πουλιά.
σκέψη & μνήμη
Η σκέψη (Huginn) και η μνήμη (Muninn) είναι ένα ζευγάρι κοράκια που πετούν παντού στην οικουμένη πριν νύχτα επιστρέψουν για να ψιθυρίσουν όλα όσα έχουν συμβεί, καθισμένα στους ώμους του θεού της ποίησης & του πολέμου Όντιν. Τον φόβο του μήπως μια μέρα δεν γυρίσουν εκφράζει σε κάποιους στίχους της Έντα, οι παρηχήσεις των οποίων επεξηγούνται στη Νεότερη Έντα, όπως λέγεται, αν και είναι γνωστό πως είναι αρχαιότερη. Επίσης για τον Όντιν λένε ότι ποτέ δεν θεωρήθηκε παντοδύναμος κύριος ουρανού και γης στη σοσιαλδημοκρατία, όπως ίσως πρέπει να αποκαλείται, των σκανδιναβών θεών.
Το ξέρεις, περιστέρι μου, ότι είσαι μια λέξη που φτερουγίζει στο Άσμα Ασμάτων, ενώ περιστέρια ξεγέλασαν τους εχθρούς του διευκολύνοντας την Εγίρα του τελευταίου Προφήτη του Ισλάμ; Γεννημένος στην πόλη όπου πέθαναν Ρωμαίος και Ιουλιέτα, ο Κάτουλλος πενθεί το σπουργίτι της αγαπημένης του Λεσβίας, ενώ ο Οβίδιος τον νεκρό παπαγάλο της Κορίννας. Γιατί εγώ, πουλάκι μου, να κουβαλώ ένα αλμπατρός του Κόλεριτζ στον λαιμό; Πουλί όταν λένε οι Άγγλοι εννοούν νέα γυναίκα και άτομο εκκεντρικό και αεροπλάνο. Όπως επίσης ήχο περιπαικτικό με τα χείλη, ενώ το πουλί, χειρονομία με το μεσαίο δάχτυλο, παραπέμπει στο κατάπυγον των αρχαίων. Με τα πουλιά, επομένως, δεν παύουν να ασχολούνται όχι μόνον οι έφηβοι, αλλά και όσοι παραμένουν στοχαστικά νέοι, αδιαφορώντας αν όλα αυτά είναι «για τα πουλιά», δηλαδή όχι κάτι σοβαρό, αλλά άχρηστο, ενοχλητικό, αφελές, ασήμαντο.
Μήπως όμως έστω και ένα πουλί είναι πολύ; Μήπως κάθε κείμενο δεν είναι τίποτε άλλο παρά ζωγραφιά ενός κλουβιού;
Πουλιά αόρατα, πουλιά της ησυχίας, πουλιά θορυβώδη, πουλιά που τα ακούγαμε έξω στην παγωνιά του Μπέρνχαρντ, αλλά δεν ξέραμε ποια είναι, σχεδόν θανάσιμα πουλιά του Ρίλκε, πουλιά τροπικά, πουλιά χωρίς τρόπους, πουλιά αγενή, αδέξιοι κύκνοι και πάπιες χαριτωμένες, παγώνια άπτερα και ανόητες κουκουβάγιες, πουλιά αμέτρητα, πουλιά που μετρούν, των Καναρίων νήσων καναρίνια, πουλιά που με το ράμφος τους ψυχές ταΐζουν, πουλιά καταραμένα, πουλιά που χάνονται και πιάνουν πουλιά στον αέρα, ανεδαφικά πουλιά, πουλιά που με ορνιθοσκαλίσματα των αφηγήσεων ηγούνται.
δεν ξέρω
Δεν ξέρω να έχουν πετάξει ποτέ μαζί στο ίδιο σμήνος πουλιά από διαφορετικά είδη. Είναι αδιανόητο. Γιατί τότε τίποτε δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε. Πώς θα τα αντιπαλεύαμε, έχει αναρωτηθεί ο Χίτσκοκ, ενώ ο Σουν Τσου σημείωσε, σε ένα από τα 13 κεφάλαια της Τέχνης του πολέμου, ότι σμήνος πουλιών που σηκώνεται απότομα προειδοποιεί για ενέδρα. Εντούτοις πουλιά διαρκώς επιβεβαιώνουν το τέλος ενός υγρού πολέμου εναντίον του ανθρώπου, καθώς με κλάδους ελαίας επέστρεψαν τα δύο περιστέρια που έστειλε ο Νώε για να εντοπίσουν ξηρά μετά τον κατακλυσμό. Περιστέρι σημαίνει στα εβραϊκά το όνομα του Ιωνά, που τρεις ημέρες προσευχόταν στην κοιλιά του κήτους, ενώ σε μια άλλη θανάσιμη νεροποντή, όχι τότε με τον Δευκαλίωνα, αλλά στου Γκιλγκαμές, το ένα πουλί είναι περιστέρι που σχεδόν αμέσως επιστρέφει άπρακτο. Το δεύτερο πουλί, ένα κοράκι, δεν επιστρέφει ποτέ. Ξέμεινε, υποθέτουμε, σε κάποια ξέρα που αναδύθηκε. Ίσως περιμένει.
ΟΥΡΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
[αναπτέρωση ποιήματος]
ΤΟ ΠΟΥΛΙ ΚΑΙ ΤΟ ΛΙΓΟ
Δύο πουλιά είναι πολλά σε ένα ποίημα.
Έτσι μου έλεγες πριν χρόνια πως είχε γράψει
ο Παπαδιαμάντης, αλλά δεν θυμόσουν πού
και τώρα τα βιβλία σου είναι τόσο μακριά
όταν με νύχι ακίνητο το στήθος ξύνει
στο ράμφος σύννεφο σηκώνοντας τα πούπουλα
που έπειτα πολύ μαλακά τεντώνονται
καθώς στα ρεύματα σκληρά γλιστρά
αδειάζοντας την οθόνη του κειμένου.
Ώστε ακριβώς ένα λιγότερο μετρώ
ενώ αμέσως το έδαφος διασχίζει μία σκιά
φτερουγίζοντας αντίθετα στο φως
που αποκλείεται πριν χαθεί να δω
αν είναι δεύτερο ή το ίδιο που επέστρεψε
γιατί εκείνο, γράφω, αλλού πετά
και ας μην πετώ ό,τι γράφω πάλι εδώ.
Όλα στον αέρα στηρίζονται.
Γιατί να θυμάμαι αν ποτέ μέτρησε κανείς
για πόσα πουλιά κάτι έχει γραφεί
και πώς αποδελτιώνονται στα δέλτα
της ρευστής ιστορίας των ποταμών;
Είναι αλήθεια μόνο του το κοράκι
του μοναχικού ΄Εντγκαρ Άλαν Πόε
και πόσους γύπες τρέφει αν όχι
του Προμηθέα το δικό σου συκώτι;
Στην Ελλάδα κανείς σοφός διαιτολόγος
δεν ασχολήθηκε με τα χοντρά περιστέρια
που δημοκρατικά κόβουν βόλτες στο Σύνταγμα
πριν βομβαρδίσουν με περιττώματα ζωής
τα ψύχραιμα μνημεία των πεθαμένων.
Το Πάσχα στους ανώγειους σταθμούς του
μετρώ τα παιδιά που αγοράζουν πουλάκια
χωρίς να έχει μεγαλώσει το δικό τους
με νομίσματα που κάνουν φτερά φουσκώνοντας
ξένες τσέπες πλανόδιων ορνιθολόγων.
Τιττυβίζουν οι τηλεοράσεις στον αέρα
γιατί η ομάδα μας το βράδυ πετά.
Ένα άλλο ιπτάμενο πλάσμα, ίσως νυχτερίδα
να είχε πετάξει τότε από τα χαλάσματα
πληγώνοντας το στήθος του βράχου
που σκίαζε την προσωπίδα του βασιλιά.
Δεν χρειάζεται πια να ταξιδεύω
αν παραδόθηκε το πουλί στα άγρια θηρία
και αν ούτε έσκασαν τα πουλιά
ούτε κοιμόταν η αγάπη του.
Στο τρυφερό τσιμέντο των νέων έργων
βούλιαξε το γεράκι που ασήμωνε τα νύχια του
και ο Παπαδιαμάντης θυμίζει Μικ Τζάγκερ
– μουσική για αρχαίους με άλλα λόγια.
Ας είμαι όμως αισιόδοξος για τα πουλιά.
Δεν ξέρω αν το λίγο είναι πιο πολύ.
Δεν ξέρω αν το πολύ είναι τόσο λίγο.
[Δρόμοι της μελάνης]
ΦΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΑΘΗΜΑ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ
Μια μέρα η μητέρα μου (για τα πουλιά
Δεν ξέρω αν αναζητούσε
Ίσως θυμάστε (είναι πολλά
ξεκινώντας
από παιδικές πτήσεις
εικόνες χωρίς ήχο (σι
μια διαφορετικής υφής μουσική
Γιατί όμως (εξ απαλών ονύχων
πάντα σε κλειστό χώρο
για να ακούσω (εικόνες ήχων
αν μιλούσε
στην κατοικία του Φύλαρχου του Ουρανού
μήπως ανοίξουν τα φτερά (της ομιλίας
να κάνουν φωλιά
σε πίνακες (με τα φτερά
τόσο αρχαία
χωρίς να μπορεί να πετάξει
ενώ ο έρωτας παραμένει πτερόμορφος (πάνω κάτω
έλεγε το πουλί
θα έβλεπαν (πτηνοπόλεις
πριν πεθάνει
Ο πατέρας σου (θάνατος
Στην Εορτή των Νεκρών
Μια τελευταία φωλιά
κάποιο κλειδί (Νέα
για έναν παράδεισο πουλιών
αρχαίες σκηνές μυθολογίας
ποιον να εμπιστευτείς (ειρήνη
μήνυμα που έσωσε
αν μπορείς να ακούσεις (κελαηδούν
Κάποια πουλιά
κρύβοντας τη λαιμαργία (του νεκρού
από την άλλη πλευρά
ευτυχισμένος
Να πετάς ή να πέφτεις; (πουλί
Αφήνοντας εκκρεμή στους ουρανούς
μυστική γλώσσα
Τον φόβο (μνήμη
Το ξέρεις, περιστέρι μου
ζωγραφιά ενός κλουβιού
Πουλιά αόρατα
στο ίδιο σμήνος (δεν ξέρω
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Άνθρωποι-πουλιά πέριξ αγγείου
Μουσικές νότες που αποδίδουν κελαηδίσματα, σε συνδυασμό με κινήσεις
αρσενικού προς θηλυκό πουλί, που κατέγραψε το 1911 ο Ουάλας Κρέιγκ.
ορτολάνος (πριν)
ορτολάνος (μετά)
Το πουλί
κατάπυγον
Ο Γιώργος Χουλιάρας (Εικονομαχικά, Τραμ, 1972, Δρόμοι της μελάνης, Νεφέλη, 2005, Λεξικό αναμνήσεων, Μελάνι, 2013) γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και έζησε πολλά χρόνια στη Νέα Υόρκη, ενώ το 2014 τιμήθηκε με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου του.
