Mariana Mazzucato: «Το επιχειρηματικό κράτος» κριτική του Θανάση Αντωνίου
O Στιβ Τζομπς μνημονεύεται ως ο γκουρού των απανταχού υπέρμαχων της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και του φιλελεύθερου καπιταλισμού. Τα δημιουργήματά του, η Apple, οι υπολογιστές, τα ποντίκια, οι κινητές συσκευές πληροφορικής και επικοινωνίας κ.ά. θεωρούνται τα «στολίδια» ενός πολιτισμού που άνθισε, λένε οι οπαδοί του, εκεί όπου το κράτος παίζει περιορισμένο ή ασήμαντο ρόλο στο επιχειρηματικό γίγνεσθαι. Αυτό όμως δεν είναι αλήθεια.
«Η επανάσταση της τεχνολογίας πληροφορικής και επικοινωνιών είναι αποτέλεσμα των επενδύσεων του Κράτους, το οποίο στη συνέχεια δημιούργησε μια νέα παγκόσμια υποδομή υψηλής τεχνολογίας και πολλές από τις βασικές τεχνολογίες που με τη σειρά τους μπορούσαν να οδηγήσουν εταιρείες (όπως η Apple) στην επιτυχία» γράφει η Mariana Mazzucato στο παρόν έργο της, το οποίο θεωρήθηκε ένα από τα κορυφαία επιχειρηματικά βιβλία της προηγούμενης χρονιάς.
Το βιβλίο της Mariana Mazzucato, η οποία είναι ιταλικής καταγωγής αλλά Αμερικανίδα υπήκοος, καθηγήτρια Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ, στην Αγγλία, είναι ένα εξαιρετικό δείγμα αναλυτικής σκέψης, ερευνητικής δουλειάς και ανοικτόμυαλων πεποιθήσεων. Είναι μια φιλόπονη και άκρως τεκμηριωμένη προσπάθεια να ανατραπούν μύθοι για το κράτος στην καπιταλιστική οικονομία, μεταξύ των οποίων ο μύθος ότι το κράτος δεν μπορεί να λειτουργεί με επιχειρηματικό πνεύμα. Μπορεί; Ναι, μπορεί, υποστηρίζει η Mariana Mazzucato.
Είναι μια φιλόπονη και άκρως τεκμηριωμένη προσπάθεια να ανατραπούν μύθοι για το κράτος στην καπιταλιστική οικονομία, μεταξύ των οποίων ο μύθος ότι το κράτος δεν μπορεί να λειτουργεί με επιχειρηματικό πνεύμα.
ΚΡΑΤΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ ΚΑΙ... ΕΠΕΝΔΥΤΗΣ
Το κράτος, διά των πολλών και διαφορετικών επενδυτικών εκφάνσεών του, έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών, όπως η μπαταρία και το τσιπ, το Ίντερνετ και το GPS (αμφότερα δημιουργήματα στρατιωτικών ερευνητικών προγραμμάτων που εκχωρήθηκαν σε ιδιώτες), η οθόνη υγρών κρυστάλλων και η οθόνη αφής, η δακτυλική κίνηση της οθόνης στα κινητά τηλέφωνα κ.ά. Το κράτος έχει συμβάλει για τη δημιουργία ολόκληρων αγορών οι οποίες προέκυψαν όταν μια καινοτόμα τεχνολογία, όπως οι προαναφερθείσες, πέρασε από τη φάση της έρευνας σε κάποιο αμερικανικό πανεπιστήμιο ή ερευνητικό κέντρο, στην εμπορική εκμετάλλευση κάποιου επιχειρηματικού σχήματος, το οποίο κι αυτό έτυχε σημαντικής επιχειρηματικής υποστήριξης στα πρώτα βήματά του.
Το κράτος, τουλάχιστον στην καπιταλιστική δύση, απέχει πολύ από το στερεότυπο του Λεβιάθαν –για το οποίο κατηγορείται– και προσεγγίζει περισσότερο το μοντέλο ενός... κεφαλαίου επιχειρηματικών συμμετοχών που σχεδιάζει και ρισκάρει, επενδύει, δημιουργεί και παράγει αλλά, όπως υποστηρίζει η Mariana Mazzucato, δεν γεύεται τους καρπούς των επιτυχιών του. Δεν «κάνει ταμείο», όπως θα έλεγε ένας επιχειρηματίας. Έτσι, απέναντι στις αιτιάσεις των νεοφιλελεύθερων που απαιτούν απόσυρση του κράτους από τον επιχειρηματικό στίβο, η συγγραφέας λανσάρει την έννοια του «Επιχειρηματικού Κράτους» (Entrepreneurial State).
Το πρώτο από τα αξιώματα πάνω στα οποία βασίζεται το σκεπτικό της Mazzucato είναι ότι δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε το κράτος ως δυσκίνητο οργανισμό που διορθώνει τις αποτυχίες της αγοράς. Μπορούμε όμως, επεκτείνοντας το όραμά μας για το τι μπορεί να κάνει, να το αντιμετωπίσουμε ως διαμορφωτή και δημιουργό της αγοράς, ως υποδοχέα κι ανάδοχο του κινδύνου των ευκαιριών που παρουσιάζονται· ό,τι κάνει δηλαδή ένας επιχειρηματίας με όραμα.
Η Mazzucato επιχειρεί (και καταφέρνει) να οικοδομήσει μια θεωρία για τη διάπλαση και τη δημιουργία αγορών από το κράτος και τη στηρίζει σε γνωστά στην επιχειρηματική κι ερευνητική κοινότητα παραδείγματα συμμετοχής του κράτους στη διαμόρφωση αγορών, παραδείγματα όμως που μένουν –ηθελημένα– μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας· ο Στιβ Τζομπς απολάμβανε τον θαυμασμό των media και τη λατρεία των αγορών, αλλά απέκρυπτε το πόσο είχε βοηθηθεί από το αμερικανικό δημόσιο...
ΤΟ ΚΡΑΤΙΚΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ ΚΑΙ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ... iPHONE
Το βιβλίο της Mazzucato είναι μια συνεχής προσπάθεια να αναστρέψει την κυρίαρχη αντίληψη ότι στα κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών οφείλονται οι επενδύσεις σε καινοτόμες τεχνολογίες, θεωρεί μάλιστα αφέλεια να υποστηρίζει κανείς ότι τα venture capitals θα ηγηθούν της ανάπτυξης στον 21ο αιώνα. Για τα κεφάλαια των ιδιωτών, η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Σάσεξ πιστεύει ότι κοινωνικοποιούν το ρίσκο και ιδιωτικοποιούν την ανταμοιβή – κλασική πολιτική του κεφαλαίου εδώ και δεκαετίες.
Η Mazzucato καταρρίπτει πράγματι μια σειρά μύθους. Όπως, για παράδειγμα, ο μύθος για τον υπερτιμημένο ρόλο των μικρομεσαίων επιχειρήσεων· η συγγραφέας ζητάει να κρίνονται με βάση την παραγωγικότητα και των αριθμό των θέσεων εργασίας που δημιουργούν. Απορρίπτει επίσης τον μύθο ότι τα κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών ρισκάρουν επενδύοντας σε καινοτόμες τεχνολογίες· υποστηρίζει ότι στις πιο ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου, οι κυβερνήσεις όχι μόνο χρηματοδοτούν ριψοκίνδυνες έρευνες, αλλά κι αποτέλεσαν την πηγή των πιο ριζικών και πρωτότυπων τύπων καινοτομίας.
Ο μέσος αναγνώστης θα εκπλαγεί από την πληθώρα των παραδειγμάτων που παραθέτει η συγγραφέας για να εξηγήσει τον ρόλο του κράτους στην ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων ή τη δημιουργία και «ισχυρή ώθηση» ολόκληρων αγορών. Μάλιστα, για ορισμένα προϊόντα και τις αγορές τους (π.χ. τις ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά πάνελ στον ενεργειακό τομέα, το Ίντερνετ, το iPhone και τις οθόνες αφής στην πληροφορική/επικοινωνίες, τη νανοτεχνολογία κ.ά.) κάνει εκτεταμένες αναλύσεις, όπου αποδεικνύει ότι η αρχική ιδέα και η υποστήριξή της, τα πρώτα καινοτόμα προϊόντα, πρώτα συμβόλαια που εξασφάλισαν στις εταιρείες πελατολόγιο και αναγκαία ρευστότητα, ήταν πρωτοβουλίες/πρόνοιες ερευνητικών κέντρων και πανεπιστημίων που όλα τους λάμβαναν κρατική χρηματοδότηση. Γενναιόδωρη και μακρόχρονη.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Στο βιβλίο υπάρχουν δύο αναφορές στην Ελλάδα και πολλές νύξεις για την οικονομική κρίση στην ευρωζώνη. Η συγγραφέας θεωρεί ότι η οικονομική κρίση που πλήττει την Ευρώπη δεν ξεπερνιέται με μέτρα λιτότητας, αλλά με τολμηρά μέτρα προσανατολισμένα στη βιώσιμη ανάπτυξη. Μάλιστα, παρατηρεί πως η οικονομική κρίση στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας –αναφέρεται ειδικά στην Ελλάδα– δεν προέρχεται όπως πιστεύει το ευρωπαϊκό διευθυντήριο από τον σπάταλο δημόσιο τομέα, αλλά από δημόσιους τομείς που δεν προχώρησαν σε στρατηγικές επενδύσεις (όπως ο γερμανικός...), που ασχολούνταν κυρίως με τη διάσωση τραπεζών χωρίς, λόγω ύφεσης και μειωμένης κατανάλωσης, να μπορούν πλέον να εισπράττουν φόρους. Ειδικά για τη χώρα μας η Mariana Mazzucato παρατηρεί ότι, εκτός των άλλων προβλημάτων, διέθετε πάντα ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά έρευνας/ανάπτυξης σε σχέση με το ΑΕΠ – κάτω από 0,5%, γεγονός που δεν της επιτρέπει να σχεδιάζει με αισιοδοξία το μέλλον της. Μέλλον το οποίο, κατά τη δική μας πλέον άποψη, δεν μπορεί να είναι ευοίωνο με ένα ελληνικό κράτος που γενικώς... αποσύρεται αντί να πρωταγωνιστεί. Έστω ως επιχειρηματίας...
Το επιχειρηματικό κράτος
Ανατρέποντας μύθους
Mariana Mazzucato
μετάφραση: Πέτρος Παπαζαχαρίου
επιμέλεια: Γιάννης Καλογήρου
Κριτική
512 σελ.
Τιμή € 25,00
