Η Ελ Ντάμπα ήταν ένα από τα πολλά στρατόπεδα στα οποία φυλακίστηκαν Έλληνες κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου πόλεμου. Το διαφορετικό με την Ελ Ντάμπα, στην Αίγυπτο, ήταν ότι οι δέκα περίπου χιλιάδες φυλακισμένοι που ζούσαν σε «κλουβιά», ήσαν αιχμάλωτοι (όμηροι) των «συμμάχων» Εγγλέζων!

Οι συλληφθέντες, μεταξύ των οποίων και ο συγγραφέας Δημήτρης Χριστοδούλου, εκπατρίστηκαν διά της βίας κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών, με σκοπό την αποδυνάμωση του ΕΛΑΣ και την «τιμωρία» όσων οι Εγγλέζοι πίστευαν ότι θα μπορούσαν να βοηθήσουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τις εξελίξεις εις βάρος τους. Μέσα σ’ αυτή τη χαοτική επιδρομή βρέθηκαν στο στρατόπεδο μιας ξένης χώρας διανοούμενοι, εργάτες, απλοί και ανένταχτοι λαϊκοί άνθρωποι, λούμπεν στοιχεία και περιθωριακοί, ένα, δηλαδή, μωσαϊκό ανθρώπων με δυσκολία επικοινωνίας, κύρια, όμως, άνθρωποι που πετάχτηκαν εκεί μέσα από μια αλληλουχία τυχαίων γεγονότων.

Σ’ αυτή την προσβλητική επιχείρηση, και οι «Σύμμαχοι» (με την ανοχή της «κυβέρνησης» Γεωργίου Παπανδρέου) αλλά και αυτό το ετερόκλητο πλήθος, πολλοί εκ των οποίων δεν ήξεραν τι θα πει οργάνωση και συλλογικότητα, αλλά και οι αριστεροί, που κουβαλούσαν τις ιδιαίτερες απόψεις τους (φράξιες, διαφωνίες, κλπ.), μαζί με την άγνοια και την ακόμα απρόβλεπτη εξέλιξη των πολεμικών επιχειρήσεων, δημιούργησαν ένα εφιαλτικό πεδίο, μια κόλαση.

Χρειαζόταν λοιπόν ένα αθώο βλέμμα, που θα επέτρεπε σε συγγραφείς αριστερών –με διαφορές– θέσεων να κρατήσουν μια απόσταση απ’ τα γεγονότα, αλλά και να αναδυθεί η μεγάλη ανάγκη για ελπίδα και προκοπή, που οι νέοι εκφράζουν δυναμικά.

Οι άνθρωποι που στάλθηκαν στην Ελ Ντάμπα, σε ένα σχέδιο, στην πραγματικότητα, πρόβας γενοκτονίας, ήσαν όλοι συλληφθέντες των περιοχών που άφηνε ο ΕΛΑΣ υποχωρώντας.

Η Νύχτα της 9ης Δεκέμβρη του 1944 ήταν η εκκίνηση του μαρτυρίου. Πολύς κόσμος έπεσε στα χέρια των Εγγλέζων και των δοσίλογων και συγκεντρώθηκε στου Γουδή. Το ξύλο κι οι βιαιοπραγίες, ο εξευτελισμός και η αμηχανία δημιούργησαν «τόπους» μιας απερίγραπτης κατάστασης, αλλά και την «περιοχή» ενός απρόβλεπτου ταξιδιού.

Γνωστή και αγαπημένη μέθοδος του Δημήτρη Χριστοδούλου, όπως και στο μυθιστόρημά του Γούπατο (επανεκδόθηκε από τον Μετρονόμο), που βγήκε μ’ έναν χρόνο διαφορά από το Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου, μόλις έπεσε η χούντα των συνταγματαρχών, ήταν να μπει ο αναγνώστης στα ιστορικά γεγονότα με τα μάτια ενός πολύ νέου παιδιού, έτσι ώστε η Κατοχή, η Αντίσταση κι ο Εμφύλιος να φανούν σιγά σιγά μέσα από ένα σχισμένο πέπλο. Χρειαζόταν λοιπόν ένα αθώο βλέμμα, που θα επέτρεπε σε συγγραφείς αριστερών –με διαφορές– θέσεων να κρατήσουν μια απόσταση απ’ τα γεγονότα, αλλά και να αναδυθεί η μεγάλη ανάγκη για ελπίδα και προκοπή, που οι νέοι εκφράζουν δυναμικά.

Το μυθιστόρημα του Χριστοδούλου, με κεντρικό ήρωα τον νεαρό Άρη που βγήκε να ψάξει ψωμί και βρέθηκε στην κόλαση, αρχίζει ουσιαστικά με την περιγραφή της διανομής συσσιτίου στην Ελ Ντάμπα, στο στρατόπεδο 312. Σ’ αυτή τη διανομή συγκρούονται διάφορες απόψεις, άλλες για έναν πιο συλλογικό τρόπο αυτοοργάνωσης κι άλλες λούμπεν ή ατομικιστικές, «για να φανεί πως ίσα λογούνται, η λευτεριά με τα χασίσια» όπως έγραφε ο Βάρναλης, καταγγέλλοντας το μπέρδεμα πολιτικών και ποινικών.

Το πλήθος των αιχμαλώτων δεν είχε την τύχη των Ελλήνων διανοουμένων του Ματαρόα, που φυγάδευσε η Γαλλική Πρεσβεία. Όχι ένα άλλο πλοίο, αλλά στην περίπτωση της Ελ Ντάμπα ένα πολεμικό, οχηματαγωγό, ένα σάπιο ερείπιο με το όνομα Καμερόνια στοίβαξε σα σαρδέλες χωρίς ανάσα τον κόσμο και τον μετέφερε στην Αίγυπτο, σ’ ένα ταξίδι με στάσεις, με αλλαγή σαπιοκάραβων, δηλαδή σ’ έναν μη-τόπο, ώστε ένιωθαν ότι ή θα τους φουντάρουνε ή θα περνούσαν τη ζωή τους σε ένα πλοίο-κρατητήριο ή ένα στρατόπεδο εν πλω! Αυτό το «καζάνι» ανθρώπων έζησε την τιμωρία, την εξορία, την αιγυπτιακή έρημο για ένα τρίμηνο, μέσα στα σύρματα, τα «κλουβιά», σαν ανταλλάξιμοι, σαν διαπραγματευτικό απόθεμα!

Ο Άγγελος Ελεφάντης πίεσε τον νοσοκόμο Πραξιτέλη Ζαχαριάδη που κρατούσε ημερολόγιο μέσα στο στρατόπεδο να δημοσιεύσει το υλικό του, ενώ το 1964 ο ηθοποιός Μίμης Φωτόπουλος σ’ ένα βιβλίο του περιγράφει τα μαρτύρια. Ο Δημήτρης Χριστοδούλου εξέδωσε το Ελ Ντάμπα το 1980. Ο Καρρέρ το 2004. Ο Πρέκας το 2005. Ωστόσο ο Τσίρκας αναφέρεται στο στρατόπεδο και στο κίνημα του Απρίλη του ’44 στις Ακυβέρνητες πολιτείες. Ακόμη, ο λαϊκός συνθέτης Μπάμπης Μπακάλης για το Ελ Ντάμπα έγραψε το «Κάποια μάνα αναστενάζει», ενώ το τραγούδι του στρατόπεδου με άλλα λόγια ήταν το γνωστό «Βάρκα γιαλό».

Το μυθιστόρημα του Χριστοδούλου, με κεντρικό ήρωα τον νεαρό Άρη που βγήκε να ψάξει ψωμί και βρέθηκε στην κόλαση, αρχίζει ουσιαστικά με την περιγραφή της διανομής συσσιτίου στην Ελ Ντάμπα, στο στρατόπεδο 312.

Πολλά μπορούμε να πούμε για τον Χριστοδούλου ως συγγραφέα, στιχουργό και άλλα, γιατί ήταν ένας πολυσχιδής δημιουργός. Το βιβλίο, όμως, αυτό για τον εγκλεισμό, είναι μια απομνημονευτική μαρτυρία, ένα μαρτυρολόγιο της Αντίστασης και της Εξορίας και ανήκει σε μια παράδοση τέτοιων μαρτυρολόγιων όπως τα Μακρονησιώτικα του Ρίτσου. Σ’ αυτή τη χορεία θα μπορούσαμε μ’ έναν τρόπο να εντάξουμε και τα Πολιτικά ημερολόγια του Σεφέρη.

Μέσα από αυτά τα μαρτυρολόγια η ίδια η ζωή του Έλληνα είναι η ζωή ενός αιχμαλώτου, ενός πρόσφυγα, πολιτικού κρατούμενου, μετανάστη, κομματικά τιμωρημένου, αποκλεισμένου, ενός εξόριστου μέσα στην ίδια του την πατρίδα, η ιστορία μιας ψυχικής αιχμαλωσίας. Μέσα στη μνήμη είναι εγκατεστημένες η εκδίωξη, η έξωση, το κυνήγι και η απολογία μιας διαρκούς αντίθεσης που ενοχοποιείται γιατί δεν κατορθώνει τη συναίρεση των αντιθέτων. Είναι η ιστορία του Βενέζη και του Στρατή Δούκα, του Χριστοδούλου, του Τσίρκα και του Αλεξάνδρου, του Κοτζιά, του Σαμαράκη, αλλά και του Χάκκα.

Είναι η ιστορία μιας κατάστασης εκκρεμών αντιθέσεων, που κρύβουν μέσα τους μια ανεξέταστη ειρωνεία!

«Θα ξανανεβώ πάνω στο σχοινί το τεντωμένο / κι έχω μυστικό, είναι μυστικό, το ίδιο λάθος πάντα πώς το καταφέρνω / κι έτσι ξαφνικά θα βρεθώ μεμιάς κάτω απ’ το σχοινί στο χώμα ξαπλωμένος / μην ενοχλείστε, κύριοι, είναι ευχαρίστησή μου κάθε φορά εδώ μπροστά σας να πεθαίνω».
(Γιάννης Αγγελάκας)

Ελ Ντάμπα
Δημήτρης Χριστοδούλου
Μετρονόμος
162 σελ.
ISBN 978-618-5010-78-2
Τιμή: €12,72

Twitter