Πρωτοεμφανιζόμενη η Σοφία Δημοπούλου στα μεγάλα χωράφια της μυθιστορηματικής τέχνης, τα πολυφωνικά και α-σύνορα προς τις λοιπές τέχνες. Το Lapis lazuli, η πέτρα που λείπει, ήδη από τον τίτλο προϊδεάζει για τον πρωταγωνιστικό χειρισμό που επιφυλάσσει η συγγραφέας στην απουσία.

Όπως μας θυμίζει ο Ρολάν Μπαρτ, «έχουμε να κάνουμε εδώ με την ερωτική ιστορία, την υποδουλωμένη στο μέγα αφηγηματικό Έτερον […], [με] το τίμημα [ειδάλλως] που πρέπει να καταβάλει ο ερωτευμένος στον κόσμο, αν θέλει να συμφιλιωθεί μαζί του».[1] Τόσο η Μάρω όσο και η Κλαίρη, οι ηρωίδες της Δημοπούλου, έχοντας εγκολπωθεί τα άγρια τινάγματα του πάθους και τιμωρηθεί σκληρά για τη συγκατάθεσή τους στον θεσμικά αποβλητέο εξωσυζυγικό έρωτα, αφηγούνται την παθιασμένη τους ιστορία, σε μια απόπειρα υπόταξης και εξημέρωσής της.

Η Σοφία Δημοπούλου Πύρζα κατανέμει σε μια ξεχωριστή δομή το υλικό της. Με εξαίρεση το πρώτο κεφάλαιο, τα υπόλοιπα ακολουθούν με γραμμική αλληλουχία, εναλλάσσοντας δύο ιστορίες που φέρουν τα ονόματα των αντίστοιχων ηρωίδων, της Μάρως και της Κλαίρης. Η κινηματογραφική τεχνική του 1^ου κεφαλαίου, με την αστυνομική ατμόσφαιρα που υποβάλλει ο τμηματικά μετακινούμενος συγγραφικός φακός και το δεδομένο ενός πτώματος, λειτουργεί, εν μέρει, ως πηδάλιο της πρόσληψης, μην επιτρέποντας στον αναγνώστη να καθησυχαστεί στις επιμέρους εξελίξεις.

Η συγγραφέας, όμως, δεν αρκέστηκε στους παράλληλους βίους δύο γυναικών, εφευρίσκοντας ένα αντικείμενο με πολλαπλή λειτουργία και φόρτιση, για να τονώσει, μεταξύ άλλων, τη δομική και κειμενική συνοχή του έργου. Πρόκειται για ένα περίτεχνο, ολόχρυσο βραχιόλι με επτά χρωματιστά σπινθηρίζοντα πετράδια. Η όγδοη πέτρα είναι χαμένη, έλκοντας στον κενό της χώρο τις παραλλαγές της απουσίας, τη μυστική συνοχή και συνενοχή μιας άλλης ιστορίας. Με το αξεδιάλυτα  απτό και μεταφυσικό του σθένος, το βραχιόλι διαθλά μαγικά τα «σκοτάδια» τόπων και πόθων, σώζοντας ανά τις δεκαετίες τα αφανή και άρρητα που ζώνουν τις δύο γυναικείες ζωές. Ως αφηγηματικό εύρημα το βραχιόλι μέσα στο σύνολο του μυθιστορηματικού σώματος ακουμπά στην ποιητικά δημοτικότροπη απόδοση των αφιερωμένων στη Μάρω κεφαλαίων, κάτι που η διασύνδεσή τους με τον τόπο –ένα μικρό χωριό της Αχαΐας- και το χρόνο –τα «πέτρινα χρόνια» της Κατοχής και των αρχών του εμφυλίου- επιτρέπει. Ωστόσο, δεν αποτελεί το μοναδικό μεταφυσικό κλειδί του έργου. Τα όνειρα που και οι δύο ηρωίδες σε καίριες στιγμές βλέπουν, με την ώριμη, από πλευράς Δημοπούλου, ένταξή τους στις σκιερές γωνίες αλήθειας και ψεύδους, γεννιούνται από την ίδια ανάγκη εννόησης του κόσμου και υπόταξης του λογοτεχνικού φαινομένου. Ειδικά, η παρουσία της Ιταλίδας Μαντόνας των επτά πόνων στο ενύπνιο της Μάρως δονείται από κρυπτικό προφητικό οίστρο, ενώ η λεκτική του ύλη φέρει την κατάλληλη δόση ελλειπτικότητας και αφαίρεσης.

Η συγγραφέας αποδεικνύει και μια ιδιαίτερη διηγηματική νοημοσύνη στην εκκίνηση των διαλογικών μερών, μη προδίδοντας αφηγηματικά τον φορέα του λόγου. Θα λέγαμε ότι το χαρακτηριστικό αυτό της ονοματοδότησης των ηρώων από τα λεχθέντα τους και όχι από τη διευκρινιστική υπογράμμιση της αφηγηματικής φωνής συνιστά υφολογικό γνώρισμα της Δημοπούλου, καθώς με μεθοδική συνέπεια το ακολουθεί καθ’ όλη την εξέλιξη της ιστορίας της.

Η ιστορία της Μάρως φέρει αβίαστα τη σφραγίδα της πλούσιας ελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης λαϊκότροπων ειδών, αναμιγμένη με το έντεχνο μέταλλο της συγγραφέως της. Η συχνή πρόταξη του «και», η σύντομη φράση, η καθαρή παράταξη, γεφυρώνουν στις σελίδες της ευαγγελικές μνήμες με την προφορικότητα του παραμυθιού και με τον παράξενο εναγκαλισμό της παράδοσης από τον ποιητικό μας μοντερνισμό. Συχνά, μάλιστα, παρατηρούμε κάτι που απαντά, χαρακτηριστικά, και στην ποίηση του Μιχάλη Γκανά, τα ποιητικά δηλαδή στοιχεία να εναλλάσσονται με τα πεζότροπα, σχηματίζοντας νησίδες λυρισμού και ρυθμολογική ενότητα σ’ ένα κείμενο που μοιάζει κάποτε να επιχειρεί μια «επαναμάγευση», κατά την ορολογία του Νάσου Βαγενά, του κόσμου.[2]

Τα πεπραγμένα της Μάρως είναι ενταγμένα «στου κύκλου τα γυρίσματα», τόσο του πανανθρώπινου αγροτικού κύκλου όσο και της εποχής  που ανέλαβε να μνημειώσει μια νέα εκδοχή της ανθρώπινης θηριωδίας(Κατοχή, αρχές Εμφυλίου). Προσφυώς, λοιπόν, η συγγραφέας εν αρχή κάθε σχετικού κεφαλαίου, όταν δεν καταδύεται στον ψυχικό βυθό των ηρωίδων της, θα απεικονίσει τη φυσική εναλλαγή, τα παιχνίδια του φωτός, αλλά και τις θεσμοποιημένες εκδηλώσεις (γάμοι, κηδείες) της κοινότητας, προσδίδοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο βάθος και γεύση απείρου στα εξιστορούμενα πάθη.

Στα Αποσπάσματα ερωτικού λόγου, ο Ρολάν Μπαρτ -αλλά και πολλοί άλλοι, πρωτίστως δε ο ίδιος ο Φρόυντ- επιχειρεί τη σύνδεση του ερωτικού πένθους με την ψυχαναλυτική θεραπεία, μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η διαλογική μετάθεση του πάθους σε μια μη ομόλογη τάξη πραγμάτων, κάτι που συμβαίνει και στη συγγραφική διαδικασία. Από αυτήν τη σκοπιά, το εν λόγω μυθιστόρημα, εξωτερικεύοντας το πένθος και εξαίροντας την πληγή της απώλειας, εντάσσεται στα έργα που επιχειρούν να χειραγωγήσουν τη σχέση μας με τη δισυπόστατη έννοια της απουσίας. Και τα δύο παράνομα ζευγάρια του έργου γειτνιάζουν με τον θάνατο. Φλερτάρουν μαζί του, οι μεν εν επιγνώσει τους λόγω ιστορικής συνθήκης οι δε ανεπίγνωστα, λόγω ενός θηλυκού πεπρωμένου, μιας χρησμικής νομοτέλειας που προδίδεται από την κενή θέση της μπλε πέτρας στο βαρύτιμο και βαρυσήμαντο βραχιόλι. Η μακάβρια παραμονή του θανάτου θα ανακοπεί και η κενή θέση της μπλε πέτρας θα καλυφθεί μόνον όταν η Κλαίρη θα αναγνωρίσει στον άνδρα της δικαιώματα εραστή, διακρίνοντας σ’ αυτόν τη δύναμη του γητευτή της. Και επέρχεται η λύση του έργου, που σηματοδοτεί και την προσωρινή λήξη του ερωτικού λόγου. Ενός λόγου εκ συστάσεώς του αναρχικού, αποδομητικού για την κρούστα της κοινωνικής συνοχής. Ενός λόγου που σε ένα άλλο έργο θα λάμψει ξανά.

Η Μαίρη Σιδηρά είναι φιλόλογος και συγγραφέας

Lapis lazuli, η πέτρα που λείπει
Σοφία Δημοπούλου - Πύρζα
Ιωλκός, 2012
364 σελ.
Τιμή € 20,00

Twitter