Ελένη Δικαίου: «Ο άνεμος στα μαλλιά της»
Υποψήφια για το βραβείο Hans Christian Andersen 2016, η Ελένη Δικαίου υπηρετεί το παιδικό βιβλίο με συνέπεια, καλαισθησία και ακατάπαυστο ζήλο εδώ και είκοσι πέντε περίπου χρόνια. Το πρωτότυπο και πολυεπίπεδο έργο της απευθύνεται σε παιδιά όλων των ηλικιών, από το νηπιαγωγείο έως το γυμνάσιο, ενώ οι μεγαλύτερες αφηγήσεις της, κυρίως τα μυθιστορήματά της, διαβάζονται με ενδιαφέρον και από ενήλικες. Τα θέματά της, ανάλογα με τις ηλικίες στις οποίες αποτείνονται, άλλοτε αντλούνται από την Ιστορία και τη μυθολογία, άλλοτε από οικουμενικούς προβληματισμούς, άλλοτε από οικογενειακά και προσωπικά βιώματα, συγκεκριμένες κοινωνικές καταστάσεις. Οι χαρακτήρες της (ακόμη και στις ιστορίες όπου οι κεντρικοί ήρωες είναι ζώα) διακατέχονται πάντα από ρεαλισμό και καθρεφτίζουν συναισθήματα καθημερινών ανθρώπων, κυρίως παιδιών, που συχνά καλούνται να αντιμετωπίσουν δυσεπίλυτες για την ηλικία τους προκλήσεις.
Ο άνεμος στα μαλλιά της, το τελευταίο βιβλίο της για εφήβους, ανταποκρίνεται με επιτυχία στις προδιαγραφές ενός καλού ρεαλιστικού μυθιστορήματος, όπου –κατά τα ειωθότα– η πλοκή εκτυλίσσεται σε ένα περιβάλλον υπαρκτό, οι κεντρικοί ήρωες καθρεφτίζουν καθημερινούς ανθρώπους, η γλώσσα των διαλόγων δεν ξεπερνά τους χαρακτήρες, η υπόθεση εξελίσσεται με φυσικότητα και η κορύφωση επιτυγχάνεται με λογική συνέπεια και αληθοφάνεια. Υιοθετώντας την αμεσότητα της πρωτοπρόσωπης αφήγησης και τοποθετώντας τους ήρωές της στο οικείο περιβάλλον του Πειραιά και των συνοικιών του, η συγγραφέας πλέκει τον μυθιστορηματικό της ιστό με φόντο τη σημερινή πραγματικότητα, την Ελλάδα του είναι και του φαίνεσθαι, της ευθύνης και των αντιθέτων της.
Αυθόρμητη, ρεαλιστική και ολοζώντανη η αφηγηματική φωνή της Δικαίου σε όλες της τις διακυμάνσεις. Τρυφερή όταν περιγράφει συναισθήματα, νευρώδης όταν αποκαλύπτει, καυστική όταν συγκρούεται με την αναξιοπιστία και την επίπλαστη ευημερία, γαλήνια όταν ανακαλύπτει τη γνήσια ομορφιά, που ευτυχώς υπάρχει ακόμη.
Την ιστορία αφηγείται ο κεντρικός ήρωας, παιδί μιας εύπορης οικογένειας με νεόκτιστη μονοκατοικία στην Καστέλα. Έχει αποτύχει την πρώτη χρονιά στις εξετάσεις για το Πολυτεχνείο και προετοιμάζεται, χωρίς ιδιαίτερο ζήλο, για την επόμενη. Γνωρίζεται με τη μελετηρή Γιασεμή, κορίτσι που ζει ταπεινά με τη μητέρα και τους παππούδες της στη Νίκαια και μελετά για να περάσει οπωσδήποτε στη σχολή της προτίμησής της. Ένα φιλί πλάι στη θάλασσα, η μοσκοβολιά της Γιασεμής με τον φθινοπωρινό άνεμο ν’ ανακατεύει τα μαλλιά της, το ξύπνημα του έρωτα, η αρχή μιας συναισθηματικής σχέσης. Προδιαγραφές που φαινομενικά συνωμοτούν για να συνθέσουν ένα νεανικό ρομαντικό μυθιστόρημα. Δεν πρόκειται περί αυτού, ωστόσο. Γιατί αν σταθεί κανείς προσεκτικά στις λεπτομέρειες, τις εκπλήξεις και τις ανατροπές που βήμα βήμα αποκαλύπτονται, η ρομαντική ιστορία των δυο νεαρών δεν είναι παρά το περιτύλιγμα μέσα στο οποίο εγκιβωτίζεται μια μικρογραφία της σημερινής Ελλάδας. Κι εδώ βρίσκεται, κατά τη γνώμη μου, η αξία του βιβλίου.
Δεν θα ήθελα να αποκαλύψω τις λεπτομέρειες της πλοκής, την τροπή των γεγονότων από τη στιγμή που ο νεαρός ήρωας συγκρούεται πρώτα με την οικογένειά του και ύστερα με τη συνείδησή του για ένα ζήτημα που κάτω από φυσιολογικές συνθήκες θα έπρεπε να λειτουργεί αντίστροφα. Οι γονείς είναι αυτοί που συνήθως συγκρούονται με τους εφήβους για θέματα σπατάλης και κακής οικονομικής διαχείρισης. Στην προκειμένη όμως περίπτωση συμβαίνει το αντίθετο. Η αποδεδειγμένα καταχρεωμένη οικογένεια του κεντρικού ήρωα όχι μόνο δεν διατίθεται να περιορίσει δραστικά τα οικονομικά της και να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της, αλλά αρνείται να αποδεχτεί τις ευθύνες της απέναντι στον ανυποψίαστο ευεργέτη και δανειστή της. Συνειδητοποιώντας το μέγεθος της καταστροφής που έχει προκαλέσει η οικογένειά του, ο ήρωας-αφηγητής αναλαμβάνει τη δική του ατομική ευθύνη, όπως ο ίδιος την αντιλαμβάνεται, και εγκαταλείποντας την επίπλαστη άνεση της πατρικής στέγης αναζητά την εξιλέωση εκεί που ο πλούτος και η πραγματική ομορφιά δεν αγοράζεται αλλά δημιουργείται.
Συνήθως, στις πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις ο κεντρικός ήρωας διηγείται την ιστορία με τις δικές του λέξεις και αυτό που μένει ως ανάμνηση στον αναγνώστη είναι η φωνή του αφηγητή στην κάθε σελίδα, η υποκειμενικότητά του. Εδώ όμως η Δικαίου φροντίζει να εμπλουτίσει την αφήγηση με διαλόγους, διαγράφοντας έτσι έναν έναν τους χαρακτήρες μέσα από τις πράξεις αλλά και τα ίδια τους τα λόγια, τις προθέσεις τους και τις αντιθέσεις. Το είναι απέναντι στο φαίνεσθαι, το πραγματικό απέναντι στο φαινομενικό, οι απλοί και γνήσιοι άνθρωποι απέναντι στους κίβδηλους και τους «δήθεν», οι υπεύθυνοι και αξιόπιστοι απέναντι στους ανεύθυνους και αφερέγγυους. Έχουν όμως και τα ονόματα τη συμβολική τους θέση, παίζουν κι αυτά κάποιο ρόλο στο παιγνίδι των αντιθέσεων. Ο κυρ Θέμης, που αν και γράφεται με ήτα παραπέμπει στην αρχαία θεά και όσα εκείνη συμβολίζει. Ο Άγγελος, αρωγός και προστάτης. Και προπαντός η Γιασεμή, η γεννήτρια, η αρχέγονη δύναμη της άνοιξης που με το άρωμά της αναγεννά και αφυπνίζει.
Αυθόρμητη, ρεαλιστική και ολοζώντανη η αφηγηματική φωνή της Δικαίου σε όλες της τις διακυμάνσεις. Τρυφερή όταν περιγράφει συναισθήματα, νευρώδης όταν αποκαλύπτει, καυστική όταν συγκρούεται με την αναξιοπιστία και την επίπλαστη ευημερία, γαλήνια όταν ανακαλύπτει τη γνήσια ομορφιά, που ευτυχώς υπάρχει ακόμη. Ένα μυθιστόρημα σύντομο αλλά πλήρες, που διαβάζεται ευχάριστα και ερμηνεύεται σε διάφορα επίπεδα, ανάλογα με την ηλικία του αναγνώστη.
Ο άνεμος στα μαλλιά της
Ελένη Δικαίου
Πατάκης
177 σελ.
Τιμή € 7,90
