Τον Μάιο του 2016 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Δημήτρη Καλοκύρη Παρασάγγες, Β’, που αποτυπώνει σε εγκυκλοπαιδική και πάλι μορφή το «κυκλοφοριακό χάος που προκάλεσε η έκδοση του Α’ τόμου» με τον ίδιο τίτλο. Για τον βραβευμένο συγγραφέα δεν χρειάζονται ειδικές συστάσεις. Είναι εδώ και σαράντα χρόνια πολύ γνωστός για την πολύπλευρη πνευματική του δραστηριότητα∙ σχεδιάζει και γράφει βιβλία παντός είδους: ποίηση, πεζογραφία, δοκίμια, μεταφράσεις κ.ά. Θαυμάζει τον Μπόρχες και έχει μεταφράσει αρκετά βιβλία του. Ως γραφίστας, έχει σχεδιάσει πάνω από 3.000 βιβλία (λευκώματα, ημερολόγια και διάφορες καλλιτεχνικές εκδόσεις). Υπήρξε επίσης ιδρυτής του περιοδικού «Τραμ» στα χρόνια του ’70 κι αργότερα των περιοδικών «Χάρτης» και «Τέταρτο». Σήμερα είναι πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων.

Στο αφτί του βιβλίου διαβάζουμε: «Τα κείμενα που προελαύνουν εδώ σχηματίζουν ένα ευρετήριο προσωπικών χρόνων, στο οποίο, πίσω από τη διατύπωση Παρασάγγες και πάλι (φαρσάγκ: λέξη περσική, 30 στάδια=5.350 μέτρα) αποκαλύπτονται –ή μήπως συγκαλύπτονται;– τα σκάνδαλα της προσέγγισης με κρυπτικές αναφορές σε μια στρατιά (νυν ή πρώην) φίλων, όπου ο αναγνώστης δεν θα χάσει την ευκαιρία να διακλαδιστεί συνειδητά στους πλαταγισμούς των διεσπαρμένων βεγγαλικών του απογειώσεων».

Το αυτοβιογραφικό ταξίδι του συγγραφέα, με την έννοια βέβαια της προσωπικής καλλιτεχνικής του δημιουργίας και κριτικής ερμηνείας των πολιτισμικών γεγονότων, και όχι μόνο της εποχής του, συνεχίζεται από λήμμα σε λήμμα, για να ολοκληρωθεί η ιδιωτική του εγκυκλοπαίδεια.

Πράγματι, προελαύνουν ονόματα, θέματα, ιστορίες από την αρχαιότητα, το Βυζάντιο, τον 19ο και 20ό αι. μέχρι σήμερα, που σχηματίζουν ένα λεξικογραφικό βιβλίο, έναν μικρό γαλαξία. Πάντοτε με ιδιότυπη και λοξή ματιά, με λόγιο και σκωπτικό λεκτικό, με πολύ χιούμορ, συνθέτει την ιδιωτική του εγκυκλοπαίδεια, που περιέχει τους ευρηματικούς σχολιασμούς του για την πολιτισμική ζωή του τόπου. Δεν υπάρχει κάποια χρονολογική σειρά, αλλά αυτή η λημματογραφική αυτοβιογραφία του συγγραφέα (ο όρος καλύπτει και τον Α’ τόμο) ακολουθεί μια καλοκύρεια σειρά, με άλματα που θα ήταν επικίνδυνα στην αναγνωστική διαδικασία, αν ο συγγραφέας δεν διέθετε βαθιά γνώση της λογοτεχνίας, σπάνια καλλιέργεια και καταπληκτική ευρυμάθεια.

Στις δύο πρώτες σελίδες βρίσκει κανείς αναφορές στον Μιχαήλ Ψελλό και σε δεκάδες άλλα ονόματα της ιστορίας του Βυζαντίου κι ευθύς αμέσως αφιερώνει αρκετές σελίδες στον φίλο του γαλλόφωνο ποιητή και συγγραφέα Δημήτρη Τσακανίκα Άναλι. Παρουσιάζοντας και ασκώντας κριτική στο έργο του, δίνει καθαρά την εντύπωση ότι με την κριτική προσέγγισή του το αναδεικνύει με τρόπο γόνιμο και ευγενικό. Κάτι που μπορεί να αποτελέσει κανόνα όσων ασκούν κριτική. Το ίδιο συμβαίνει και λίγο παρακάτω με την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ. Παρακολουθεί την ποίησή της όχι σαν κριτικός που καραδοκεί, αλλά σαν συνοδοιπόρος της που βρίσκει τις ευκαιρίες για να αναδείξει τις πιο καλές ποιητικές συλλήψεις της. Τα ίδια θα μπορούσε κανείς να πει και για όλες τις κριτικές επισκέψεις του σ’ ένα πλήθος λογοτεχνών, που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι και φίλοι του. Έτσι τα κείμενά του αποκτούν μιαν αμεσότητα και χάρη, επειδή συνήθως περιλαμβάνουν και ανεκδοτολογικό υλικό από τις συναντήσεις του μαζί τους, κι ακόμη, επειδή ποτέ δεν λείπει το πλούσιο και σκωπτικό χιούμορ του. Για τον Γιώργο Βέη, με τον οποίο τον συνδέει η κοινή αγάπη τους για τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες, γράφει: «Το ’79 αποσχίζεται, αλλάζει στάση και προδιαγραφές, μπαρκάρει σε μεγαλύτερο σκάφος, για να διαπιστώσει έκπληκτος ότι, εκείνη την εποχή, Όλοι κοιμούνται στο καράβι, – πλην της γενιάς του ’70 μάλλον (που κοιμόταν στο σαλόνι, μπροστά στην τηλεόραση)».

Προσεγγίζοντας το έργο Τόποι, πόλεις, άνθρωποι του πολύ φίλου του, συμπολίτη του και εκδρομικού ανά τον κόσμο συνοδοιπόρου Αναστάση Βιστωνίτη γράφει: «Πιθανώς σε μερικούς όλα αυτά να δημιουργούν την αίσθηση (...) ότι πρόκειται για μνημόσυνο ευχάριστων εκδρομικών αναμνήσεων. Ευτυχώς, μας προϊδεάζει για το ακριβώς αντίθετο, ευθύς εξαρχής, η πονηρή ως κόκκινη αλεπού προμετωπίδα που λέει: Θα μάθαινα ότι όλα τα αληθινά μυστικά είναι θαμμένα και πως μόνο τα φαντάσματα λένε την αλήθεια».

Και πράγματι, η παραπάνω επισήμανση μας θυμίζει τις «φανταστικές αλήθειες» του Ελύτη που φθείρονται πολύ πιο δύσκολα από τις πραγματικές. Στο λήμμα Το Ερωτόκαστρο περιλαμβάνεται μάλιστα ένα απόσπασμα από το έμμετρο μεσαιωνικό μυθιστόρημα Βέλθανδρος και Χρυσάντζα, «μια τελείως φανταστική αφήγηση, η οποία όμως, περισσότερο από κάθε πραγματική και ιδανική ιστορία Έρωτα, μας δίνει τη βασανιστική δύναμη του καημού του Βέλθανδρου “για την υπέροχη Χρυσάνντζα”». Η λογοτεχνία άλλωστε, το ξέρουμε, είναι μια δημιουργία εκ του μηδενός, η οποία όμως έρχεται να συνδράμει την πραγματικότητα. Κι όλα αυτά βέβαια, που περιέχονται στο βιβλίο του Καλοκύρη, μνήμες είναι, λιγότερο ή περισσότερο «καταποντισμένες», όπως λέει ο Σεφέρης, «πλάσματα της ονειροφαντασιάς», κατά Λόρκα. Η αναφορά μάλιστα του συγγραφέα του σε εκατοντάδες ονόματα, Ελλήνων και ξένων, λογοτεχνών ένα ταξίδι αποτελεί στον κόσμο του «φανταστικού». Κι όταν ακόμη μας δίνεται η εντύπωση ότι τα λήμματα σχετίζονται με πραγματικά γεγονότα, το φανταστικό είναι που τονίζεται και κρατάει την ουσία. Έτσι συμβαίνει με τη λογοτεχνία.

Η αναφορά σε εκατοντάδες ονόματα, Ελλήνων και ξένων, λογοτεχνών ένα ταξίδι αποτελεί στον κόσμο του «φανταστικού». Κι όταν ακόμη μας δίνεται η εντύπωση ότι τα λήμματα σχετίζονται με πραγματικά γεγονότα, το φανταστικό είναι που τονίζεται και κρατάει την ουσία.

Το αυτοβιογραφικό ταξίδι του συγγραφέα, με την έννοια βέβαια της προσωπικής καλλιτεχνικής του δημιουργίας και κριτικής ερμηνείας των πολιτισμικών γεγονότων, και όχι μόνο της εποχής του, συνεχίζεται από λήμμα σε λήμμα, για να ολοκληρωθεί η ιδιωτική του εγκυκλοπαίδεια. Αμέτρητες οι βιβλιογραφικές αναφορές του, οι προσεγγίσεις στο έργο συγγραφέων-ποιητών και οι κατά κάποιο τρόπο συναντήσεις του με ανθρώπους της τέχνης είναι πολυάριθμες. Αναφέρω μόνο μερικά ονόματα: Γιάννης Ευσταθιάδης, Πάνος Θεοδωρίδης, Νίκος Χουλιαράς, Θέμης Λιβεριάδης, Ξενοφών Κοκόλης, Νάνος Βαλαωρίτης, Νίκος Ζεμενός κ.ά. Ασφαλώς υπάρχουν και αξιόλογα λήμματα που αναφέρονται σε μεγάλα ονόματα και καλλιτεχνικά ρεύματα: Μακρυγιάννης, Υπερρεαλισμός, Ελύτης, Σεφέρης, Εγγονόπουλος, Μάνος Χατζιδάκις (που, όπως τονίζει, γράφεται σαφώς με ιώτα και όχι με η). Πλήθος άλλωστε ιστοριών και περιστατικών συνεχίζουν αυτή την ατελείωτη εκδρομή του Δημήτρη Καλοκύρη. Στο τέλος του βιβλίου, ένα επτασέλιδο επιλεκτικό ευρετήριο προσώπων σε τρεις στήλες θυμίζει στον αναγνώστη την προσωπική Οδύσσεια του συγγραφέα.

Θα κλείσω αυτή την παρουσίαση με μια δήλωσή του: «Δεν με ενδιαφέρουν οι πνευματικοί άνθρωποι που εμφανίζονται ότι ζουν σ’ ένα παράλληλο σύμπαν, σ’ έναν συρμάτινο πύργο απ’ όπου τάχα κινούν ιδεολογικά ρεύματα, και δεν έχουν σχέση με την καθημερινότητα και την πρακτική ζωή. (...) Σ’ αυτούς ωστόσο προσβλέπουν τα ΜΜΕ και η κοινή γνώμη όταν αναφωνούν: “Μα πού είναι οι πνευματικοί άνθρωποι”, καλώντας τους να συμμετάσχουν στα κοινά. Εμένα με συγκινούν οι δημιουργοί καλλιτεχνικού έργου. Αυτοί που μπορούν να παράξουν πρωτογενές ενδιαφέρον με οποιοδήποτε υλικό κι όχι απαραίτητα με τα υλικά της αριστοτελικής διανόησης...». Αυτό το τελευταίο με βάζει δικαίως μπροστά στην προσωπική μου ευθύνη και σπεύδω να τελειώσω αυτό το σημείωμα, για να γυρίσω στο μικρό πρωτογενές μου υλικό.

Παρασάγγες
Ευρετήριο προσωπικών χρόνων
Δημήτρης Καλοκύρης
Άγρα
232 σελ.
ISBN 978-960-505-236-2
Τιμή: €16,50

Ο Χρ. Δ. Αντωνίου είναι δρ Φιλολογίας και ποιητής.

Άλλα κείμενα:

• Βασίλης Παπαδόπουλος: «Διπλωματία και ποίηση: Η περίπτωση του Γιώργου Σεφέρη»
• Αλέξανδρος Νεχαμάς: «Περί φιλίας»
• Συλλογικό έργο: «Ο άνθρωπος και τα άλλα ζώα»
• Michel Kaplan: «Γιατί το Βυζάντιο;»
• Ηλίας Κ. Πετρόπουλος: «Όμηρος και Ανατολή στο σταυροδρόμι του Αιγαίου»

Twitter