Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ έζησε στην Ελλάδα και έγραφε για την Ελλάδα επί σαράντα χρόνια, ωστόσο παρέμεινε ξεκάθαρα Βρετανός. Είχε άνεση στην ελληνική γλώσσα και τη μιλούσε γρήγορα, αλλά με ευδιάκριτη αγγλική προφορά. Και φυσικά δεν μπορούσε να ζήσει χωρίς αγγλικό τσάι, σκοτσέζικο ουίσκι ή την εφημερίδα του, τους Times του Λονδίνου. Παρ' όλα αυτά, εδώ στην Ελλάδα ένιωθε πιο ευτυχισμένος, πιο ήρεμος, πιο ολοκληρωμένος και πιο ζωντανός απ' ό,τι στην Αγγλία. Μια ηλιόλουστη καλοκαιρινή μέρα στην Αγγλία, ο Πάντι είπε σε έναν φίλο του πόσο του έλειπε η Ελλάδα. «Αυτός εδώ δεν είναι ο κόσμος μου», έγραψε, «είναι σα να ζω στην καρδιά ενός μαρουλιού. Μου λείπουν απελπιστικά οι καυτές πέτρες και τα αγκάθια και τα λιόδεντρα και τα φραγκόσυκα». Χαίρομαι πολύ που παρουσιάζω εδώ το βιβλίο μου γι' αυτόν τον αξιοθαύμαστο άνδρα, τον οποίο στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου αποκαλούσα Πάντι, και θα έχω την ευκαιρία να πω ορισμένα πράγματα για τη ζωή του στην Ελλάδα, τόσο κατά τη διάρκεια του πολέμου όσο και μετά, αλλά και για το τι σήμαινε γι' αυτόν η Ελλάδα.

Τα ταξίδια του ξεκίνησαν το 1933, όταν ήταν δεκαοχτώ χρόνων. Ύστερα από μία σχολική πορεία με πολλά σκαμπανεβάσματα, αποφάσισε να ξεκινήσει ένα ταξίδι περπατώντας από την Ολλανδία μέχρι την πόλη που ποτέ δεν έπαψε να ονομάζει Κωνσταντινούπολη. Η παραπάνω φωτογραφία είναι από το δεύτερο διαβατήριό του, που εκδόθηκε τον Ιανουάριο του 1934 στο Μόναχο, αφού έχασε το πρώτο. Έφτασε στην Κωνσταντινούπολη την Πρωτοχρονιά του 1935. Από εκεί ταξίδεψε με πλοίο μέχρι τον Άθω, όπου άρχισε να χρησιμοποιεί τα αρχαία ελληνικά που είχε διδαχτεί στο σχολείο για να μάθει ελληνικά, με τη βοήθεια των μοναχών. Έπειτα, την άνοιξη του 1935, δανείστηκε ένα άλογο και άρχισε να εξερευνά την άγρια φύση της βόρειας Ελλάδας. Ήταν μόλις είκοσι χρόνων και παντού όπου πήγαινε τον προϋπαντούσαν με καλοσύνη και τον φιλοξενούσαν. Την ίδια στιγμή, όμως, παρατήρησε κάτι που δεν είχε ποτέ συναντήσει στη ζωή του.

Οι άνθρωποι σε όλες τις κοινωνίες χτίζουν ιεραρχίες, ανθρώπους στους οποίους σηκώνουν το βλέμμα με θαυμασμό και άλλους τους οποίους κοιτάζουν υποτιμητικά: αυτό τουλάχιστον συμβαίνει συχνά στην Αγγλία. Στην Ελλάδα, από την άλλη, ο Πάντι παρατήρησε «ένα ευθύ και άμεσο δέσιμο ανάμεσα στους ανθρώπους, που ήταν φιλικοί και συμπεριφέρονταν σαν ίσοι ανεξαρτήτως τάξης, κάτι που διέλυε το φράγμα της ιεραρχίας, της κοινωνικής προέλευσης και της οικονομικής άνεσης». Αυτό ήταν ένα από τα πράγματα που αγαπούσε περισσότερο σε αυτή τη χώρα και έγραψε αυτές τις γραμμές στη δεκαετία του '60, δηλαδή ενώ ήδη γνώριζε την Ελλάδα πάρα πολύ καλά.

Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, τον Σεπτέμβριο του 1939, ο Πάντι ζούσε στη Ρουμανία. Μιλούσε ήδη ρουμανικά, γαλλικά, γερμανικά και ελληνικά. Εκπαιδεύτηκε στην αντικατασκοπεία και στάλθηκε στην Ελλάδα μαζί με τη βρετανική στρατιωτική αποστολή. Αφού η Ελλάδα και η Κρήτη έπεσαν στα χέρια των Γερμανών, ο Πάντι κατέφυγε στην Αίγυπτο όπου οι συμμαχικές δυνάμεις εγκατέστησαν το αρχηγείο τους. Εκεί, στο Κάιρο, εκπαιδεύτηκε στον ανταρτοπόλεμο και στάλθηκε πίσω στην Ελλάδα ως σύνδεσμος με την κρητική αντίσταση.

Καθώς οι Γερμανοί κατακτητές μετέτρεψαν την Κρήτη σε ένα τεράστιο μεταγωγικό κέντρο και ένα τεράστιο οπλοστάσιο για τις δυνάμεις τους στην Αφρική, η κυρίως δουλειά της κρητικής αντίστασης ήταν να συγκεντρώνει πληροφορίες, πολλές από τις οποίες κατέφθαναν μέσω των Κρητικών που είχαν καταναγκαστεί να εργαστούν για τον εχθρό. Όλα εξαρτόνταν από τα βαριά και ευπαθή μηχανήματα που ήταν τότε οι ασύρματοι, μέσω των οποίων έστελναν τις πληροφορίες στα κεντρικά της Αντίστασης των συμμάχων στο Κάιρο. Συχνά έπρεπε να μεταφέρουν τους ασύρματους, συνήθως τη νύχτα, στους ώμους τους.

Τον Μάιο του 1943 συνέβη κάτι φοβερό, που θα στοίχειωνε τον Πάντι για όλη την υπόλοιπη ζωή του. Ο ίδιος και ο οδηγός του, Γιάννης Τσαγκαράκης, ήταν μαζί με καμιά δωδεκαριά Κρήτες αντάρτες όταν έφτασαν τα νέα ότι τριακόσιοι Γερμανοί στρατιώτες ανηφόριζαν από την κοιλάδα. Όλοι άρπαξαν τα ντουφέκια τους και καθώς ο Πάντι έκανε το ίδιο, το όπλο του εκπυρσοκρότησε. Η σφαίρα χτύπησε σε βράχο, εξοστρακίστηκε και μετά καρφώθηκε στον Γιάννη Τσαγκαράκη, ο οποίος πέθανε μέσα σε μία ώρα από εσωτερική αιμορραγία. Σοκαρισμένος και νιώθοντας αποτροπή γι' αυτό που είχε κάνει, ο Πάντι ήθελε να πάει αμέσως στην οικογένεια Τσαγκαράκη στο χωριό Φωτεινού και να εκλιπαρήσει τη συγχώρεση της οικογένειάς του, αλλά τον έπεισαν να μην το κάνει προτού διωχτούν οι Γερμανοί κατακτητές από την Κρήτη.

H ιδέα της απαγωγής ενός Γερμανού στρατηγού είχε πέσει στο τραπέζι αρχικά το 1941 και είχε απορριφθεί ως μη πραγματοποιήσιμη. Αλλά όταν ο Πάντι την πρότεινε στους ανωτέρους του τον χειμώνα του 1943, του έδωσαν το πράσινο φως. Πρώτος στόχος ήταν ο σαδιστής στρατηγός Φρίντριχ Βίλχεμ Μίλερ, διοικητής του τομέα Ηρακλείου (αριστερά στη φωτογραφία). Όμως ο Μίλερ πήρε προαγωγή και μετατέθηκε στα Χανιά, προτού η ομάδα της απαγωγής συντάξει τις δυνάμεις της. Αντ' αυτού αποφάσισαν να απαγάγουν τον αντικαταστάτη του, τον στρατηγό Χάινριχ Κράιπε.

Ο στρατηγός Κράιπε πιάστηκε αιχμάλωτος στο βράδυ της 26ης Απριλίου 1944 και, ύστερα από μία διαδρομή που έκοβε την ανάσα στα βουνά γύρω από τον Ψηλορείτη, αποφεύγοντας δεκάδες μπλόκα του εχθρού, η ομάδα τον παρέδωσε σώο και αβλαβή στην Αίγυπτο. Ο Πάντι αναστατωνόταν κάθε φορά που ο βρετανικός Τύπος ξαναθυμόταν την ιστορία, όπου σπάνια γινόταν αναφορά στους ντόπιους, Κρήτες οδηγούς στα μονοπάτια πάνω στα βουνά ή στους χωρικούς που βοήθησαν με κάθε τρόπο, παρέχοντας ασφαλή κρυψώνα και τρόφιμα στην ομάδα με καταστροφικό για τους ίδιους τίμημα. Έτσι, παρόλο που δεν μπορώ, εκ των πραγμάτων, να αναφέρω όλους τους Κρητικούς που συμμετείχαν σε αυτόν τον άθλο, θα αναφέρω τα ονόματα όσων βλέπουμε στη φωτογραφία: Γρηγόρης Κρανάκης, Στρατής Σαβιολάκης, Μανώλης Πατεράκης, Αντώνης Παπαλεωνίδας, Γιώργος Τυράκης, Νίκος Κουμής και ο Πάντι με τον υπολοχαγό του, Γουίλιαμ Στάνλεϊ Μος.

Τα δύο διακριτικά που αφαιρέθηκαν από το επίσημο αυτοκίνητο του Στρατηγού βρίσκονται σήμερα στο Ιστορικό Μουσείο του Ρεθύμνου.

Το 1950 ο Πάντι δημοσίευσε το πρώτο του βιβλίο για τα νησιά της Καραϊβικής, αλλά ήθελε να γίνει διάσημος γράφοντας για την Ελλάδα. Έτσι, επέστρεφε στην Ελλάδα για αρκετούς μήνες κάθε χρόνο κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '50. Στα περισσότερα από αυτά τα ταξίδια συνοδευόταν από τη γυναίκα του, Τζόαν, η οποία ήταν θαυμάσια φωτογράφος. Μαζί ταξίδεψαν στα πιο απομακρυσμένα και δύσβατα μέρη της Ελλάδας, καταγράφοντας έναν τρόπο ζωής που εξαφανιζόταν με ταχύτατο ρυθμό.

Η συγγραφή του βιβλίου για τη Μάνη τού πήρε αρκετά χρόνια και επισκιάστηκε από την αγωνία του για όσα συνέβαιναν στην Κύπρο. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Πάντι θα έδινε μετά χαράς τη ζωή του για την Αγγλία και την Ελλάδα, και το να παρακολουθεί αυτές τις δύο πολύ αγαπημένες του χώρες να βρίσκονται σε πόλεμο του ήταν αφόρητο. Ο Πάντι είχε ταχθεί ολόψυχα υπέρ της επιθυμίας της Κύπρου για ένωση με την Ελλάδα. Τον έθλιβε που ο ελληνικός Τύπος ισχυριζόταν ότι οι Βρετανοί συμπεριφέρονταν με τη σκληρότητα των Ναζί, ωστόσο είχε παραδεχτεί ότι οι Κύπριοι αντάρτες που πολεμούσαν για την Ένωση εμφορούνταν από το ίδιο πάθος και αγάπη για την πατρίδα που ενέπνευσε και τους Κρήτες αντάρτες στον πόλεμο κατά των Γερμανών.

Το δεύτερο βιβλίο του για την Ελλάδα ήταν η Ρούμελη, στο οποίο διερευνά ό,τι αποκαλούσε «το δίλημμα: Έλληνας ή Ρωμιός» – στην ουσία, την αιώνια πάλη ανάμεσα στον μοντέρνο, εκλεπτυσμένο Έλληνα και τον παραδοσιακό Ρωμιό της ελληνικής επαρχίας. Στο πνεύμα ο Πάντι ήταν Ρωμιός, ήξερε τι σημαίνει ρωμιοσύνη, όπως ήξερε καλά ότι ο ελληνικός τρόπος ζωής τον οποίο είχε γνωρίσει και αγαπούσε, και για τον οποίο έγραφε, είχε αρχίσει να φθίνει. Έβλεπε βεβαίως την ανάγκη για εκμοντερνισμό και τα πλεονεκτήματα που θα έφερνε η ανάπτυξη, αλλά φοβόταν για την επιβίωση των τοπικών ηθών και παραδόσεων, που αποτελούσαν μεγάλο μέρος του ελληνικού πολιτισμικού τοπίου.

Το 1962 ο Πάντι και η Τζόαν βρήκαν ένα κομμάτι γης πάνω από τη θάλασσα στη Μάνη, λίγο νότια από την Καρδαμύλη. Εκεί αγόρασαν γη και έχτισαν ένα από τα πιο όμορφα σπίτια της Μάνης. Ωστόσο, αυτή τους η κίνηση λύπησε τους φίλους του Πάντι: γιατί να μην εγκατασταθεί στην Κρήτη;

Αλλά στην Κρήτη ο Πάντι θα ήταν δημόσιο πρόσωπο. Οπουδήποτε στο νησί κι αν επέλεγε να εγκατασταθεί, θα αναμενόταν από αυτόν να πάρει θέση όχι μόνο σε τοπικές διχόνοιες, αλλά και σε πολιτικές αναμετρήσεις. Στη Μάνη, τον άφησαν στην ησυχία του να γράψει. Παρ' όλα αυτά, συνέχισε να επισκέπτεται την Κρήτη σε όλη του τη ζωή και, όπως είχε ορκιστεί, πήρε τη συγχώρεση της οικογένειας Τσαγκαράκη για τον άνθρωπό τους που είχε σκοτώσει σ' εκείνο το τραγικό συμβάν στη διάρκεια του πολέμου. Το 1972 ο Πάντι έγινε νονός στη μικρανιψιά του Γιάννη Τσαγκαράκη και την ονόμασε Ιωάννα: από τη γυναίκα του την Τζόαν και τον φίλο του τον Γιάννη, για τον χαμό του οποίου ποτέ δεν συγχώρεσε τον εαυτό του.

Τα βιβλία του Πάντι για την Ελλάδα ανατυπώνονται συνεχώς. Και μαζί με τον Λόρενς Ντάρελ και τον Χένρι Μίλερ, τον Φίλιπ Σέραρντ και τον Κέβιν Άντριους, ο Πάντι είχε τη δική του συνεισφορά στην περιγραφή του θαυμαστού πολιτισμικού πλούτου της Ελλάδας στον μεταπολεμικό κόσμο. Μερικές φορές τον συνέκριναν με τον Λόρδο Βύρωνα, πράγμα το οποίο πάντα τον έφερνε σε δύσκολη θέση. Όμως, όπως και ο Βύρωνας, ο Πάντι υπήρξε έμπνευση για πολλούς άλλους. Ένας νέος από την Κρήτη, ο Γιώργος Ντουντουλάκης –ο οποίος αργότερα έγινε επικεφαλής της Ένωσης των Βετεράνων Κρητικών της Νέας Υόρκης– θυμόταν τον Πάντι κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ο Ντουντουλάκης έγραψε στον Πάντι ότι: «Ενώ όλοι στην παρέα μας έλεγαν πως είναι παλικάρια, εσύ εξέπεμπες αυθόρμητα πόσο ατρόμητος ήσουν. Μια μέρα, αναφέρθηκες στην επιθυμία σου να γίνεις συγγραφέας... Και παρόλο που δεν ήταν στόχος της ζωής μου η συγγραφή, σίγουρα προσπάθησα να μιμηθώ την ηρεμία και το κουράγιο σου». (Στην τελευταία φωτογραφία βλέπουμε τον Πάντι το 2009, με την παλιά του φίλη Λέλα Γιαννακέα στην ταβέρνα της στην Καρδαμύλη.)

Πάτρικ Λη Φέρμορ: μια περιπέτεια
Άρτεμις Κούπερ
μετάφραση: Ηλίας Μαγκλίνης
Μεταίχμιο
650 σελ.
Τιμή € 20,99

Twitter