Η πρώτη μου επαφή με το έργο του Παπαδιαμάντη πάει πίσω 20 χρόνια. Ήμουν μια νεαρή νεοελληνίστρια και ήθελα να αναμετρηθώ μ' ένα κείμενο γλωσσολογικά περίπλοκο με εμφανή τη δυσκολία να αποδοθεί σε άλλη γλώσσα.

Η γλώσσα του Παπαδιαμάντη ενέχει πολλές παγίδες για τον μεταφραστή λόγω της ποικιλίας των λέξεων που χρησιμοποιεί, του Σκιαθίτικου ιδιώματος, αλλά και της μοναδικής του ικανότητας να συνθέτει λέξεις. Επιπλέον, μεγάλο «εμπόδιο» είναι η συνύπαρξη στο Παπαδιαμαντικό έργο καθαρεύουσας και δημοτικής, μέγιστη πρόκληση για τον μεταφραστή ο οποίος πρέπει να κάνει μια καθοριστική επιλογή: είτε να εγκαταλείψει την ιδέα ότι θα αποδώσει πιστά στη γλώσσα του την εναλλαγή των δύο μορφών της ελληνικής, είτε, αντίθετα, να επιμείνει στην προσπάθεια, με κίνδυνο να καταλήξει σε μια γλώσσα βαριά, δυσκίνητη κι ελάχιστα ελκυστική για τον αναγνώστη. Ειδικά στα Ιταλικά είναι πολύ δύσκολο να μεταγραφούν τα μορφολογικά χαρακτηριστικά της καθαρεύουσας.

Ο μεταφραστής, λοιπόν, αναλαμβάνει ένα ιδιαίτερα λεπτό έργο στην περίπτωση διηγημάτων γραμμένων σε πρώτο πρόσωπο (όπως το Όνειρο στο κύμα). Θα σεβαστεί το πρωτότυπο ή θα «προδώσει» το κείμενο, δημιουργώντας μια εκδοχή που ρέει καλύτερα, αλλά είναι ταυτόχρονα κάπως ουδέτερη – επομένως λιγότερο πιστή;

Αυτή την τελευταία λύση επέλεξα, χωρίς ωστόσο να χρησιμοποιώ απόλυτη ελευθερία, για να είμαι ειλικρινής. Αργά αργά, όμως, καθώς έμπαινα στο κείμενο, άρχιζα ψυχολογικά να αποστασιοποιούμαι από τα γλωσσικά προβλήματα και άφηνα να με κυριεύσει η «μαγεία του Παπαδιαμάντη». Παρακολουθούσα τις περιπέτειες των αντιηρώων του, εμβληματικών μορφών ενός κόσμου αντιμέτωπου με τον πόνο και την ήττα. Είναι, προφανώς, τραγική η ιστορία του Μπαρμπα-Γιάννη, που βρίσκει την κάθαρση μόνο στο άσπιλο χιόνι όταν τον σκεπάζει σαν σάβανο. Αλλά και η ιστορία του βοσκόπουλου που έγινε βέβαια βοηθός δικηγόρου, αλλά είναι αιώνια καταδικασμένος σε μια παντοτινή και αθεράπευτα νοσταλγική του ονείρου του θλίψη: «Ώ! ἂς ἤμην ἀκόμη βοσκός εἰς τά ὄρη!...»

Χωρίς πλάνες και φενακισμούς, ο Παπαδιαμάντης θυμάται ότι η ζωή είναι ένα όνειρο και ότι οι άνθρωποι, φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό όπως τα όνειρα, είναι εφήμεροι όσο και ασυνεπείς. Η συμφιλίωση είναι αδύνατη.

Due racconti di Skiathos
Sogno sull'onda. Amore sotto la neve
Alexandros Papadiamandis
μετάφραση: Maria Caracausi
Αιώρα
72 σελ.
Τιμή € 9,00

Twitter