Όταν ήρθε στα χέρια μου το βιβλίο του διάσημου Έλληνα αστροφυσικού με τίτλο Ο ουρανός της Ελλάδας, θυμήθηκα τα παιδικά μου χρόνια. Τότε που ξυπνούσαμε λίγο μετά τα μεσάνυχτα και βγαίναμε στα χωράφια να μαζέψουμε τα γινωμένα φύλλα του καπνού με τη δροσιά και περιμέναμε «πότε θα βγει ο Αυγερινός», που θα έφερνε της μέρας το ξημέρωμα· κι αυτό σήμαινε πως σε λίγο θα γυρίζαμε στο σπίτι στο χωριό να συνεχίσουμε τη δουλειά στη σκιά της φρίντζας. Ξεχωρίζαμε την Πούλια (Πλειάδες), τα Ζυγάλετρα (Ωρίων), τον Αποσπερίτη που έβγαινε αποβραδίς, ήταν σαν το ρολόι που σήμαινε τον ερχομό της νύχτας. Ξέραμε ακόμα την Πυροστιά (Ηνίοχος) με τρία αστέρια, τον σταυρό, τη ζυγαριά, τον χορό, την Καλύβα. Τότε η ζωή των αγροτών ήταν εξαρτημένη από τη γη κι από τον ουρανό. Το χώμα, ο αέρας και το νερό, η αρχή του κόσμου. Οι απλοί άνθρωποι έδιναν τα δικά τους ονόματα στους αστρικούς σχηματισμούς ταυτίζοντάς τους με χρηστικά μέσα, φυτά, ζώα και αντικείμενα, όπως τους βόλευε. Το Σύμπαν ήταν ένας άγνωστος, μαγικός, αινιγματικός κόσμος. Σήμερα, για τους διαστημικούς επιστήμονες δεν είναι πια ένας άγνωστος κόσμος, ένα ανεξιχνίαστο αινιγματικό χάος, αλλά ένας οικείος χώρος, είναι μετρήσιμος. Έχουν απαντηθεί τα προβλήματα που απασχολούσαν ανέκαθεν τους μαθηματικούς, τους φυσικούς επιστήμονες και τους φιλοσόφους, την επιστήμη του διαστήματος και τη φιλοσοφία. Δεν υπάρχουν πια προβλήματα άλυτα στην εποχή μας: «...ο σημερινός επιστήμονας όταν κοιτάζει τα άστρα από τη Γη, δεν αντικρίζει έναν εχθρικό και άδειο κόσμο. Βλέπει, αντίθετα, την υπόσχεση ενός πανέμορφου ταξιδιού προς την Ιθάκη των γνώσεων, ενός ταξιδιού χωρίς τέλος...» γράφει χαρακτηριστικά ο διάσημος αστροφυσικός μας.

Από τον Αρίσταρχο τον Σάμιο, που πρώτος μίλησε για «ηλιοκεντρικό σύστημα», για κινούμενα περί τον Ήλιο άστρα και πως η Γη κινείται γύρω τον Ήλιο και τον Αρχιμήδη, ο οποίος δέχτηκε τη θεωρία του Αρίσταρχου, τον Κοπέρνικο, που την αντέγραψε, αν και «η θαυμάσια και απλή αυτή εξήγηση του ηλιοκεντρικού συστήματος του Αρίσταρχου παραμερίστηκε σύντομα, γιατί δεν συμφωνούσε με την καθημερινή λογική ενός γεωκεντρικού συστήματος», τον διακεκριμένο Ρόδιο μαθηματικό Ίππαρχο, που «βελτίωσε τη θεωρία της κίνησης των πλανητών», τον θεωρητικό ερευνητή Κλαύδιο Πτολεμαίο, τον Κέπλερ, τον Γαλιλαίο, που για να μην εξαγνισθεί διά πυρός, ανακάλεσε τις απόψεις του και πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του σε κατ’ οίκον περιορισμό, χρειάστηκε να περάσουν πολλοί αιώνες, να οδηγηθούν στην πυρά δήθεν προς «εξαγνισμόν» σοφοί επιστήμονες, ώσπου να γίνει αποδεκτό πως η Γη κινείται και δεν είναι το κέντρο του κόσμου.

Από τότε, ως τον αιώνα της τεχνολογίας και της πληροφορικής όπου ανατράπηκαν τα πάντα, ανεπτύχθησαν θεωρίες επί θεωριών, μεσολάβησαν ραγδαίες εξελίξεις, μαθηματικοί και φιλόσοφοι συνέβαλαν τα μέγιστα στη μελέτη του διαστήματος, ο Νεύτων «έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα αστρονομικά προβλήματα της εποχής του» και «θεμελίωσε τον παγκόσμιο νόμο της βαρύτητας», ξεκαθαρίστηκε το πρόβλημα με τον γαλαξία και διαλευκάνθηκαν σχεδόν τα πάντα σχετικά με τον μυστηριώδη κόσμο των άστρων και τη δημιουργία του Σύμπαντος.

Όπως παρουσιάζει τα πράγματα ο συγγραφέας του βιβλίου τούτου, μας κάνει κοινωνούς των μυστικών του Σύμπαντος. Μας παρακινεί να δημιουργήσουμε σχέσεις επικοινωνίας και αγάπης με το Σύμπαν, να δούμε ξανά τον ουρανό μας με τα μάτια ενός παιδιού, να περπατήσουμε μαζί του στα μονοπάτια και στις λεωφόρους του ουρανού, να δούμε λιγάκι παραπέρα από τον ταλαίπωρο, όπως τον καταντήσαμε, πλανήτη, να φανταστούμε το Σύμπαν σαν το σπίτι μας. Να γίνουμε μέρος της αστρόσκονης.

Ο ουρανός της Ελλάδας, που φέρει τον υπότιτλο «Άνοιξη», το πρώτο βιβλίο της τετραλογίας, υποθέτω, που αναφέρεται στις τέσσερις εποχές του έτους, κατά κάποιον τρόπο επιμερίζει τον ουρανό της Ελλάδας σε τέσσερις ενότητες, όσες και οι εποχές του έτους. Ο συγγραφέας, μαγεμένος από την αρμονία και τη μυστική ομορφιά του Σύμπαντος, θέλει αυτή του την αγάπη προς τον ουράνιο κόσμο, το πάθος του, μια ερωτική σχέση που τον συνδέει με τον μαγικό κόσμο των αστεριών, την εξάρτηση από το «περιβόλι του ουρανού», να την περάσει «στα επί γης αστέρια» του, στις τέσσερις εγγονές του, «για να γνωρίσουν τα άστρα του ουρανού» και ν’ αγαπήσουν το Σύμπαν που τα περιέχει. Η γνώση έχει ως επακόλουθο την αγάπη, αλλά και η αγάπη δημιουργεί προϋποθέσεις για την αναζήτηση της γνώσης.

Πρόκειται για ξενάγηση γνωριμίας και γνώσης των όσων παρατηρούμε στον ουρανό κάθε εποχή, ανάλογα με τη θέση που έχει η Γη στον κύκλο της περιφοράς της γύρω από τον Ήλιο σε σχέση και με τους αστερισμούς: «η επίδραση που έχει η Γη, η περιφορά της γύρω από τον Ήλιο, η επίδραση του κύκλου των εποχών», οι αλλαγές του καιρού ανάλογα με τις εποχές «είχαν για τους αρχαίους τεράστια σημασία […] επειδή η σπορά, η συγκομιδή και οι άλλες γεωργικές ασχολίες εξαρτιόνταν από τις αλλαγές των εποχών, η διάρκεια ενός ηλιακού έτους έπρεπε να μετρηθεί επακριβώς». Η Ελλάδα, ως χώρα γεωργική, στη διάρκεια ενός έτους εξαρτιόταν αποκλειστικά από τη συμπεριφορά του ουρανού.

Η γνώση έχει ως επακόλουθο την αγάπη, αλλά και η αγάπη δημιουργεί προϋποθέσεις για την αναζήτηση της γνώσης.

Όλος ο Μάρτιος θεωρείται ως πρώτος μήνας της άνοιξης, αν και στην πραγματικότητα η εποχή της αναγέννησης της φύσης, της χαράς και της ανθοφορίας αρχίζει από το τελευταίο δεκαήμερο του μήνα Μάρτη, και τελειώνει, τυπικά, στο τέλος Μαΐου, ουσιαστικά το τελευταίο δεκαήμερο του Ιουνίου. Οι αρχαίοι Έλληνες συνέδεαν τον Μάρτιο με τη λατρεία του Ερμή και τις γιορτές στη Δήλο, του Διόνυσου και του Ασκληπιού. Ο λαός μας τον θεωρεί Κλαψομάρτη, Πεντάγνωμο, γδάρτη, παλουκοκάφτη, αλλά και Βαγγελιώτη, από τη γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, και τον συνδέει με διάφορα λαϊκά έθιμα.

Αν και ο μήνας Απρίλιος είναι ο κατεξοχήν μήνας του ανοίγματος των λουλουδιών, το όνομά του το οφείλει στο λατινικό ρήμα aperire που σημαίνει ανοίγω, τη δόξα του την έκλεψε ο Μάης με τη μαγεία. Οι Ρωμαίοι είχαν πολλές γιορτές τον Απρίλιο, ενώ οι Έλληνες του έχουν χρεώσει πολλές παροιμίες, είναι Γρίλλης, δηλαδή γκρινιάρης, Τιναχτοκοφινίτης, τον έχουν συνδέσει με τα αθώα ψέματα της Πρωταπριλιάς, ο Σολωμός τον αποκαλεί ξανθό Απρίλη. Κυρίως όμως είναι ο μήνας που διεκδικεί την κυριότητα στον εορτασμό του Πάσχα των χριστιανών. Ωστόσο, για να μη συμπίπτει με τη γιορτή της Πανσελήνου, «πρέπει να εορτάζεται μετά την πρώτη πανσέληνο της άνοιξης. Και αν η πανσέληνος συμβεί Κυριακή, τότε να εορτάζεται την επόμενη Κυριακή» για να μη συμπέσει με το Πάσχα των Εβραίων.

Ο Μάιος είναι ο μήνας της χαράς, των λουλουδιών, της λατρείας της βλάστησης, ο μαγεμένος μήνας, μήνας των ποιητών και ο πιο τραγουδισμένος, ο μήνας που αρχίζει με τα στεφάνια της Πρωτομαγιάς και με τα μάγια: «Πρωτομαγιά μού τα ’ριξες τα μάγια και με μάγιεψες», τραγουδάει η λαϊκή μούσα. Αλλά και ταυτισμένος με σημαντικά ιστορικά γεγονότα, όπως με την πολυκύμαντη ιστορία του Βυζαντίου και την άλωση της Βασιλεύουσας, 29 Μαΐου 1453, με το εργατικό κίνημα στο Σικάγο το 1886, με την απεργία των καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη και το περίφημο ποίημα του Ρίτσου Επιτάφιος, που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης και πέρασε στο στόμα του ελληνικού λαού.

Οι αστερισμοί Λέων, Βοώτης, Παρθένος, Περσέας είναι πραγματικά σημάδια της άνοιξης. Τις ανοιξιάτικες νύχτες στον ουρανό της Ελλάδας διακρίνουμε τον Λέοντα, τη Μεγάλη και τη Μικρή Άρκτο, τον Πολικό Αστέρα, τον Αρκτούρο και τους αστερισμούς Βοώτη και Βόρειου Στεφάνου.

Το πιο ενδιαφέρον «οδοιπορικό» στα περιβόλια του ουρανού ήταν η περιπλάνηση ανάμεσα στους αστερισμούς της Παρθένου, που θεωρείται φορέας της άνοιξης, του Σκορπιού, με οδηγό τον Αντάρτη, του Ζυγού, που σημαίνει την πλάστιγγα της Δικαιοσύνης, του Λύκου, που η έκρηξή του την Πρωτομαγιά του 1006 μ.Χ. ήταν η λαμπρότερη έκρηξη σουπερνόβα που έχει παρατηρηθεί ποτέ και χρειάστηκαν δύο χρόνια για να σβήσει τελείως η λάμψη της, και τους αστερισμούς του Δράκου, του Ηρακλή, του Βοώτη και των Κυνηγετικών Σκύλων, της Ύδρας και του Κόρακα, του Κρατήρα και του Εξάντα, του Βόρειου Στεφάνου και της Κόμης της Βερενίκης, που θυμίζει την τρυφερή της ιστορία, της Αργούς. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα σχεδιαγράμματα, ο Ζωδιακός Κύκλος ή Ζώνη των Ζωδίων, οι εικόνες των νεφελωμάτων.

Μου πήρε χρόνο μέχρι να βρω τον μίτο της Αριάδνης και να γυρίσω στην αρχή μου. Εκεί από όπου ξεκίνησα. Ήταν μια σπάνια χαρά ν’ ακολουθώ τον συγγραφέα στις πολιτείες των γαλαξιών και των αστερισμών, στις γειτονιές των αστεριών, να τον ακούω να μου λέει τα παραμύθια του ουρανού, ν’ ακούω τους ψιθυρισμούς των ερωτευμένων που έρχονταν λαμπικαρισμένοι περνώντας μέσα από μαγικά συμπαντικά και μυθικά τοπία. Ήταν το θέαμα σαν όνειρο, το όραμα εξαίσιο. Είχα τον ουρανό μπροστά μου απλωμένο διάπλατα, διάστικτο από Μικρούς αστερισμούς κι από Μεγάλους. Πέρασαν μπροστά από τα μάτια μου χιλιάδες άστρα, δις και τρις εκατομμύρια τρισεκατομμυρίων άστρα. Άκουγα τον συγγραφέα ν’ αποκαλεί με ονόματα μυθικά και ονόματα φυτών και ζώων αστερισμούς, ζώδια κι αστέρια. Γέμισα τις αποσκευές μου αστρόσκονη. Μυήθηκα στων αστεριών τη γλώσσα, τις συγκρούσεις, χορτάσανε τα μάτια μου την άφατη μαγεία των χρωμάτων. Άφησα να με παρασύρει η βροχή των κομητών στα μυστικά περάσματα αμέτρητων μικρών γαλαξιών και γιγαντιαίων, ίσαμε τον Χορό της Αριάδνης, τους συνδυασμούς των Άρκτων, τη Μεγάλη Άρκτο με τον Αρκτούρο στην άκρη της καμπυλωτής ουράς της, τη Μικρή Άρκτο, με τον Αυγερινό στην άκρη της μακριάς ουράς της, την Πούλια με τα εφτά παιδιά, και γύρισα, κοντολογίς, ερωτευμένη με το Σύμπαν.

Ο ουρανός της Ελλάδας: Άνοιξη
Οδηγός για τα άστρα και τους αστερισμούς
Διονύσης Π. Σιμόπουλος
Μεταίχμιο
240 σελ.
ISBN 978-618-03-2245-3
Τιμή €13,30

Η Ελένη Χωρεάνθη είναι συγγραφέας, δοκιμιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας και μεταφράστρια.

Άλλα κείμενα:

• Βαγγέλης Θ. Κακατσάκης: «Πότες θα κάμει ξεστεριά…»
• Πολυχρόνης Κουτσάκης: «Ο αναπληρωματικός Άγιος Βασίλης»
• Κατερίνα Σέρβη: «Ο Πέτρος και η Επανάσταση του 1821»
• Στα περιθώρια της λύπης
• Τώνια Κατζουρού: «7 χρώματα πάνω σε μαύρο»

Twitter