Αφιερωμένο στη «Μνήμη Θεοκλή Νικ. Κακάτση, Οπλαρχηγού Κρητικών Επαναστάσεων», το νέο βιβλίο του Χανιώτη δασκάλου και ποιητή Βαγγέλη Κακατσάκη Πότες θα κάμει ξεστεριά… περιέχει επτά διηγήματα, «μνήμες μιας άλλης Κρήτης, όψεις μιας κοινωνίας που εξελίσσεται μέσα στο χρόνο, αλλά διατηρεί σμιλευμένες στην ψυχή του Κρητικού αξίες κι αρετές, όπως η πίστη, η αλληλεγγύη, η επιμονή, η καλώς νοούμενη αντρειοσύνη...», καθώς διασαφηνίζει ο ίδιος ο συγγραφέας στον σύντομο πρόλογό του. Αναφερόμενος στις πηγές, στις ρίζες της έμπνευσής του, μας εξηγεί πως έχουν να κάνουν με τις παλιές ιστορίες που άκουγε από τη γιαγιά του τη Στυλιανίτσα, στα μικράτα του, τις χειμωνιάτικες νύχτες...

Ξεκινώντας να γράψω τις εντυπώσεις μου για το Πότες θα κάμει ξεστεριά…, σκέπτομαι πως δεν είναι καθόλου τυχαίο που αγαπούν και τιμούν τον ποιητή τους οι συμπολίτες του. Το σύνολο του έργου και η προσωπικότητά του εκτιμώνται και από την ένδον παιδεία του. Το πιο σημαντικό, κατά τη γνώμη μου, στην περίπτωση του Βαγγέλη Κακατσάκη, ενός ανθρώπου με έντονη και ουσιαστική παρουσία στα πνευματικά πράγματα του τόπου του, είναι ότι και στα διηγήματά –που τον καταξιώνουν επίσης ως χρονογράφο– ο ποιητικός λόγος λειτουργεί καταλυτικά και τα χαρακτηρίζει, κάτι που διαπιστώνει κανείς από την πρώτη παράγραφο του πρώτου διηγήματος («Η καμπάνα»):

Ο ήλιος, βερεμιάρης και κακομοίρης, αφού το πήρε απόφαση πως σήμερα –λαμπριάτικα κιόλας– δεν μπορούσε να κάμει έρωτα με τα λουλούδια, έτσι που απ’ το πρωί τον κυνηγούσαν τα σύννεφα, άρχισε να κατηφορίζει ανόρεξα στον ουράνιο θόλο...

Στα εφτά διηγήματα της συλλογής ανακάλυψα μια άλλη πτυχή του ταλέντου του: αυτήν του πεζογράφου, του διηγηματογράφου, ορθότερα. Αυτό δεν αφαιρεί τίποτα από την αναγνωρισμένη αξία του ως ποιητή-δασκάλου, δασκάλου-ποιητή. Αντίθετα, θέλω να επισημάνω πόσο δυναμικός φανερώνεται στα διηγήματά του ο γενναίος, αβίαστος και απρόσκοπτος, ο εγγενής λιτός ποιητικός του λόγος, διακοσμημένος με υπέροχα ιδιωματικά στοιχεία της ντοπιολαλιάς, ενταγμένα τόσο οργανικά στο κείμενο, ώστε αποτελούν αναπόσπαστα οργανικά μέλη της εκφραστικής του και μοσχοβολούν βασιλικό κι αροσμαρή.

Όντας δάσκαλος, γνωρίζει και χειρίζεται με δεξιοτεχνία τη γλώσσα, εντάσσοντας αρμονικά το κρητικό ιδίωμα σε όλες του τις ιδιομορφίες. Και αυτό του δίνει τη δυνατότητα να απλώνει τη σκέψη και να αφήνει την ψυχή του να εκφράζει με άνεση τα βιώματα, τα συναισθήματα, τις ανησυχίες, τους κοινωνικούς προβληματισμούς του. Ζώντας στο παρόν, στο μεταίχμιο μεταξύ του μυθικού/ιστορικού παρελθόντος και του μέλλοντος, η ματιά του, ευρύχωρη και καθαρή, θεωρεί από απόσταση ασφαλείας και από θέση ισχύος και κρίνει αντικειμενικά πρόσωπα, καταστάσεις και γεγονότα μιας περασμένης ιστορικής περιόδου της Κρήτης: της προεπαναστατικής, με τα σποραδικά επαναστατικά κινήματα, εστιάζοντας στις ζυμώσεις, τις τάσεις, τις ανακατατάξεις του λαού της νήσου τις παραμονές της Εθνεγερσίας.

Κυρίως τον απασχολεί ο άνθρωπος και η μοίρα του τόπου του. Συγγραφέας ελληνοκεντρικός και ανθρωποκεντρικός, δεν μπορεί παρά να εστιάζει το ενδιαφέρον του στον άνθρωπο ως θύτη και θύμα, δημιουργό και καταστροφέα, και στον τόπο, στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Αλλά πάντα μέσα από το πρίσμα της αισιοδοξίας, ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές του καθημερινού βίου, συχνά αβίωτου των ηρώων του:

Η μέρα αναμάζωνε/ τους ύστερους απλοκαμούς της απ’ τα ψηλώματα/ κι ο Θοδωρομανόλης,/
ορθός απ’ ώρα στην ξώπορτα του σπιτιού του,/ αφρουκαζόταν/ τη μαύρη αναπνιά της νύχτας γύρω του./ Πρώτη φορά στη ζωή του/ ένιωθε μια παράξενη χαρά για τον ερχομό της./ Άλλες βραδιές, με το λιοβασίλεμα,/ κλειδωμαντάλωνε τα πορτοπαράθυρα/ κι έπεφτε σε συλλογή... («Ζωή και θάνατος», σελ. 57)

Ο λυρισμός ρέει αβίαστα από μέσα του. Αν και γράφει από απόσταση για πρόσωπα και πράγματα ιστορικά ξεκαθαρισμένα, μεταφέρεται ο ίδιος στην εποχή εκείνη και, χωρίς να υποκαθιστά τους ήρωές του, τους ακολουθεί και όχι μόνο καταγράφει από περιωπής τις ορατές κινήσεις τους, αλλά εισχωρεί και στον ψυχισμό τους. Τους αγαπάει και τους παρουσιάζει ολοκληρωμένους, στον ρόλο του τον καθένα, με τις αρετές και τις κακίες του.

Συγγραφέας ελληνοκεντρικός και ανθρωποκεντρικός, δεν μπορεί παρά να εστιάζει το ενδιαφέρον του στον άνθρωπο ως θύτη και θύμα, δημιουργό και καταστροφέα, και στον τόπο, στην ιδιαίτερη πατρίδα του.

Με την αξιοσύνη του στον πεζό λόγο, ο Βαγγέλης Κακατσάκης κατακτά επαξίως τη θέση του στον χώρο της σύγχρονης ελληνικής πεζογραφίας. Στα διηγήματά του, κυρίως, αλλά και στα «πεταχτά», η γραφή του είναι άνετη και αληθινή. Υπογραμμίζω μια ακόμα παράγραφο:

Τα άστρα είχαν ξεφυτρώσει από ώρα στον ουρανό. Ξεστεριά! Οι κούμαροι και οι αροδαμοί μοσκομύριζαν. Πόσο μορφονιά ήτανε φέτος η άνοιξη! Η θαλασσινή αερινάδα ζόρισε απ’ το Φλεβάρη τα νια μπουμπούκια να προβάλουν τα κεφαλάκια τους. Με το έμπα τ’ Απρίλη που ’φτασε και το χαμπάρι του Σηκωμού, είχανε κιόλας στελειώσει έρωτα με τον ήλιο.
Ένα ακόμα εξαιρετικό διήγημα! Τέλειο! («Εκδίκηση», σελ. 72)

Όπως όλα τα προηγούμενα και τα επόμενα, έτσι και «Το Χρέος» με το απροσδόκητο τέλος, με την ανατροπή, τις αιχμές που αφήνει για να κάνει τον αναγνώστη συνοδοιπόρο σε όποιο τέλος εκείνος προτιμήσει, επιβάλλεται με τη δύναμη της πικρής αλήθειας και τη φυσική, χωρίς εξάρσεις, αφήγηση. Οι καταγραφόμενοι 82 ιδιωματισμοί γίνονται εύκολα κατανοητοί από τα συμφραζόμενα και «συλλειτουργούν» μαζί τους. Χωρίς αυτούς, μπορεί τα διηγήματα να μην είχαν αυτή τη φυσική ομορφιά.

Σε άλλο επίπεδο και με άλλο ύφος, στο διήγημα «Το τέλος» συνεχίζει τις συναρπαστικές αφηγήσεις του ο Βαγγέλης Κακατσάκης. Πρόκειται για γραφή ρέουσα, διανθισμένη πού και πού με την ιδιάζουσα τοπική φρασεολογία που την καθιστά εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.

...Ξημέρωνε! Τα μπουμπούκια τίναζαν τα κεφαλάκια τους κι ετοιμάζονταν να πουν καλημέρα στον ήλιο. Για μια στιγμή, της πέρασε η ιδέα να πάρει τον κατήφορο, να γυρίσει στο σπίτι της. Οι δουλειές είχαν απομείνει πίσω. Οι όρνιθες ατάιστες. Τα κρεβάτια ξέστρωτα. Το σπίτι άνω κάτω. Μα τα πόδια της ήταν τόσο βαριά, για να κάμουν έναν τόσο μεγάλο δρόμο. Ο γκρεμνός έχασκε δυο βήματα μπροστά της και περίμενε το τέλος... («Το τέλος», σελ. 56)

Αν και είναι εφτά ξεχωριστές ιστορίες, τα εφτά διηγήματα αποτελούν μια ενότητα, με κοινό παρονομαστή την πάλη του υπόδουλου Έλληνα και ορθόδοξου χριστιανού Κρητικού ενάντια στον αιμοβόρο κατακτητή. Όλα εστιάζουν στον αγώνα που έκαναν οι ταπεινοί ιερείς να ανακόψουν τον εξισλαμισμό των χριστιανών και να προετοιμάζουν τον λαό της Κρήτης ίσαμε την ώρα του μεγάλου Σηκωμού. Έτσι, στο Πότε θα κάμει ξεστεριά… με τον δικό του τρόπο ο συγγραφέας καταγράφει την ιστορία του τόπου του μιας συγκεκριμένης εποχής.

Το χαρακτηριστικό σχέδιο του εξωφύλλου και τα υπέροχα σκίτσα που κοσμούν τα διηγήματα φιλοτέχνησε ο Νίκος Μπλαζάκης, ειδικά για την Ξεστεριά. Το βιβλίο εκδόθηκε από το «Μουσείο Τυπογραφίας», Χανιά 2021, με την υποστήριξη της εφημερίδας Χανιώτικα νέα.

Πότες θα κάμει ξεστεριά…
Βαγγέλης Θ. Κακατσάκης
Σχέδιο εξωφύλλου – Σκίτσα: Νίκος Μπλαζάκης
Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη, Χανιώτικα νέα
Τιμή: 10,00€
Διατίθεται από τα γραφεία της εφημερίδας Χανιώτικα νέα (Καραϊσκάκη 80, Χανιά) και από το Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη (ΒΙΟΠΑ, Σούδα Χανίων).

Η Ελένη Χωρεάνθη είναι συγγραφέας, δοκιμιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας και μεταφράστρια.

Άλλα κείμενα:

• Πολυχρόνης Κουτσάκης: «Ο αναπληρωματικός Άγιος Βασίλης»
• Κατερίνα Σέρβη: «Ο Πέτρος και η Επανάσταση του 1821»
• Στα περιθώρια της λύπης
• Τώνια Κατζουρού: «7 χρώματα πάνω σε μαύρο»

Twitter