Έχοντας μια μακρά επιτυχημένη ποιητική πορεία, που ξεκινά από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, η Αγγελική Σιδηρά μετά το βραβευμένο με το Κρατικό Ειδικό Θεματικό Βραβείο βιβλίο της Silver Alert, κυκλοφόρησε φέτος τη νέα της ποιητική συλλογή με τίτλο Οίμοι, λέγουσα (Εκδόσεις Κέδρος). Μια ιδιαίτερη έκδοση με ποιήματα για τον αδόκητο χαμό του γιου της, αφού στα τέσσερα χρόνια που μεσολάβησαν από το τραγικό συμβάν, η μόνη της διέξοδος ήταν το γράψιμο, όπως εξομολογείται στη συνέντευξη που μας παραχώρησε.

Οίμοι, λέγουσα ο τίτλος της τελευταίας σας ποιητικής συλλογής. Μιλήστε μας για τη δομή της νέας σας ποιητικής ανάσας, που έπεται της βραβευμένης συλλογής Silver Alert.

H συλλογή αυτή υπήρξε για μένα ιδιαίτερη από κάθε άποψη, κυρίως όμως για τη θεματολογία της, κι αυτό γίνεται εμφανές και από τον τίτλο της. Σε όλες τις προηγούμενες ποιητικές μου καταθέσεις υπάρχει μια ποικιλία θεμάτων, που έχει να κάνει με το ερέθισμα που κάθε φορά με ωθεί να γράψω. Ο έρωτας, ο θάνατος, η απώλεια, ο φόβος των γηρατειών, αλλά και ταυτόχρονα τα παιδικά γέλια, οι ομορφιές της φύσης, η άνοιξη, το καλοκαιριάτικο αναζωογονητικό φως των ελληνικών νησιών και το φεγγάρι του Αυγούστου, δίνουν το στίγμα τους σε όλες σχεδόν τις συλλογές μου, εκτός από αυτή την τελευταία. Αυτήν θα μπορούσα να τη χαρακτηρίσω σαν ένα σιωπηρό θρήνο για τον αδόκητο χαμό του γιου μου. Περιέχει ποιήματα που γράφτηκαν αποκλειστικά γι’ αυτόν, βγήκαν αβίαστα από μέσα μου και θέλω να ελπίζω πως πέρα από τη μελαγχολία θα αφήσουν στον προσεχτικό αναγνώστη και ένα χαμόγελο τρυφερότητας κι ελπίδας.

Ο άφατος πόνος σας, που εκφράστηκε ποιητικά και στο τέλος του Silver Alert, στη νέα σας κατάθεση γίνεται χείμαρρος οδύνης. Πώς διαχειριστήκατε ή, ακόμη, χαλιναγωγήσατε το Ακραίο;

Ο άφατος πόνος της απώλειας, του πένθους για το παιδί σου συγκεκριμένα, αποτελεί από μόνος του έναν χείμαρρο ακραίας οδύνης που αναζητά διεξόδους για να μην οδηγήσει ακόμη και στην αυτοχειρία. Η μόνη μου διέξοδος ήταν το γράψιμο. Δεν προσπάθησα να συγκρατηθώ. Ανάμεσα στα πολλά ποιήματα που έγραψα και γράφω ακόμη, υπάρχουν ποιήματα σπαρακτικά. Το μόνο που έκανα όταν αποφάσισα να τα εκδώσω ήταν να επιλέξω τα περισσότερο αποστασιοποιημένα.

«Νιώθω πως έχει χαθεί κι όμως δεν ξέρω πότε έφυγε», στίχος από το Χειμωνιάτικο παραμύθι του Σαίξπηρ. Ο χρόνος πόσο άμβλυνε ή αύξησε τις διαστάσεις του στο διάστημα αυτό των τεσσάρων χρόνων;

Υπάρχουν στιγμές ακόμη και τώρα, μετά από τεσσεράμισι χρόνια, που νομίζω ότι έφυγε μόλις χθες. Αντί για άλλη απάντηση, παραθέτω το αδημοσίευτο ποίημά μου «4η Απριλίου»:

4η Απριλίου

Τέσσερα χρόνια και μετά
θά ’ρθει το Πάσχα όπως τότε.
Τέσσερα χρόνια
και καθώς ο λοιμωξιολόγος
θ’ ανακοινώνει τους νεκρούς
θα προσπαθώ να σε εντάξω
ανάμεσά τους. Σα να ’φυγες
απόψε. Έτσι νιώθω.
Θά ’ρθει και η Μεγάλη Πέμπτη
και οι καμπάνες θα ηχήσουν
πιο πένθιμα παρά ποτέ
στις άδειες εκκλησίες
κι ύστερα το Μεγάλο Σάββατο...
Θεέ μου! πόσοι νεκροί
σ’ όλο τον κόσμο
κι ο ένας ο δικός μου
ο περισσότερος νεκρός.
Πόση δουλειά, Θεέ μου!
Βάλε τα δυνατά Σου
να τους αναστήσεις όλους!

Για τα 25 ποιήματα της συλλογής, η κριτική έχει επισημάνει την άποψη της πολύστιχης αφηγηματικής ιστορίας με έντονα στοιχεία δραματικότητας. Ο δημιουργός, ο μεταλλάκτης-μεταποιητής του συναισθήματος σε λέξεις, πώς επανερμηνεύει σε στιγμή κρίσης την ποιητική του σοδειά;

Δεν ξέρω αν και πώς θα μπορούσα ποτέ να επανερμηνεύσω την ποιητική σοδειά της τελευταίας, της τόσο ξεχωριστής για μένα ποιητικής συλλογής μου. Πλανιέμαι ακόμη ανάμεσα στους λυπημένους στίχους της. Ίσως κάποιες κριτικές που έχουν γραφτεί γι’ αυτήν θα μπορούσαν να το επιτύχουν καλύτερα. Το μόνο που μπορώ να ισχυριστώ με απόλυτη σιγουριά είναι ότι όποτε ξαναπιάνω χαρτί και μολύβι, γράφω πάντα με τον ίδιο σπαραγμό ψυχής.

Οι λέξεις αυτές, όπως ειπώθηκαν και ποιητικά χρωματίστηκαν, αποτέλεσαν μια στρωμνή ανακούφισης της ψυχής;

Μπορώ να πω, μετά βεβαιότητας, ότι σε προηγούμενες ανάλογες συλλογές μου, όπως π.χ. για την άνοια του πατέρα μου ή τον πνιγμό του άντρα μου, ένιωθα να λυτρώνομαι, ν’ ανακουφίζομαι κάπως μετά το ποιητικό ξέσπασμα. Στην περίπτωση του Οίμοι, λέγουσα όχι μόνο δεν λυτρώθηκα, αλλά ένιωθα να ξύνω την πληγή μου γράφοντας.

Το μόνο που μπορώ να ισχυριστώ με απόλυτη σιγουριά είναι ότι όποτε ξαναπιάνω χαρτί και μολύβι, γράφω πάντα με τον ίδιο σπαραγμό ψυχής.

Διαβάζοντας τις πρώτες γραμμές, ανεπαίσθητα ήρθαν στον νου οι στίχοι του Σεφέρη: «Δε θέλω τίποτ’ άλλο παρά να μιλήσω απλά, να μου δοθεί ετούτη η χάρη». Με πόση ευσπλαχνία, σεβόμενη το ψυχικό σας άχθος, η μούσα σάς έδωσε τούτη τη χάρη;

Νομίζω ότι η μούσα στην οποία αναφέρεσθε υπήρξε εξαιρετικά ευσπλαχνική και γενναιόδωρη μαζί μου. Μου έδωσε τη χάρη να μπορώ να απαλύνω τον πόνο και να μοιράζομαι τη χαρά, πολλαπλασιάζοντάς την όταν τη μοιράζομαι με άλλους. Κι αυτό αισθάνομαι ότι κάνω όταν γράφω.

Τι διαστάσεων και αποχρώσεων καταφύγιο σας παρείχε η ποίηση καθ’ όλη την πορεία σας;

Κατά έναν παράξενο τρόπο, νιώθω πως δεν είμαι εγώ που αναζητώ την ποίηση, αντίθετα πως είναι εκείνη που έρχεται και με αναζητάει, ωθώντας με κάθε φορά να γράψω. Είναι σαν μια πολύ στενή φίλη που μπορεί να με επισκεφτεί και στις πιο απίθανες ώρες, ακόμα και στο ξημέρωμα μιας ατέλειωτης νύχτας. Κι εγώ όμως από τη μεριά μου ποτέ δεν την αποδιώχνω. Είναι για μένα σαν ένα διαρκές καταφύγιο.

Στις νεότερες ποιητικές φωνές διακρίνετε κάποιου είδους κελάρυσμα με την ποιητική μας παράδοση; Τι κυρίως παρατηρείτε στις ποιητικές τους αναζητήσεις;

Η Ελλάδα από την εποχή ακόμα της Σαπφούς και του Όμηρου είναι η χώρα της ποίησης. Έχουμε ήδη δύο νομπελίστες ποιητές. Και μετά, δεν θέλω ν’ αναφερθώ σε ονόματα, ακολουθούν πολλοί νεότεροι και αξιόλογοι ποιητές και ποιήτριες. Θέματα κυρίως είναι ο θάνατος, το πιο αναπάντητο και μυστηριώδες ερώτημα, η μοναξιά, ο έρωτας που μέσω του Instagram όλο και φθίνει, και καθώς εγκλωβιζόμαστε όλο και πιο πολύ στα δωμάτιά μας μ’ ένα κινητό στο χέρι, τα θέματα για τη φύση όλο και περισσότερο σπανίζουν. Να προσθέσω πως η έλλειψη ρίμας και ρυθμού παρασύρει κάποιους να γράφουν ακατάσχετες πεζολογίες, νομίζοντας ότι γράφουν ποίηση.

Εκπροσωπώντας την Ελλάδα στο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης, σε διάφορες χρονικές περιόδους, τι συμπεράσματα βγάλατε για το μέγεθος της ποιητικής μας συνέχειας; Τι ήταν αυτό που σας προβλημάτισε σε κάποιον από αυτούς τους σταθμούς;

Νομίζω ότι η εμπειρία που απέκτησα συμμετέχοντας στο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης, σε διάφορες χώρες, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η Ποίηση είναι μία, μοναδική και υπέροχη, και απλώς αλλάζουν οι ήχοι, τα χρώματα, τα συναισθήματα μέσα από τα οποία προσπαθεί κάθε λαός να εκφραστεί. Ίσως η Ελλάδα αδικείται κάπως σε σχέση με χώρες που η γλώσσα τους είναι προσιτή σε μεγαλύτερο κοινό. Αυτό είναι μια δυσκολία που όντως συνάντησα στις χώρες που επισκέφτηκα, γιατί η μετάφραση γινόταν μόνον στη χώρα του προσκαλούντος κράτους-μέλους. Δεν σας κρύβω πως ταυτόχρονα ένιωσα ιδιαίτερη χαρά και υπερηφάνεια για τη θερμή ανταπόκριση που είχαν κάποια ποιήματά μου.

Αυτή η βαθιά «συγγένεια», ως μεταφράστρια, της Emily Dickinson τι κληροδοτήματα άφησε στο ποιητικό σας έργο;

Η εκδότριά μου Μαρίνα Αννίνου, που μου ανέθεσε τη μετάφραση, είχε επισημάνει τη συγγένεια της ποίησης της Έμιλι Ντίκινσον με τη δική μου. Με την Έμιλι Ντίκινσον ασχολήθηκα ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Στο διάστημα αυτό δεν έγραψα καθόλου δικά μου ποιήματα. Μετά την ενασχόλησή μου με την Ντίκινσον νομίζω έγινα πιο αυστηρή, δεν δίσταζα να σκίζω στίχους μου και γενικά να γράφω πιο λιτά, πιο απλά και πιο σύντομα ποιήματα.

Το παρόν πώς λογοδοτεί στα περασμένα; Τι απαντήσεις γυρεύει από το χτες και τι ερωτήματα θέτει στο αύριο;

Οι ίδιες αγωνίες, τα ίδια πάθη που ενυπήρχαν στο χτες θα συνεχίσουν να υπάρχουν και στο αύριο. Ο άνθρωπος γεννιέται θνητός και αυτή η γνώση αποτελεί ένα μεταφυσικό άγχος, το οποίο καλείται να διαχειριστεί –πολλές φορές εν αγνοία του– σε όλο το διάστημα του βίου του. Ο χωροχρόνος μας είναι πολύ σχετικός. Όταν θα λάβετε τις απαντήσεις που σας στέλνω, το σημερινό παρόν που τις γράφω θα έχει γίνει παρελθόν. Αξίες διαχρονικές είναι αυτές που πρέπει να κρατήσουμε από το χτες και να τις κληροδοτήσουμε στο αύριο.

Οίμοι, λέγουσα
Αγγελική Σιδηρά
Κέδρος
48 σελ.
ISBN 978-960-04-5075-0
Τιμή €8,80

Ο Γρηγόρης Δανιήλ είναι φιλόλογος.

Άλλα κείμενα:

• Χρύσα Κοντογεωργοπούλου: συνέντευξη στον Γρηγόρη Δανιήλ
• «Στονάροντας ή… είμαι του καιρού μου κι όλων των καιρών» του Γρηγόρη Δανιήλ
• Σεμίνα Διγενή: συνέντευξη στον Γρηγόρη Δανιήλ
• Φώτης Κόντογλου: «Ο κουρσάρος Πέδρο Καζάς», «Βασάντα» και «Το Αϊβαλί η πατρίδα μου»
• Σοφία Δημοπούλου: «Καλύτερα να σ’ έλεγαν Λισσάβω»

Twitter