Αγγελική Δαρλάση: «Οι καλλιτέχνες»

Στο προηγούμενο βιβλίο της σειράς, Οι Μεγάλοι… μικροί: Οι αγωνιστές του 1821, η Αγγελική Δαρλάση ασχολήθηκε με την παιδική ηλικία πέντε από τους επιφανέστερους αγωνιστές του 1821, με σκοπό να ερμηνεύσει το πώς διαμορφώθηκε η προσωπικότητα και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας καθενός, ώστε να αναδειχθούν σε πρωταγωνιστές της Επανάστασης. Το εγχείρημά της εκείνο όχι μόνο πέτυχε, αλλά υπήρξε και προπομπός των όσων, καλώς/κακώς, ετοιμάζονται για τον εορτασμό της επετείου με τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την επίσημη έναρξη του Μεγάλου Αγώνα.

Επανέρχεται στην επικαιρότητα με ένα καινούργιο βιβλίο, στο οποίο ασχολείται με την παιδική ηλικία οχτώ διακεκριμένων καλλιτεχνών, των: Γιαννούλη Χαλεπά, Κατίνας Παξινού, Κάρολου Κουν, Βάσως Κατράκη, Γιάννη Τσαρούχη, Ζουζούς Νικολούδη, Κώστα Μπαλάφα και Θόδωρου Αγγελόπουλου. Και το αφιερώνει σε όλα εκείνα τα ξεχωριστά παιδιά που δεν χωρούν πουθενά, αλλά που δεν υποχωρούν, που δεν λογαριάζουν εμπόδια και τραβούν όλο ψηλά κι όλο ψηλότερα, ίσαμε να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους:

Σε όλα τα παιδιά
που δεν... χωρούν και
δεν υποχωρούν.

Αν για τους αγωνιστές του 1821 έπρεπε να ανατρέξει στην ιστορία και σε άλλες πηγές για να αντλήσει υλικό και με τη φαντασία να συμπληρώσει τα κενά με μυθοπλασία, φτάνοντας σε ένα υψηλό επίπεδο επιτυχίας, στην περίπτωση των οχτώ μεγάλων καλλιτεχνών, για τους οποίους ερευνά πώς ήταν η ζωή τους όταν ήταν παιδιά, πώς και από πού ξεκίνησε ο καθένας, η δουλειά της δεν ήταν, υποθέτω, πιο εύκολη γιατί είχε να κάνει με μια ζωντανή ακόμα πραγματικότητα. Οι καταξιωμένοι στη μνήμη και στη συνείδηση του κόσμου οχτώ καλλιτέχνες που επέλεξε να ρίξει φως στην παιδική ηλικία καθενός εξ αυτών θαρρείς πως βρίσκονται ανάμεσά μας. Πολλοί από μας ζήσαμε από κοντά τους ίδιους, πέρα από το έργο τους. Τους ακούσαμε να μιλάνε, τους συναντήσαμε, τους αγγίξαμε, έχει μείνει η αφή τους στο χέρι μας από μια πολύ ζεστή χειραψία. Όλοι άφησαν τη σφραγίδα τους στον 20ό αιώνα.

Εκτός από τους παλαιότερους, τον γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά και λιγότερο την ηθοποιό Κατίνα Παξινού, οι άλλοι κάλυψαν με την αδιάλειπτη παρουσία τους τον 20ό αιώνα και, μέχρι πριν από λίγα χρόνια, κυκλοφορούσαν ανάμεσά μας. Όσο πλούσια κι αν είναι η πληροφόρηση από τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας, δεν έχει ακόμα ξεκαθαρίσει το τοπίο γύρω από τον βίο και την πολιτεία τους. Έτσι, δεν μπορεί κανείς να τους θεωρήσει από μια απόσταση ασφαλείας, ώστε να έχει μια όσο γίνεται κατασταλαγμένη, αντικειμενική γνώση και γνώμη για να συνθέσει, εκτός από το πορτρέτο τους, ένα δικό του έργο και μάλιστα για παιδιά, ένα έργο απαιτητικό, σύντομο και απλό, κατανοητό, ευέλικτο και περιεκτικό, σαφές, με συγκεντρωμένα, ωστόσο τα σημαντικότερα, τα χαρακτηριστικά στοιχεία, που φωτίζουν πρισματικά το περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννήθηκαν κι έζησαν τα χρόνια της τρυφερής παιδικής τους ηλικίας και ποιο ρόλο έπαιξαν οι συνθήκες του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος σε σχέση και συνάρτηση με το ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό, κάτω από τις οποίες έζησαν και επηρέασαν τη διαμόρφωση του χαρακτήρα και την προσωπικότητα καθενός και καθεμιάς.

Έργο εύκολο εκ πρώτης όψεως, αλλά δύσκολο στην πραγμάτωσή του, επειδή οι άνθρωποι αυτοί είναι ακόμα πολύ κοντά μας, όπως ήδη ειπώθηκε πιο πάνω, η σκιά τους πλανάται ακόμα ανάμεσά μας. Υπάρχει διάχυτο παντού το άρωμα του σώματος και η αφή τους πάνω στα πράγματα που άγγιξαν, πέρα από το μέγεθος του έργου το οποίο άφησαν ως παρακαταθήκη για το μέλλον των γενεών που έρχονται.

Η Αγγελική Δαρλάση, ωστόσο, κατάφερε με αδρές πινελιές να σχηματίσει την εικόνα, όχι μόνο των ίδιων των ηρώων της, αλλά να δώσει σε γενικές γραμμές ανάγλυφη την εικόνα του πλαισίου, του οικογενειακού, κυρίως, και πόσο η αλόγιστη, η παθιασμένη μητρική αγάπη, που καταντάει ψυχική νόσος, δουλοσύνη και επιδρά αρνητικά, σε ορισμένες περιπτώσεις, καταστροφικά όσον αφορά όχι μόνο τη διαμόρφωση του χαρακτήρα, αλλά την ψυχική υγεία και τη στάση ζωής του παιδιού, όπως στην περίπτωση του Γιαννούλη Χαλεπά, που υπήρξε εξοντωτική.

Λίγο-πολύ, παντού και πάντα οι γονείς βάζουν τον θεμέλιο λίθο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπικότητας των παιδιών. Και το στενό οικογενειακό περιβάλλον επίσης. Κυρίως, όμως, οι επεμβάσεις των γονιών στα πρώτα χρόνια της ζωής των παιδιών καθορίζουν αποφασιστικά σχεδόν το μέλλον τους. Ιδιαίτερα στην περίπτωση του Γιαννούλη Χαλεπά, η παθιασμένη, η αλόγιστη συμπεριφορά της μητέρας του δηλητηρίασε την ψυχή του μέχρι σημείου, συνεπικουρούντων και των κακόβουλων του περιβάλλοντος του χωριού του κι αργότερα των ομοτέχνων, να καταλήξει στο φρενοκομείο. Και χρειάστηκε να βρεθεί η ανιψιά του να του ξαναδώσει τη χαμένη του ζωή…

Όσο πλούσια κι αν είναι η πληροφόρηση από τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας, δεν έχει ακόμα ξεκαθαρίσει το τοπίο γύρω από τον βίο και την πολιτεία τους.

Για την Κατίνα Παξινού αποφάσιζαν οι άλλοι για το μέλλον της. Προκειμένου να κάνει αυτό που εκείνη θέλει, μουρμούρισε: «Οπότε, ναι. Ας γίνει, ας γίνει αυτό που αποφάσισαν, ας πάει εσώκλειστη στη Γενεύη. Όμως, ο κόσμος να χαλάσει, θα πάει μόνο με τον όρο πως θα αρχίσει να πραγματοποιεί και το όνειρό της…» Και κατάφερε να γίνει αυτό που ονειρευόταν: μια σπουδαία θεατρίνα, που άφησε εποχή.

Για τον Κάρολο Κουν τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Μπορεί να μην αντιμετώπισε τις εμμονές των ευκατάστατων γονιών του, όσον αφορά τα «θέλω» του, αλλά την απουσία τους από την καθημερινή ζωή του, εκτός από μια αγκαλιά της μητέρας του που άφηνε πάνω του το άρωμα βιολέτας της γούνας που φορούσε εκείνη, όταν πήγαινε στις δεξιώσεις: «Κι ήταν εκείνη η μυρωδιά από γούνα και βιολέτες μαζί η πιο όμορφη μυρωδιά της μητέρας…» Έτσι, ο μικρός Κάρολος, ώσπου να πάρει τη ζωή στα χέρια του και να γίνει «ο Κάρολος Κουν», βίωσε την απόλυτη μοναξιά μέσα του και γύρω του.

Η Βάσω Κατράκη, κόρη γαιοκτήμονα, γεννήθηκε στο Αιτωλικό και κατά την παιδική της ηλικία έπαιξε ελεύθερη με τα παιδιά της ηλικίας της στην εξοχή, σε εποχή ωστόσο που η ελονοσία, γνωστή ως «μαλάρια», η αρρώστια των κουνουπιών, μάστιζε τις ελώδεις περιοχές της Ελλάδας, όπου ευδοκιμεί το γένος αυτό των εντόμων. Έκανε λαμπρές σπουδές και εξελίχτηκε σε διάσημη χαράκτρια, παρά τις δοκιμασίες που υπέστησαν με τον σύζυγό της, τον γιατρό Γιώργο Κατράκη, αφότου εντάχτηκαν στην Αντίσταση.

Ο Γιάννης Τσαρούχης από μικρός φάνηκε πως ήταν ένα «διαφορετικό παιδί», αλλά κατάφερε να γίνει αυτό που ήθελε: ένας σπουδαίος ζωγράφος, ποιητής, συγγραφέας, σκηνογράφος… Και να αφήσει έργο περισπούδαστο.

Αν ως παιδί και η Ζουζού Νικολούδη έζησε μέσα σε έναν «γυάλινο πύργο», με τα «πρέπει» και «δεν πρέπει» των γονιών της, αφού οι μεγάλοι κανόνιζαν το μέλλον της, κατάφερε με τη θέληση, την επιμονή και υπομονή της να γίνει μια διάσημη χορεύτρια, αφήνοντας το στίγμα της στην ιστορία του χορού.

Ο Κώστας Μπαλάφας, αντίθετα, δεν γεννήθηκε μέσα στα πλούτη μιας ευκατάστατης αστικής οικογένειας, ήταν ένα φτωχό παιδί από ορεινό χωριό, αλλά με την αγάπη, τον ζήλο και την ηθική βοήθεια των γονιών του και τη δική του θέληση, φτάνει στην Αθήνα μικρό παιδί, πιάνει δουλειά, εργάζεται την ημέρα και πηγαίνει στο νυχτερινό σχολείο. Από ένα τυχαίο περιστατικό, βλέπει τον κόσμο μέσα από το βλέμμα μιας φωτογραφικής μηχανής, ανακαλύπτει το ταλέντο του: θεωρεί και θωρεί τον κόσμο «με το δικό του βλέμμα» και με συνεχή αγώνα και προσπάθεια έγινε ένας μεγάλος φωτογράφος, ο διάσημος Κώστας Μπαλάφας!

Τέλος, ο μέγας και πολύς, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, μικρό παιδί, στον ύπνο και στο ξύπνιο του, παλεύει με τις σκιές που διαγράφονται στους τοίχους και με τις φωνές που τον καλούν να δημιουργήσει τον δικό του κόσμο, τον κόσμο των εικόνων, και να διαπρέψει στον χώρο του θεάματος, να γίνει ο διάσημος σκηνοθέτης Θόδωρος Αγγελόπουλος. Κι αν δεν έκοβε το νήμα της ζωής του ο ξαφνικός, ο αδόκητος θάνατος σε ώρα δουλειάς, δεν ξέρουμε ίσαμε πού θα έφτανε...

adarlas Η διακριτική και συχνά ιδιότυπη εικονογράφηση της Σοφίας Παπαδοπούλου, η οποία ανάλογα με την περίπτωση μιμείται τον τρόπο που ζωγραφίζουν τα παιδιά, των οποίων οι ζωγραφιές δεν καλύπτουν το κέντρο ή μέρος του κέντρου της σελίδας, είναι λουρίδες και «πατούν στο έδαφος» ή κρέμονται από την οροφή ή είναι κολλημένες πλάγια στη ράχη των περιθωρίων, κάνει τη διήγηση ευχάριστα προσβάσιμη από τα παιδιά με τη δημιουργία ενός οικείου, γνώριμου περιβάλλοντος.