Γλυκερία Γκρέκου: «Οι κούκλες του μουσείου»
Οι κούκλες είναι τα προσφιλέστερα παιχνίδια των κοριτσιών, κυρίως, από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας και με διαχρονικές προδιαγραφές. Κούκλες φτιαγμένες από πηλό, από μάρμαρο, από ξύλο, από πανί, από χαρτί, κούκλες με σύρμα, κούκλες με σκοινί. Γυμνές, ντυμένες, δούλες και κυράδες, κούκλες εκπρόσωποι όλων των τύπων γυναικών, με ελάχιστη παρουσία εκπροσώπων του ισχυρού φύλου. Κυρίως, κούκλες κυρίες του σπιτιού, νοικοκυρές, μαμάδες, νταντάδες, σύζυγοι, αλλά και νοσοκόμες και γιατροί και όλων των σύγχρονων ειδικοτήτων επαγγελματίες. Άλλωστε, σήμερα υπάρχουν όχι μόνο κουκλόσπιτα εφοδιασμένα με όλα τα οικιακά χρειαζούμενα σκεύη, αλλά και νοσοκομεία, κομμωτήρια για κούκλες και χώροι αναψυχής, κουκλοπαιδότοποι, υποθέτω. Για όλα φροντίζουν οι αρμόδιοι φορείς της αγοράς. Η κούκλα ακολουθεί κατά πόδας την εξέλιξη της τεχνολογίας και του πολιτισμού, η «κοινωνία» των αθυρμάτων αποτελεί μικρογραφία της κοινωνίας των ανθρώπων.
Η χρήση της κούκλας ως παιχνίδι για την απασχόληση των μικρών παιδιών, εκτός από τον εμφανή ρόλο της ως αντικείμενο παιγνιδιού, σκόπιμα ή μη παίζει κι έναν άλλο, κοινωνικό ρόλο: προετοιμάζει τα παιδιά για τον ρόλο που θα παίξουν αργότερα ως ενήλικοι πολίτες και μέλη μιας κοινότητας, καταρχήν ως μέλη μιας οικογένειας: Κούκλες μαμάδες/νοικοκυρές, μπαμπάδες, αδερφές, αδέρφια και λοιποί συγγενείς, φίλοι…
Έτσι, γίνεται κατανοητό πως η κούκλα είναι κοντά στο παιδί από τη βρεφική και τη νηπιακή του ηλικία, αποτελεί εξάρτημα της ζωής του, ακολουθεί τον άνθρωπο στην πορεία ενηλικίωσής του και ίσαμε τα γηρατειά. Είναι γνωστό πόσο οι ηλικιωμένοι άνθρωποι, οι γιαγιάδες, κυρίως, βρίσκουν τρόπους να παίζουν με τα παιχνίδια των μικρών παιδιών: ράβουν φορέματα για τις κούκλες, τις ντύνουν, τις χτενίζουν, τις τοποθετούν σε περίβλεπτα μέρη σαν στολίδια του σπιτιού, τάχα για να τις βλέπουν και να παίζουν τα εγγόνια! Έτσι ξαναζούν την «παιδική ηλικία του μάγου».
Όπως και να ’χει, το άθυρμα αποτελεί μέρος, σημαντικό κεφάλαιο της ζωής του ανθρώπου και του λαϊκού πολιτισμού. Οι κούκλες έχουν τη δική τους μυθολογία, που ξεκινάει από την αυγή του πολιτισμού, και είναι καταγραμμένη η ιστορία τους, όπως τη συναντάμε τόσο στην καθημερινή ζωή, όσο και ως εκθεσιακό υλικό στα μουσεία, όπου υπάρχει αποθησαυρισμένος όμορφος πλούτος αθυρμάτων, άφθονο υλικό για γνωριμία και κοινωνιολογική μελέτη.
Διαβάζοντας το καλογραμμένο βιβλίο της Γλυκερίας Γκρέκου Οι κούκλες του μουσείου, έκανα μια σύντομη αναδρομή στο παρελθόν και στα δικά μας παιδικά χρόνια, που φτιάχναμε κούκλες με πανιά και παίζαμε μιμούμενοι τις εργασίες των μεγάλων. Η Γλυκερία Γκρέκου σε τούτο το βιβλίο της ξεναγεί τους αναγνώστες στο μουσείο με έναν ιδιαίτερο, πιο προσοδοφόρο τρόπο: ξεναγώντας τον αναγνώστη μέσω μιας ονειρικής πραγματικότητας, όπου η ξενάγηση γίνεται από τις ίδιες τις κούκλες του μουσείου, αφού κάθε μια κούκλα διηγείται την ιστορία της στις δύο κυρίες που επισκέπτονται νύχτα το Μουσείο Παιδικής Κούκλας, όταν βρέθηκαν τυχαία μπροστά στη μεγάλη πόρτα του, μια φωνή από ψηλά τις καλωσόρισε κι ένα χέρι από το πουθενά τους άνοιξε την πόρτα του μουσείου. Και τότε…
Τότε, άρχισε το παραμύθι, ένα ονειρικό πέρασμα σ’ έναν μαγικό χώρο, όπου το προσφυγόπουλο, κρατώντας από το χέρι την κούλα που κρατούσε αγκαλιά σε όλη την κουραστική διαδρομή που έκανε η οικογένεια του κοριτσιού με την κούκλα, ως την ώρα και τη στιγμή που έφτασαν σε μια μεγάλη πόλη και κάθισαν κάτω από ένα δέντρο να ξεκουραστούν, κι εκεί τους πήρε ο γλυκός ύπνος που όλα τα ομορφαίνει και κάνει τους ανθρώπους να ξεχνούν τα βάσανα της ζωής και να ζουν σε μια άλλη πραγματικότητα.
Έτσι άρχισε η πιο όμορφη περιπέτεια της ζωής τους. Άκουσαν από τις ίδιες τις κούκλες την ιστορία της κάθε μιας. Έμαθαν πως στην Αρχαία Ελλάδα τις κούκλες τις έλεγαν πλαγγόνες, και τις έφτιαχναν με πηλό και τις πουλούσαν για να παίζουν τα παιδιά. Τις έπλαθαν, όπως ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο, φυσούσαν μέσα τους πνοή ζωής και οι κούκλες αποκτούσαν ζωή και φωνή, και μόνο τα παιδιά μπορούν να κουβεντιάζουν μαζί τους, γιατί μόνο τα παιδιά μπορούν να συνεννοούνται με όλα τα πράγματα του περιβάλλοντός τους, που τα θεωρούν ζωντανά.
Οι κούκλες ξέρουν καλά την ιστορία των ανθρώπων, όπως στα παραμύθια.
Δεν είδαν μόνο άψυχες και ψυχρές κούκλες οι παράξενες νυχτερινές επισκέπτριες του Μουσείου Παιδικής Κούκλας, γνώρισαν και τον ίδιο τον αρχαίο Αθηναίο κοροπλάστη, τον Ευρυσθένη, που τις ξενάγησε στο εργαστήριό του, συνάντησαν τη γυναίκα του, την Άρτεμη, και τον νεαρό βοηθό του, τον Φωκίωνα, οι οποίοι τους αποκάλυψαν πολλά από τα μυστικά της τέχνης τους.
Και τι δεν είδαν τα ματάκια τους, τι δεν άκουσαν τ’ αυτάκια τους όταν τις ξενάγησαν στο Μουσείο Παιδικής Κούκλας, όπου οι πλαγγόνες, οι Αθηναίες, μαζί με τη δική τους ιστορία τούς μίλησαν για την Αρχαία Αθήνα, για τη ζωή των ανθρώπων. Οι κούκλες ξέρουν καλά την ιστορία των ανθρώπων, όπως στα παραμύθια. Το μικρό προσφυγόπουλο με την κούκλα δεν ήξερε ποια πλαγγόνα να θαυμάσει περισσότερο.
Είδαν έπειτα τις βυζαντινές κούκλες, τα νιννία, άκουσαν τις ατέλειωτες ιστορίες των πολέμων που αναγκάστηκαν να κάνουν οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες πότε με τους σταυροφόρους της Δύσης, πότε με τους Ασιάτες βασιλείς ίσαμε τη μεγάλη δόξα του Βυζαντίου και τη θλιβερή μέρα της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως, της Πόλης, όταν το θλιβερό άκουσμα «Πήραν την Πόλη, πήραν την!» βύθισε την Ελλάδα σε μέγα πένθος.
Ύστερα οι δυο κυρίες της νύχτας γνώρισαν τις κούκλες του Αγώνα: την Μπούλα, τη Λένα, τη Δέσπω κι έναν περήφανο τσολιά. Ντυμένοι όλοι με τα ρούχα του καιρού εκείνου και την απόφαση να πολεμήσουν για τη λευτεριά της πατρίδας αποτυπωμένη στο πρόσωπό τους. Και τι δεν έμαθαν για την εποχή της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας! Τη μεγαλύτερη εντύπωση τους έκανε το τέχνασμα με το οποίο ξεγελούσαν οι σκλάβοι Έλληνες τον εχθρό, όταν οι Τούρκοι έπαιρναν τα μικρά αγόρια για να τα κάνουν Τούρκους. Άκου να δεις: τα έντυναν γυναικεία ρούχα!
Στην Κατοχή κυριάρχησε ο Λουκάς και η Μπεμπέκα, η Σουβλίτσα και ο Κλούβιος, το κουκλοθέατρο, ο Μπαρμπα-Μυτούσης, έργο της Ελένης Θεοχαράκη-Περράκη. Ο Λουκάς, μάλιστα, θα κλείσει διασκεδαστικά την περιήγηση στο Μουσείο Παιδικής Κούκλας με μια παράσταση κουκλοθέατρου, αφού πρώτα περιγράψει τον τρόπο του στήσιμου της παράστασης στην Κατοχή με τα απλά μέσα που είχε, ένα σεντόνι και καρέκλες για το «κοινό», εν μέσω πείνας και φόβου, απειλής και τρόμου. Ήταν ένας τρόπος να ξεχνούν τα παιδιά και οι μεγάλοι τα βάσανα που προκαλούσε η γερμανική, κυρίως, Κατοχή στον τόπο μας.
«Συνελόντι ειπείν», παρατηρούμε ότι κάθε εποχή και κάθε ιστορικό γεγονός επιβάλλει και τον ανάλογο τύπο κούκλας-μύθου, που συχνά ερμηνεύει το μυθικό ή το ιστορικό γεγονός, δίνοντας μάλιστα τεράστιες διαστάσεις με πολύ απλό λαϊκό τρόπο. Η κούκλα κάθε εποχής γίνεται έτσι εντελώς ανεπαίσθητα φορέας του λαϊκού πολιτισμού και του τρόπου ζωής του καιρού δημιουργίας της, αποτελεί σημαντικό κεφάλαιο όχι μόνο στη ζωή των παιδιών, αλλά και των μεγάλων, γιατί συμβάλλει στην πνευματική καλλιέργεια, στην εξέλιξη και ενηλικίωση όλων!
Το βιβλίο της Γλυκερίας Γκρέκου από κοινωνική και ανθρωπολογική άποψη, έτσι που πλέκει την αφήγηση, αποφεύγοντας συστηματικά την απλή, επίπεδη περιγραφή, αποτελεί, εκτός από πολύ ενδιαφέρον, ευχάριστο και ελκυστικό ανάγνωσμα, προσφορά στα γράμματα και στον πολιτισμό.
Οι κούκλες του μουσείου
Γλυκερία Γκρέκου
εικονογράφηση: Κατερίνα Χαδουλού
Ψυχογιός
σ. 104
ISBN: 978-618-01-3351-6
Τιμή: 8,80€
