Ελένη Γκίκα: «Ο τελευταίος Άλυπος»

Με έναν πραγματικά ποιητικό τίτλο, το πρόσφατο βιβλίο της Ελένης Γκίκα υπόσχεται να χαρίσει ένα άλυπο τέλος σε έναν από τους κεντρικούς χαρακτήρες, αφού πρώτα τον εμβαπτίσει στο καζάνι που βράζει, της ζωής. Μυθιστόρημα ιδιαίτερο, από κάθε άποψη, μια και η θεματολογία του διασπάται γενναιόδωρα και ακροβατεί ανάμεσα σε διαφορετικά λογοτεχνικά είδη, μπλέκοντας το κοινωνικό με το αστυνομικό στοιχείο, ταυτόχρονα με το πολιτικό και τη φιλοσοφία.

Το μυθιστόρημα, αν και χαρακτηρίζεται αστυνομικό, θεωρώ ότι χρησιμοποιεί το αστυνομικό μοτίβο ως φόντο, σαν ένα μουσικό χαλί που δεν μπορεί να σκεπάσει την υπαρξιακή κραυγή των ηρώων: Άνθρωποι που θυσίασαν μια ολόκληρη ζωή χωρίς να πετύχουν τίποτε απ’ όσα υπολόγιζαν, με χαμένες αξίες κατά το δοκούν, ως άλλοι Άμλετ της προδομένης προσωπικής επανάστασης του καθενός.

Τόπος δράσης του βιβλίου, μια μικρή πόλη, ήρεμη καθ’ όλα, με κλειστό περίγυρο όπως κάθε επαρχιακή πόλη. Όμως, η ηρεμία των κατοίκων διαταράσσεται όταν εγκαθίσταται Πανεπιστημιακή Σχολή στα περίχωρα και η τράπουλα του πληθυσμού ανακατεύεται. Νέοι άνθρωποι, φοιτητόκοσμος, αλλοδαποί που ψάχνουν για δουλειά, παλιοί κάτοικοι που επιστρέφουν, μεταφέροντας νέες ιδέες. Το κακό είναι ότι, μαζί με τις ιδέες, έρχεται και η βία.

Ο αστυνόμος Μύρων Αγγέλου θα πρέπει να ερευνήσει ποιος σκότωσε τρία νεαρά παιδιά και ποιος τοποθέτησε εκρηκτικούς μηχανισμούς σε επτά διαφορετικά σημεία της πόλης. Ο ίδιος δείχνει αδύναμος να χειριστεί την υπόθεση, σε μια πόλη με κάποτε μηδενική εγκληματική δραστηριότητα. Μέχρι να εμφανιστούν τα ανησυχητικά φαινόμενα, η μοναδική του ενασχόληση ήταν με τα ανθοφόρα φυτά του και τη σκυλίτσα του τη Ζαΐρα, διαβάζοντας ποίηση και λογοτεχνικά βιβλία. Δίπλα του προσπαθούν να βοηθήσουν, αλλά εις μάτην, ο υπαστυνόμος Μάνος Τουφεξής, που λέει ανέκδοτα, παίζει μαντολίνο και φλερτάρει, ο Ισίδωρος Μπελιάς ή Σιδεράκος, που δέρνει ασύστολα, και ο Πέτρος Πετρίδης.

Ένα ολόκληρο σύμπαν ανασταίνει η συγγραφέας, με χαρακτήρες που παρελαύνουν έχοντας να δώσουν ο καθένας το πετραδάκι του στη σύσταση αυτού του σύμπαντος. Η μισότρελη Μπούλα –«Αγγελική με βάφτισαν»–, η φιλότιμη Μαίρη Πόπινς, η θεούσα Κούλα Μπακάλη, η Τασία η καθαρίστρια, η αντικέρ Νανά, η Νόρα που επιστρέφει έπειτα από χρόνια στο πατρικό της των Ορφανίδηδων. Η τελευταία, δυστυχώς, φέρει την κατάρα της οικογένειας να αυτοκτονούν όλοι οι Άλυποι.

Η πικρή αυτή επίγευση αποτελεί το βασικό συστατικό μιας νουάρ κατάστασης – ας θυμηθούμε ότι το φόντο μας είναι νουάρ, κι ας χρησιμοποίησε η συγγραφέας τεχνικές για να το ξεχάσουμε.

Μέσα από αυτόν τον περίγυρο αναδύονται τα πρόσωπα μιας παλιάς παρέας: Νόρα, Όλγα, Αντίοχος, Νικηφόρος, Μαρίκα, Φώντας. Ως φοιτητές είχαν δημιουργήσει μια πολιτική οργάνωση και κάποιοι από αυτούς επιστρέφουν στον τόπο τους, ο καθένας μόνος του. Άλλος στο σπιτάκι στην κορυφή του βουνού, άλλος πέρα από τα αμπέλια, άλλος στη βορινή κουζίνα. Τους ενώνουν πολλά και τους χωρίζουν ακόμα περισσότερα, κυρίως η προδοσία.

Σημαντικό στοιχείο του βιβλίου για τον αναγνώστη είναι το ύφος του. Δεν είναι εύκολο στην ανάγνωση, χρειάζεται να σταματάς, να παίρνεις ανάσες, να αφομοιώνεις. Πολυπρόσωπο και πολυδαίδαλο, με αναδρομές στο παρελθόν και εγκιβωτισμούς άλλων ιστοριών στο κείμενο. Κυρίως, όμως, αυτό που το κάνει να ξεχωρίζει είναι η πολυπραγμοσύνη του.

Χωρά η ελληνική και η παγκόσμια κουλτούρα μέσα σε ένα βιβλίο; Η απάντηση είναι ναι. Γιατί σε κάθε σελίδα, η πλοκή διακόπτεται με κάτι που σχετίζεται με το συγκεκριμένο γεγονός της αφήγησης: αποσπάσματα βιβλίων, άρθρα, στίχοι, μουσική, θέατρο, δημοσιεύματα κοινωνικής δικτύωσης, αφορισμοί, εκκλησιαστικά αποσπάσματα, πολιτικές θέσεις, μονόλογοι, αντίλογοι, όλα πλέκονται σε ένα γαϊτανάκι πολύπλοκο από τη συγγραφέα, κάτι εξαιρετικά δύσκολο, με τη σφραγίδα της αγάπης της για τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό.

Φαίνεται πως η Ελένη Γκίκα έσκυψε πάνω από τους ήρωές της και τους αφουγκράστηκε. Έψαξε να βρει τα πιστεύω τους και τα πίστεψε και η ίδια ώστε να καταφέρει να τα αποδώσει, όπως θα έκανε ένας άριστος ηθοποιός που μπορεί να μας πείσει με την εις βάθος ερμηνεία του. Το ύφος καθορίζει το βιβλίο και, καθώς φτάνουμε στο τέλος, ο προσεκτικός αναγνώστης αρχίζει να συνειδητοποιεί πως «να ζεις ή να μη ζεις», η κραυγή του Άμλετ, είναι η φωνή του σύγχρονου ανθρώπου που όσο πάει σβήνει.

ele gkika23 Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η συγγραφέας επέλεξε αυτό το όνομα για τον ήρωα του τίτλου: Άλυπος ήταν ο αρχαίος γλύπτης από τη Σικυώνα, που φιλοτεχνούσε επινίκια αγάλματα. Εδώ όμως δεν υπάρχει νίκη. Η πικρή αυτή επίγευση αποτελεί το βασικό συστατικό μιας νουάρ κατάστασης – ας θυμηθούμε ότι το φόντο μας είναι νουάρ, κι ας χρησιμοποίησε η συγγραφέας τεχνικές για να το ξεχάσουμε.