Άνθρωπος με εμπειρίες και ανησυχίες, δημοσιογράφος, συγγραφέας και επιμελητής εκδόσεων, ο Κώστας Καλφόπουλος μας αφήνει το κύκνειο άσμα του με τη συλλογή διηγημάτων του Ό,τι αρχίζει ωραίο τελειώνει με φόνο. Στο τελευταίο του βιβλίο, που η κυκλοφορία του συνέπεσε με τον πρόωρο θάνατό του, ο συγγραφέας αφήνει το λογοτεχνικό αποτύπωμά του, με γλώσσα και ύφος που αρμόζουν στην αφήγηση ενός λαϊκού νουάρ.

Ο τίτλος του βιβλίου, δηκτικός και υπαινικτικός για τα ανθρώπινα πάθη που εύκολα μπορεί να οδηγήσουν σε κάτι καταστροφικό, παραπέμπει στον γνωστό τίτλο του λαϊκού τραγουδιού του Μπάμπη Τσετίνη, και εδώ πολύ εύστοχα ο πόνος αντικαταστάθηκε από το τελεσίδικο και το αναπόδραστο του θανάτου. Με χαμόγελο, αλλά πικρό χαμόγελο στη σκέψη πως όλα τα όμορφα κάποτε τελειώνουν, τα όμορφα της νιότης. Και κάπως έτσι γεννιέται η νοσταλγία.

Επιστροφή λοιπόν στη δεκαετία του ’70, μέσα από τούτη τη συλλογή επτά διηγημάτων, εκ των οποίων τα έξι έχουν δημοσιευτεί παλιότερα σε εφημερίδες ή συλλογικά βιβλία διηγημάτων. Στο βιβλίο συντελείται, μέσα από την οπτική γωνία των ηρώων του, η αναβίωση μιας ολόκληρης εποχής, αναδεικνύοντας το κοινωνικό και το ανθρώπινο κομμάτι της, δίχως να εστιάζει στην τότε πολιτική κατάσταση αλλά και χωρίς να την προσπερνά, δεδομένου ότι όσα διαδραματίζονται είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το κλίμα της επταετίας.

Το ενδιαφέρον στη γραφή αυτών των διηγημάτων είναι ότι αναφέρονται κυρίως στην καταγραφή της καθημερινότητας των απλών ανθρώπων, με τα πάθη και τα λάθη τους, σαν ένα λαϊκό ανάγνωσμα, που συνδυάζει τη νουάρ ατμόσφαιρα με τη σχεδόν τρυφερή προσέγγιση ακόμα και στους καταραμένους ήρωες με την ιδιαίτερη ηθική τους. Οι κεντρικοί χαρακτήρες των διηγημάτων είναι νεαροί άντρες, μεροκαματιάρηδες, φαντάροι, μετανάστες, συνηθισμένοι άνθρωποι που μπορεί και να λοξοδρομούν καμιά φορά προς το απαγορευμένο, που αγαπούν το ποδόσφαιρο, τα λαϊκά τραγούδια, τα σφαιριστήρια, το φλιπεράκι – μεγάλες αγάπες και του ίδιου του συγγραφέα. Ο έρωτας είναι κυρίαρχος, με τον άντρα να είναι εγκλωβισμένος σε κάτι ίσως ανεκπλήρωτο με έντονο το στοιχείο της προδοσίας.

Ο συγγραφέας αφήνει το λογοτεχνικό αποτύπωμά του, με γλώσσα και ύφος που αρμόζουν στην αφήγηση ενός λαϊκού νουάρ.

Οι τίτλοι των διηγημάτων ευρηματικοί, με χιούμορ ή και υπαινιγμό: «Τη μέρα που δεν επέστρεψε ο αστυνόμος Μπέκας», αθηναϊκό διήγημα, «Γεια σου, Σούλα, ή Ό,τι αρχίζει ωραίο τελειώνει με φόνο», λαϊκό ρομάντζο με άσχημο τέλος, «Το μυστήριο της κίτρινης εσάρπας», «Ο άνθρωπος της “Εστίας”», αθηναϊκό διήγημα, «Έγκλημα στο Αμβούργο, ή Μια θλιβερή, βρόμικη ιστορία», «Καλοκαίρι χωρίς την Μπριγκίττε, ή Crète c’est fini» και «Η (παρ’ ολίγον μεγάλη) ληστεία της 2ας Ιουνίου 1971». Στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον Επίμετρο, όπως επίσης το Σημείωμα του συγγραφέα και οι πρώτες δημοσιεύσεις.

Με εξαίρεση το διήγημα με πλοκή που διαδραματίζεται στο Αμβούργο, η Αθήνα είναι το κυρίαρχο σκηνικό, όχι όμως ως απλό φόντο, όπως γράφει ο ίδιος ο συγγραφέας στο Επίμετρο του βιβλίου, αλλά ως συστατικό της αφήγησης. Οι ιστορίες είναι σαν να βγήκαν μέσα από κιτρινισμένες εφημερίδες ή ιλουστρασιόν σελίδες περιοδικών της δεκαετίας του ’70 και ζωντανεύουν σαν ασπρόμαυρη ελληνική ταινία του παλιού κινηματογράφου. Με τις τάσεις της εποχής, τη μόδα, τα όνειρα, τις προκαταλήψεις, γήινες γεύσεις και μυρωδιές, εικόνες και ατμόσφαιρα μιας πόλης που έρχεται από το παρελθόν για να συνθέσει το σκηνικό: Δικτατορία, Γιάννης Διακογιάννης, Βίπερ, αστυνόμος Μπέκας και επιθεωρητής Μαιγκρέ, λαϊκά κορίτσια, μίνι φούστες, τα πρώτα σούπερ μάρκετ, το δάσος από κεραίες τηλεόρασης στις ταράτσες, τζουκ μποξ, σφαιριστήρια, φλιπεράκια, ποδόσφαιρο, νες καφέ φραπέ, αθλητική εφημερίδα.

Εδώ λοιπόν εξυφαίνεται η κάθε ιστορία, πνιγμένη μέσα σε προσωπικά ή κοινωνικά αδιέξοδα, με απόχρωση μαύρη, μελαγχολική, και άλλοτε μυστηριώδη και ερωτηματική. Παντού όμως είναι διάχυτη η επίγνωση, τόσο για τον ίδιο τον κεντρικό χαρακτήρα όσο και για τον αναγνώστη, πως είναι ο μόνος δρόμος που ο ήρωας μπορεί να ακολουθήσει, ακόμα και αν αυτός οδηγεί στην εθελούσια καταστροφή του. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι σε κανένα από τα διηγήματα της συλλογής δεν υπάρχει ντετέκτιβ ή αστυνόμος που θα εξιχνιάσει την υπόθεση, διατηρώντας με αυτόν τον τρόπο το ύφος του νουάρ αφηγήματος.

Κυρίως όμως σε όλα τα διηγήματα υπάρχει ένα ανοιχτό τέλος, δεν έρχεται η κάθαρση και ο αναγνώστης υποθέτει ή φαντάζεται τη συνέχεια. Όπως θα έπρεπε άλλωστε, δεδομένου ότι το διήγημα είναι ένα λογοτεχνικό είδος που θέτει ερωτήματα, δεν τα λύνει, ακριβώς όπως και η ποίηση: «Ό,τι αρχίζει ωραίο τελειώνει με πόνο/ Οι πικραμένες καρδιές το ξέρουνε μόνο/ Είναι κακό στην άμμο να χτίζεις παλάτια/ Ο βοριάς θα σ’ τα κάνει συντρίμμια, κομμάτια».

Ο έρωτας, η πόλη, ο θάνατος, τα κατεξοχήν αγαπημένα θέματα της νουάρ αφήγησης, είναι εδώ. Ακολουθούμε τους λαϊκούς αυτούς ήρωες στα βήματά τους και τους δίνουμε άφεση αμαρτιών, γιατί είναι σκοτεινοί αλλά και φωτεινοί συνάμα χαρακτήρες, στη χώρα εκείνων των περασμένων δεκαετιών, τη φωτεινή και σκοτεινή. Εκεί όπου το περιβάλλον μάς διαμορφώνει, εκεί όπου η χαμένη αθωότητα αποτελεί σημείο αναφοράς και νοσταλγίας ταυτόχρονα. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία αυτών των ιστοριών, που αποτελούν υποδειγματική αφήγηση μικρής φόρμας νουάρ.

Ό,τι αρχίζει ωραίο τελειώνει με φόνο
Λαϊκά νουάρ διηγήματα
Κώστας Θ. Καλφόπουλος
Εκδόσεις Καστανιώτη
σ. 160
ISBN: 978-960-03-7139-0
Τιμή: 10,00€

Η Κωνσταντίνα Μόσχου είναι συγγραφέας.

Άλλα κείμενα:

• S. A. Cosby: «Δάκρυα ξυράφι»
• Γεωργία Τάτση: «Χορός στα ποτήρια»
• Ιωάννα Γκανέτσα: «Θείο δώρο»
• Clare Pooley: «Οι επιβάτες της αποβάθρας 5»

Twitter