Ντίνος Χριστιανόπουλος: «Μαθητικές εργασίες 1943-1948»

Ένα διαφορετικό λογοτεχνικό βιβλίο, αποτελούμενο από το σύνολο των μαθητικών εργασιών του Ντίνου Χριστιανόπουλου, που γράφτηκαν κατά την πενταετία ανάμεσα στα έτη 1943 έως και 1948, έρχεται για να πλουτίσει τις γνώσεις μας για τη ζωή και το έργο του ποιητή, κυρίως όμως για να προσφέρει το κατάλληλο ερέθισμα να αναρωτηθεί και να διερευνήσει κανείς τις συνθήκες μέσα στις οποίες λανθάνει μια καλλιτεχνική φυσιογνωμία ή προσωπικότητα και να εντοπίσει τα στοιχεία εκείνα, πρώιμα ή αφανή, που ενυπάρχουν μέσα σε έναν άνθρωπο από τα πρώτα χρόνια της ζωής του και τα οποία θα καθοδηγήσουν τα βήματά του προς την κατεύθυνση της δημιουργικής έκφρασης και του έντεχνου λόγου. Αυτή η δεύτερη πτυχή είναι ίσως και η πιο σημαντική. Γιατί προσφέρει τη μοναδική ευκαιρία ή, καλύτερα, εμπειρία της εισόδου στον προσωπικό χωροχρόνο του καλλιτέχνη, της παρακολούθησης των συγγραφικών του ενασχολήσεων, πολύ περισσότερο μάλιστα που αυτές τοποθετούνται σε μια από τις πιο σημαντικές δεκαετίες –τη δεύτερη– του ανθρώπινου βίου, από τα δώδεκα, δηλαδή, έτη μέχρι τα δεκαεπτά, όταν ο ποιητής εγκατέλειπε σιγά σιγά την παιδική ηλικία και εισερχόταν στην εφηβική.

Εκείνο που από πρώτη άποψη μπορεί να παρατηρήσει κανείς είναι η τάξη και η ομοιομορφία με την οποία είναι συνθεμένα και παρουσιάζονται τα μαθητικά αυτά κείμενα, στοιχείο όχι χωρίς σημασία, αφού η εμπλοκή με την ποίηση προϋποθέτει απαραιτήτως πρότερη γνώση των κανόνων, των αρχών και του τρόπου λειτουργίας της γλώσσας στη μη λογοτεχνική της μορφή και εκδήλωση. Από αυτή την άποψη, λοιπόν, τα μαθητικά κείμενα του Χριστιανόπουλου, σε όποιο είδος κι αν ανήκει το καθένα από αυτά, αποκαλύπτουν έναν «εν δυνάμει» ποιητή στο μέτρο και στον βαθμό που η καλή γνώση των τρόπων και των τόπων της γλώσσας αποτελούσε αναμφισβήτητο προσόν του και μια από τις βασικότερες προϋποθέσεις για τη μετακύλισή του από τον λόγο, στην τυπική του μορφή, στην τέχνη του λόγου, στην καλλιτεχνική δηλαδή επεξεργασία και, ενδεχομένως, την ανατροπή του τυπικού της γλώσσας. Πέρα, όμως, από αυτό, τα επιλεγμένα αυτά κείμενα καταδεικνύουν έναν πλούσιο ψυχισμό, κυρίως όμως μια δημιουργική διάθεση και τάση που δύσκολα θα ανακοπτόταν ή θα σταματούσε στη νεαρή ηλικία, μετά το πέρας των σχολικών χρόνων, πρόβλεψη που αποδείχθηκε αληθής και έγκυρη, αφού ο Χριστιανόπουλος αναδείχθηκε, από πολύ νωρίς, σε μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες των ελληνικών γραμμάτων.

Από αυτή την άποψη και με δεδομένη την ευθύς εξαρχής δοκιμή και δοκιμασία του ποιητή στον ελεύθερο στίχο, φαίνεται πως η ποιητική του μορφοποιήθηκε και σχηματοποιήθηκε εξ αντιθέτου, μέσα από την ανάγκη να ξεπεραστεί η επιλογή της φόρμας και να προκριθεί η ένταξη στην παράδοση του ελεύθερου στίχου.

Το στοιχείο εκείνο που προξενεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε σχέση πάντα με τη διαμόρφωση του ποιητικού λόγου του συγγραφέα, τόσο στο επίπεδο της θεματικής, όσο και σε αυτό της ποιητικής του, του τρόπου δηλαδή με τον οποίο επέλεξε να χειριστεί τη γλώσσα και να διαμορφώσει το προσωπικό του ύφος και ήθος, το τόσο ιδιαίτερο και ξεχωριστό, δεν είναι τόσο η περιορισμένη παρουσία, οπωσδήποτε όμως αισθητή, ποιημάτων –κάτι το οποίο άλλωστε μπορεί να εξηγηθεί πάνω στη βάση της φύσεως των εργασιών αυτών, που είναι κατά κύριο λόγο εκθέσεις, περιλήψεις, αναλύσεις και κριτικές– όσο στην προέλευση αυτών των ποιημάτων από τη δεξαμενή της παλαιότερης ελληνικής ποίησης ή ακόμα και των δημοτικών τραγουδιών. Ποιητές όπως οι Γ. Μαρκοράς, Λ. Πορφύρας, Α. Προβελέγκιος, Κ. Παλαμάς, Γ. Δροσίνης, εμφανίζονται μέσα στα μαθητικά αυτά κείμενα επιβεβαιώνοντας πως υπήρξαν βασικά σχολικά και εξωσχολικά αναγνώσματα του ποιητή, επομένως και κάποια από τα πρώτα ερεθίσματα, κάποιες από τις πρώτες συνδέσεις και εμπειρίες του από την επαφή του με την τέχνη του ποιητικού λόγου. Αν, λοιπόν, λάβει κανείς υπ’ όψιν ότι η παλαιότερη αυτή γενιά ποιητών με την επίδοσή της στη φόρμα και την καλλιέργεια ενός ποιητικού λόγου βασισμένου, κατά κύριο λόγο, στη αυστηρή δόμηση, το μέτρο και την ομοιοκαταληξία συντρόφεψε τον ποιητή μέχρι τα δεκαεπτά του χρόνια, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η πρώτη του ποιητική συλλογή, Η εποχή των ισχνών αγελάδων, κυκλοφόρησε όταν ο ποιητής ήταν δεκαεννέα ετών, αντιλαμβάνεται ότι η συγκρότησή του, η διαμόρφωσή του ως ποιητή ακολούθησε μια πορεία ή, καλύτερα, μια θητεία στην παραδοσιακή ποίηση, την οποία όμως φάνηκε πως διατήρησε ως ανάγνωσμα και όχι ως ποιητική επιλογή και κατεύθυνση. Από αυτή την άποψη και με δεδομένη την ευθύς εξαρχής δοκιμή και δοκιμασία του ποιητή στον ελεύθερο στίχο, φαίνεται πως η ποιητική του μορφοποιήθηκε και σχηματοποιήθηκε εξ αντιθέτου, μέσα από την ανάγκη να ξεπεραστεί η επιλογή της φόρμας και να προκριθεί η ένταξη στην παράδοση του ελεύθερου στίχου.

Αν, μάλιστα, παρατηρήσει κανείς την υφή των πεζών κειμένων του θα μπορούσε ίσως να υποθέσει ότι η γνωστή και πολυσυζητημένη πεζολογία των στίχων του προετοιμάστηκε και προδίδεται από τα πρώιμα αυτά μαθητικά δοκίμια. Η άνεση και η οικείωση του νεαρού Χριστιανόπουλου στον πεζό λόγο, όπως διαφαίνεται μέσα από τις εκθέσεις του, άνοιξε τον δρόμο για αυτή την ιδιότυπη στιχουργία που ακροβατεί ανάμεσα στον ποιητικό και τον πεζό λόγο και άλλοτε γέρνει προς τη μία πλευρά, με τις πιο καθαρόαιμες ποιητικές συνθέσεις, και άλλοτε προς την άλλη, με τα άκρως ενδιαφέροντα από μορφικής άποψης, πεζά ποιήματα. Επομένως, και σύμφωνα με τα παραπάνω, η μελετητική, φιλολογική και αισθητική αξία των κειμένων αυτών, που συγκεντρώνονται τώρα σε αυτόν τον ξεχωριστό τόμο, δεν έγκειται τόσο στον εντοπισμό και τη διαπίστωση των θεματολογικών και θεματικών γραμμών που φαίνεται πως di xristianopoulos διαμόρφωσε ο Χριστιανόπουλος αρχής γενομένης από την παιδική του ηλικία –κάτι που άλλωστε μπορεί να φανεί ακόμα και από μια πρώτη ανάγνωση και αντιπαραβολή των κειμένων αυτών και του συνόλου του συγγραφικού του έργου, έχοντας, βέβαια, πάντοτε υπ’ όψιν την απόσταση και, κυρίως, την εξέλιξη του ποιητή μέσα στον χρόνο– όσο στη διασταύρωση και την επιβεβαίωση της εγγύτητας του ποιητή σε έναν λόγο που διατηρεί βαθιές και γερές ρίζες με την πεζή έκφραση η οποία, όμως, εν τέλει εκτρέπεται και διοχετεύεται στο καλούπι του στίχου, χωρίς ποτέ να απεκδυθεί ή να απαρνηθεί την προέλευση και την καταγωγή της. Με τον ίδιο, λοιπόν, τρόπο που ο ποιητής έμεινε πιστός στις θεματικές, τις αξίες, τις ιδέες οι οποίες σε αυτά τα κείμενα βρίσκονταν υπό διαμόρφωση, με τον ίδιο τρόπο παρέμεινε εξοικειωμένος με την πεζο-λογία, παρόλο που και στις δύο περιπτώσεις δεν δίστασε να ανοίξει νέους δρόμους, να υιοθετήσει νέους τρόπους και τόπους γραφής που δεν πρόδωσαν, οπωσδήποτε όμως ανανέωσαν τους αρχικούς, νεανικούς προσανατολισμούς και κατευθύνσεις.