Γιώργος Σεφέρης: «Μέρες Η’»
Ο τόμος Μέρες Η’ είναι ο προτελευταίος της σειράς με τις ημερολογιακές καταγραφές του ποιητή Γιώργου Σεφέρη (τελευταίος ο τόμος Θ’, που τελειώνει στις 11 Μαΐου 1971, λίγους μήνες πριν ο Σεφέρης υποκύψει στις συνέπειες του έλκους του δωδεκαδακτύλου στον Ευαγγελισμό – τον τόμο τον έχουμε παρουσιάσει αναλυτικά εδώ). Ο παρών τόμος Η’ περιλαμβάνει πολλά ξενόγλωσσα κείμενα –αγγλικά και γαλλικά– μεταφρασμένα στην ενότητα «Μεταφράσεις», που διευρύνουν το κυρίως κείμενο, «Επίμετρο» και πλούσιο υπομνηματισμό. Επίσης, «Ευρετήριο προσώπων», φωτογραφίες και σκίτσα, δικά του ή από εφημερίδες.
Τη μερίδα του λέοντος στις καταγραφές των ετών 2 Γενάρη 1961 – 16 Δεκέμβρη 1963 κρατούν οι πρώτοι δεκαοχτώ μήνες, που είναι και οι τελευταίοι της θητείας του Σεφέρη ως πρέσβη στη Μ. Βρετανία. Είναι η περίοδος που το θέμα του Κυπριακού τον απασχολούσε πάρα πολύ και δεν σταμάτησε ποτέ να τον απασχολεί, παρά τα σοβαρά προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζε.
Τη «γενεαλογία» της περίπλοκης υπόθεσης του Κυπριακού αναλαμβάνει να διεξέλθει η επιμελήτρια του τόμου Κατερίνα Κρίκου-Davis, σε πενήντα σελίδες «Προλεγόμενα». Ο Σεφέρης έζησε στην Αγγλία έξι μήνες, ανάμεσα στα 1924-1925, και ως πρόξενος το διάστημα 1931-1934. Τον Σεπτέμβριο του 1939, λόγω της ιδιότητάς του –διευθυντής στο υφυπουργείο Τύπου και Τουρισμού– γνώρισε τους Lawrence Durrell, Henry Miller, Robert Liddell και άλλους επιφανείς, είχε καθημερινές επαφές με ξένους ανταποκριτές, διπλωμάτες, στρατιωτικούς, εκ των οποίων πολλοί ήταν Βρετανοί. Αυτό τον έβαζε στο στόχαστρο των Γερμανών ως «κατ’ εξοχήν αγγλόφιλο» και σ’ αυτόν απέδιδαν οι Γερμανοί τη φιλοαγγλική στάση της Ελλάδας, όπως προκύπτει από επίσημο έγγραφο που βρέθηκε στα αρχεία της Γκεστάπο και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Η Λέξη τχ.72, τον Φεβρουάριο του ’88.
Όταν, μετά τον πόλεμο, η Ελλάδα πέρασε στη σφαίρα επιρροής της Βρετανίας, ο Σεφέρης γνώρισε τους Μακμίλαν, Ήντεν, Τσώρτσιλ και άλλους οι οποίοι επισκέφτηκαν τη χώρα μας. Με πολλούς από αυτούς ανέπτυξε φιλικές σχέσεις, καθώς και με τον Κάρντιφ, τον οποίο έβρισκε, παρότι ήταν ήπιος, καλά ενσωματωμένο με την Αγγλία και τον αγώνα της να μη χάσει τίποτα από τις κτήσεις της. Ο Σεφέρης, που μετά την παράδοση της Γαλλίας στους Ναζί είχε στηρίξει όλες τις ελπίδες του στη Βρετανία, στη Μέση Ανατολή κατάλαβε ότι οι Έλληνες για τους Άγγλους ήταν «τρόφιμοι στρατοπέδου προσφύγων» και η απογοήτευσή του μεγάλωσε, όταν οι Άγγλοι έκαναν κινήσεις υπέρ της Αλβανίας και της Τουρκίας χωρίς να λάβουν υπ’ όψιν τους Έλληνες. Στους Άγγλους ρίχνει την ευθύνη για τις εχθροπραξίες δεξιών και αριστερών: «Τον ανταρτοπόλεμο ποιος τον σκάρωσε;», «Το αλληλοφάγωμα ποιος το υποδαύλισε;», «Εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα, εδώ τέλειο χάος», «Τώρα που αναλαμβάνουν στα χέρια τους τα πάντα οι Άγγλοι». Πληγώνεται όταν βλέπει ότι οι ειδήσεις και οι εντολές έρχονται από τους Άγγλους και η ελληνική κυβέρνηση υπακούει σαν υποτελής και τα αισθήματά του χειροτερεύουν όταν καταλαβαίνει πως, επειδή η Κύπρος ήταν πολύ σημαντική για τους Άγγλους, ήταν ανυποχώρητοι να της αναγνωρίσουν αυτοδιάθεση, μια από τις βασικές αρχές της Χάρτας του Ατλαντικού που είχαν υπογράψει και ο Ρούσβελτ και ο Τσώρτσιλ. Στους Άγγλους αποδίδει την ασυγχώρητη προσπάθειά τους να δημιουργήσουν στους Κύπριους κυπριακή εθνική συνείδηση διαφορετική από την ελληνική. Στις «Σημειώσεις», στο ημιτελές μυθιστόρημά του Βαρνάβας Καλοστέφανος, γράφει: «Όσο ήταν δυνατοί και πλούσιοι, τίποτα δεν τους εμπόδιζε να είναι λογικοί… Σαν άρχισε ο πρώτος μεσοπόλεμος, φτώχεια χτύπησε την πόρτα της αυτοκρατορίας: ο κακός συμβουλάτορας· άρχισαν να γίνουνται τσιγκούνηδες, να μετράνε τις δεκάρες· έτσι γίναμε κι εμείς μια από τις δεκάρες που τους απόμειναν […] Αφού θέλουν να μας κρατήσουν – δεν έχουν τίποτε άλλο στη διάθεσή τους παρά να μας αποστειρώσουν […] βγάλαν λοιπόν άλλη μηχανή, το πνευματικό νυστέρι – να μας κάνουν μπαστάρδους». Για τους Κύπριους γράφει στον Θεοτοκά: «Σ’ αυτή τη γωνιά της γης δουλεύει μια μηχανή που κάνει τους Ρωμιούς σπαρτούς –Κύπριους– όχι Έλληνες, που κάνει τους ανθρώπους μπαστάρδους» και άρχισαν τα «monkey tricks». Στη συνέχεια, έβαλαν στο παιχνίδι τους Τούρκους, οι οποίοι, ενώ από τη Συνθήκη της Λωζάνης είχαν παραιτηθεί, έγιναν ένας από τους ρυθμιστές του Κυπριακού.
Ο Σεφέρης ήρθε σε ρήξη με τον Αβέρωφ λόγω των παραχωρήσεων που ήταν έτοιμος να κάνει και, μάλιστα, κρατούσε μυστικές τις κινήσεις του με τους Τούρκους. Φεύγοντας από το Λονδίνο τον Αύγουστο του 1962, ένιωθε πως είχε επιτελέσει τον προορισμό του και όλα έδειχναν ότι είχε αρχίσει μια νέα περίοδος στις σχέσεις με την Αγγλία.
Το ενδιαφέρον αυτό βιβλίο, όπως και όλα της σειράς Μέρες, φωτίζει πολύ καλά την πολύπλευρη προσωπικότητα του Γιώργου Σεφέρη, όχι μόνο στη διπλωματία αλλά και στην Ποίηση – και κυρίως σ’ αυτήν.
Το Ημερολόγιο Μέρες Η’, γράφει η Κατερίνα Κρίκου-Davis, είναι άνισο, διότι περιέχει και πληροφορίες που είναι ανεπεξέργαστες, αλλού φτωχότερο και αλλού πλουσιότερο. Εκτενής αναφορά γίνεται στο πρόγραμμα επίσκεψης μελών της βασιλικής οικογένειας και άλλων, με φυσική συνέπεια το άγχος και τις ευθύνες που τον κυνηγούν μέχρι τα όνειρα (responsibilities begin in dreams).
Στις 28-1-61 καταγράφει τις απόπειρες γραφής των ποιημάτων «Πάνω σε μιαν αχτίνα» της συλλογής Τρία Κρυφά Ποιήματα. Για τη δημοτική γλώσσα γράφει: «χωνεύει, αφομοιώνει, είναι ζωντανός οργανισμός» (8-4-61). Σκίτσο του Πικάσο για τον Γκαγκάριν «επικολλημένο στον αγγλικό ημεροδείκτη» (17-18.4.61, σελ. 112). «φώνημα της Μελίνας Μερκούρη από Παρίσι... θέλει να παίξει στο Brit. Museum», μια σκηνή της ταινίας του Dassin Φαίδρα. Ταξίδι στο Παρίσι, συνάντηση με Yves Bonnefoy, παρακολούθηση της ταινίας Guns of Navarone, μετά δείπνο, πλάι του ένα ωραίο μανεκέν τού περιγράφει τις δυσκολίες του επαγγέλματος και ο Σεφέρης σχολιάζει: «c’est un dur métier que d’être belle femme…» – λέγεται Magda Konopka (4-5-61). Το όνομα Konopka αναφέρεται στον 29ο στίχο στο ποίημα του Baudelaire «Confession» (σημ. 88). Από πολλές απόψεις σημαντικότατη είναι η καταγραφή επίσκεψης στους Δελφούς· τοπίο, συμπεριφορά τουριστών, σύμβολα: «Ο Φλεμπούκος κατεβαίνει στη λαγκαδιά του Πλειστού και σμίγει τα πόδια της Κίρφης… τώρα η Κίρφη, έτσι όπως φωτίζεται, χάνει την ύλη της λίγο-λίγο… Περιηγητές… κοστούμια μπάνιου… εδώ τέμενος – γυμνά μέλη: άσκημα, φθαρτά» (13-8- 61). «Το παρόν μας τούτο το ακαριαίο» (14-8-61). Αναφορά σε κινηματογραφικές ταινίες που είδε. Και μπορεί «ένας στίχος σήμερα να μην ανατρέπει καθεστώτα», όπως λέει ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος, μπορεί όμως να σταματήσει την κυκλοφορία, όπως o John Betjeman όταν βγήκε στην Bond Street με το ποδήλατό του (10 Μάη). Συναντήσεις με τον Bowra στην Οξφόρδη. Με τον ζωγράφο Bacon «τάπα στο μεθύσι – τρέκλιζε». Ο Ronald Crichton τού μιλά για τον Debussy, αναγνώρισε την petite phrase του Vinteuil στο έργο του Προυστ, η οποία μάλλον ανήκει στον Saint-Saëns. Ο Ιγκόρ Στραβίνσκι διευθύνει την Περσεφόνη του, «συγκίνηση από αυτόν τον άνθρωπο που βάρυνε τόσο πολύ στη ζωή μας· ηλεκτρισμός» (29-10). Ο Rex Warner βραβεύεται με το Guinness για τη μετάφραση του «Β. Ασίνης». Συνάντηση με Graves, Barker, Louis MacNeice, Graham Greene (1-11-61). Συζήτηση με τον T.S. Eliot για τη μετάφραση του «Φονικού» (9-11-61). Εγχείρηση προστάτη, τέσσερις νοσοκόμες: «χοντρή, λιγνή, γριά, μεσόκοπη και σοβαρή η ματρόνα» (18-11-61). Και «νευραλγίες στη ράχη» (28-3-62). Και ο χρόνος τρέχει· «Νοσοκομείο Ερυθρού Σταυρού. Βγαίνω από σκοτεινό θάλαμο της ραδιογραφίας… οι άνθρωποι της γενιάς μου δεν αγάπησαν πολύ τη δουλειά μου. Δε μιλώ εδώ για τους φίλους μου· νομίζω οι άνθρωποι που την αγάπησαν πραγματικά είναι πολύ νεότεροι από μένα…» (16-12-63).
Ο Σεφέρης ήταν πάντα βαρύθυμος, τώρα όμως είναι βαρυθυμότερος· υγεία, καριέρα, ποίηση. Το σαρκίο μπορεί να αποδείχτηκε ιδιαιτέρως ευάλωτο, η Ποίησή του όμως άντεξε και αντέχει. Το ενδιαφέρον αυτό βιβλίο, όπως και όλα της σειράς Μέρες, φωτίζει πολύ καλά την πολύπλευρη προσωπικότητα του Γιώργου Σεφέρη, όχι μόνο στη διπλωματία αλλά και στην Ποίηση – και κυρίως σ’ αυτήν. Γίνεται φανερό πως ήταν μεγάλος και διπλωμάτης και Ποιητής.
Μέρες Η’
2 Γενάρη 1961 – 16 Δεκέμβρη 1963
Γιώργος Σεφέρης
επιμέλεια: Κατερίνα Κρίκου-Davis
Ίκαρος
384 σελ.
ISBN 978-960-572-261-6
Τιμή €16,60
