Αγάθη Γεωργιάδου – Κική Δεμερτζή – Σπύρος Κιοσσές: «Η διδασκαλία του ολόκληρου λογοτεχνικού έργου»
Τρεις διακεκριμένοι συνάδελφοι, η Αγάθη Γεωργιάδου, η Κική Δεμερτζή και ο Σπύρος Κιοσσές, ανέλαβαν και διεκπεραίωσαν, με τον πιο ιδανικό, θα λέγαμε, τρόπο, ένα θέμα που εδώ και δεκαετίες ταλανίζει την ελληνική εκπαίδευση. Πρόκειται για το μεγάλο και διαρκές ζητούμενο, τη φιλαναγνωσία, την επιθυμία εκπαιδευτικών, γονέων και άλλων φορέων της εκπαίδευσης να αγαπήσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες το λογοτεχνικό βιβλίο. Έχουν γίνει, άλλωστε, πλήθος έρευνες που δείχνουν την ευεργετική επενέργεια της ανάγνωσης στην πνευματική και ψυχική υγεία των παιδιών και στην καλλιέργεια της φαντασίας και της ευαισθησίας τους. Γι’ αυτό και όλη η εκπαιδευτική κοινότητα δέχτηκε με ενθουσιασμό τη δυναμική ένταξη στο σχολικό πρόγραμμα ενός αυτοτελούς εκτενούς λογοτεχνικού έργου (νουβέλας, μυθιστορήματος, διηγήματος, graphic novel, θεατρικού, ποιητικής συλλογής) στα νέα Προγράμματα Σπουδών (2021) ως ένα σημαντικό βήμα στην εκπαίδευση.
Το πώς όμως θα μπορούσε να υλοποιηθεί αυτή η καινοτομία εξακολουθούσε να είναι ζητούμενο, καθώς οι φιλόλογοι που θα το διδάξουν στην τάξη δεν έχουν προηγούμενη εμπειρία, παρά τις τυπικές οδηγίες που δίνονται στον Οδηγό του εκπαιδευτικού. Όμως η εφαρμογή στην τάξη, με τρόπο τέτοιον που να δίνει τη δυνατότητα να ικανοποιηθούν όλοι οι στόχοι της διδασκαλίας του λογοτεχνικού κειμένου και κυρίως να απολαύσουν τα παιδιά το βιβλίο, εμπεριέχει αρκετές δυσκολίες, καθώς οι ώρες που προβλέπονται για την ανάγνωση και επεξεργασία ολόκληρων έργων είναι περιορισμένες και καθόλου δεν ισχύει εδώ το ουκ εν τω πολλώ το ευ. Ωστόσο, ανάγκα και θεοί πείθονται –η καταφυγή μας στα αρχαία ρητά– και η υπακοή μας στην ανάγκη είναι ρητή εντολή.
Έτσι, το βιβλίο της Αγάθης Γεωργιάδου, της Κικής Δεμερτζή και του Σπύρου Κιοσσέ με τον τίτλο Η διδασκαλία του ολόκληρου λογοτεχνικού έργου, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, φιλοδοξεί, όπως γράφουν στο εισαγωγικό τους σημείωμα οι τρεις συγγραφείς, «να αποτελέσει ένα είδος πυξίδας στην ανάγνωση ολόκληρων (αυτοτελών) λογοτεχνικών βιβλίων (μυθιστορημάτων, εκτενών διηγημάτων, θεατρικών έργων), προσφέροντας τα αναγκαία εκείνα εργαλεία που θα τους υποβοηθήσουν να προσανατολιστούν σωστά στον αχανή χάρτη της λογοτεχνικής ανάγνωσης».
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι ότι αποτελεί καρπό πολύχρονης εμπειρίας των συγγραφέων του στην εκπαίδευση, γι’ αυτό και δεν περιέχει εκτεταμένο θεωρητικό υλικό, που κουράζει τον αναγνώστη, αλλά κυρίως πρακτικές πληροφορίες που αφορούν τόσο τα κριτήρια επιλογής του βιβλίου που θα διδαχτεί όσο και τον τρόπο ανάγνωσής του. Παράλληλα, παρέχονται τα αναγκαία στοιχεία της θεωρίας της λογοτεχνίας με τα οποία οι φιλόλογοι θα βοηθήσουν τα παιδιά να ερμηνεύσουν το έργο και να αποκαλύψουν τα βαθύτερα νοήματά του. Περιλαμβάνει ακόμα πλήθος δραστηριοτήτων που διερευνούν την αναγνωστική ανταπόκριση των μαθητών και τους προ(σ)καλούν με παιγνιώδη και κριτικό τρόπο να μετασχηματίσουν το κείμενο (να δώσουν ένα άλλο τέλος, να προσθέσουν ή να αφαιρέσουν σκηνές, χαρακτήρες κτλ.), εν ολίγοις να αναδιαμορφώσουν το έτοιμο έργο δημιουργώντας δικές τους προεκτάσεις, τις οποίες βεβαίως θα δικαιολογήσουν στην τάξη, για να φανεί και η δική τους συμβολή στην αναδημιουργία. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Αισχύλος ήταν που είπε πως από τα ψίχουλα του Ομήρου τρεφόμαστε όλοι, δείχνοντας πως ο καθένας μπορεί να αναδιαμορφώσει τον έτοιμο μύθο σύμφωνα με το δικό του σκεπτικό.
Και επειδή είναι φυσικό όλα αυτά να προτείνονται μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα, επιλέχτηκαν για αναλυτική προσέγγιση τρία λογοτεχνικά έργα γνωστών, με πλατιά αποδοχή συγγραφέων, όπως τα μυθιστορήματα: Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της της Άλκης Ζέη, Ελένη ή ο Κανένας της Ρέας Γαλανάκη και το θεατρικό έργο Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας του Ουίλιαμ Σαίξπηρ.
Ανταποκρίνεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στην ανάγκη του εκπαιδευτικού να εμφυσήσει στους μαθητές του την αγάπη στη λογοτεχνία και την προσωπική δημιουργία.
Η αξία, πάντως, της προσέγγισης των έργων είναι ότι δεν κατατρίβεται σε εξονυχιστικά εξωκειμενικά στοιχεία για τον συγγραφέα –την εποχή του και το ιστορικό πλαίσιο–, το οποίο βεβαίως αποτελεί πολύτιμη βάση για τη μελέτη, αλλά προσφέροντας μόνο τις απαραίτητες πληροφορίες, αυτές που φωτίζουν το έργο, δεν εγκλωβίζουν την αναγνωστική πρόσληψη των μαθητών και τους δίνουν τη δυνατότητα να ανιχνεύσουν μόνοι τους τα στοιχεία που ερμηνεύουν και αποκαλύπτουν τη λογοτεχνικότητα των κειμένων. Αξιοποιούνται γι’ αυτόν τον σκοπό οι προαναγνωστικές οδηγίες, οι προβλέψεις που ενεργοποιούν το ενδιαφέρον και τη βιωματική ανταπόκριση των παιδιών, οι αναγνωστικές οδηγίες που στοχεύουν στη σύνδεση του έργου με τον κόσμο τους και οι δημιουργικές μεταναγνωστικές δραστηριότητες (διαθεματικές, διακαλλιτεχνικές, θεατρικής έκφρασης και δημιουργικής γραφής), που τους δίνουν τη δυνατότητα να παραγάγουν κάτι δικό τους.
Στα σημαντικά πλεονεκτήματα αυτού του βιβλίου είναι το θεωρητικό υλικό που προσφέρει για λογοτεχνικά είδη με τα οποία δεν είναι τόσο εξοικειωμένοι οι εκπαιδευτικοί, όπως το graphic novel και το δραματικό κείμενο. Αναδεικνύοντας τις βασικές συμβάσεις του ιδιαίτερου κώδικα ανάγνωσής τους, συμβάλλει τόσο στην εξοικείωση των μαθητών με τα βασικά στοιχεία που συνθέτουν την εικονιστική και δραματική αφήγηση όσο και σε αναγνώσεις υπό το πρίσμα της συνεξέτασης διαφορετικού είδους κειμένων.
Θα έλεγα πως στο βιβλίο της Άλκης Ζέη καταρρίπτονται όλοι οι μύθοι και ενισχύονται όλες οι ελπίδες πως όλα, όσο κακά κι αν ξεκίνησαν, είχαν αίσιο τέλος. Ότι η καλή μέρα δεν φαίνεται πάντα από το πρωί, όπως λέει ο λαός και όλη η μέρα μπορεί να μας επιφυλάσσει εκπλήξεις σημαντικές και χαρμόσυνες. Στο βιβλίο της Ρέας Γαλανάκη, το διακείμενο, στο οποίο θα είχαν πρόσβαση οι μαθητές, είναι τεράστιο και ποικίλο και μάλιστα ανοίγει διάλογο με άλλα μεγάλα θέματα επίκαιρα σε κάθε εποχή, υλικό για συζήτηση στην τάξη, που αφορά όχι μόνο τη γυναίκα και τις ευκαιρίες που έχει να σπουδάσει αυτό που επιθυμεί αλλά και τα κοινωνικά εμπόδια, καθώς και τις συνέπειες στην προσωπική ζωή της ηρωίδας. Στο σαιξπηρικό αριστούργημα δεν μπορούμε να μη θαυμάσουμε το θέατρο μέσα στο θέατρο και τις ποικίλες μεταμορφώσεις και ανατροπές, όσες μπορεί να κρύβει και η αληθινή εξωθεατρική ζωή μας.
Το βιβλίο, λοιπόν, παρέχοντας ερμηνευτικά εργαλεία που δείχνουν ποικίλους τρόπους προσέγγισης των κειμένων με στόχο την ερμηνευτική χειραφέτηση των μαθητών και προτείνοντας διδακτικές πρακτικές που συνδυάζουν τον ψυχαγωγικό και παιδευτικό χαρακτήρα, ανταποκρίνεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στην ανάγκη του εκπαιδευτικού να εμφυσήσει στους μαθητές του την αγάπη στη λογοτεχνία και την προσωπική δημιουργία.
Ένα σημαντικό, αλλιώτικο σχολικό βοήθημα, που δεν απευθύνεται μόνο στους καθηγητές και στους μαθητές τους, αλλά θα βοηθήσει και τους επίδοξους φοιτητές σχολών δημιουργικής γραφής εν ευρεία εννοία να δημιουργήσουν.
Η διδασκαλία του ολόκληρου λογοτεχνικού έργου
Θεωρητικά στοιχεία – Παραδείγματα ανάγνωσης και επεξεργασίας λογοτεχνικών κειμένων
Για το Γυμνάσιο και το Λύκειο
Αγάθη Γεωργιάδου – Κική Δεμερτζή – Σπύρος Κιοσσές
Μεταίχμιο
σ. 176
ISBN: 978-618-03-3358-9
Τιμή: 12,20€
