«Το όραμα της “Εθνεγερσίας”» της Ελένης Χωρεάνθη
Είχα την τύχη να γνωρίσω τον αείμνηστο, σπουδαίο ιστορικό, συγγραφέα Δημήτρη Φωτιάδη. Ήταν το 1979, κατά την κοινή συνέντευξη Τύπου Δημήτρη Φωτιάδη και Κώστα Χωρεάνθη, με την ευκαιρία αφενός της πρώτης παρουσίασης του ορατορίου «Σταυρός του Γένους, Κοσμάς ο Αιτωλός», σε ποίηση Κώστα Χωρεάνθη και μουσική σύνθεση Σωκράτη Βενάρδου, και αφετέρου της κυκλοφορίας σε δίσκο του εξαιρετικού ορατορίου του Δημήτρη Φωτιάδη «Εθνεγερσία», μια σύνοψη της ιστορίας της Επανάστασης του 1821 μέσα από τη μεγάλη ποίηση: τον «Θούριο» του Ρήγα, δημοτικά τραγούδια και ποιήματα κορυφαίων Ελλήνων ποιητών (Σολωμού, Κάλβου, Παλαμά, Σικελιανού), σε μουσική σύνδεση και σύνθεση Σωκράτη Βενάρδου.
Καθιστοί από αριστερά: Δ. Φωτιάδης, Σ. Βενάρδος, Γ. Μεσάλας. Όρθιοι: Θ. Δημήτριεφ, Κ. Χωρεάνθης, Ν. Τσακίρογλου.
Διόλου τυχαία δεν ήταν η ταυτόχρονη παρουσίαση των δύο ορατόριων του συνθέτη Σωκράτη Βενάρδου, δεδομένου ότι ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός υπήρξε από τους πρωτεργάτες του Ελληνικού Διαφωτισμού, μέγας εθναπόστολος και Δάσκαλος του Γένους. Ο ταπεινός εκείνος καλόγερος με τις διδαχές του αφύπνισε τους υπόδουλους Έλληνες και συνετέλεσε τα μέγιστα στο να ανακτήσουν οι σκλάβοι την απολεσθείσα εθνική και θρησκευτική τους συνείδηση και να μάθουν την ελληνική τους γλώσσα, βάζοντας φραγμό στους μαζικούς εξισλαμισμούς των φτωχών αγράμματων ραγιάδων, γκρεμίζοντας ακόμα κι αλειτούργητες, αραχνιασμένες εκκλησιές και ιδρύοντας ελληνικά σχολεία. Γυρίζοντας ακούραστος όλη την Ελλάδα, ίδρυσε 200 κατώτερα, κοινά σχολεία και 20 ανώτερα, τις περίφημες Σχολές του Γένους, προετοιμάζοντας έτσι τον λαό να βρει τη δύναμη να βγει από το σκοτάδι της αμάθειας και να ξεσηκωθεί ενάντια στον τύραννο για να ελευθερωθεί. Για πατρίδα και θρησκεία μιλούσε ο Εθναπόστολος, απλά και ταπεινά, έτσι που να τον καταλαβαίνουν οι αγράμματοι σκλάβοι.
Για το μεγάλο έργο του Κοσμά του Αιτωλού ο ιστορικός συγγραφέας Δημήτρης Φωτιάδης, στον πρώτο τόμο της τετράτομης Ιστορίας του, Η Επανάσταση του 1821, που κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος σε καινούρια, τρίτη έκδοση, πλήρως αναθεωρημένη και συμπληρωμένη, αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες και κάτι παραπάνω (257-262) και γράφει χαρακτηριστικά:
Για χρόνια –ακούραστα, ασταμάτητα, με τις βροχές και τα χιόνια– γυρίζει Θράκη, Μακεδονία, Θεσσαλία, Ρούμελη, Ήπειρο, Αλβανία, νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου, σκαρφαλώνει στα πιο απόμερα χωριά […] συναρπάζοντας τους χωριάτες με τον πλούσιο ζωντανό του λόγο λογάριαζε πως τούτα τ’ αθάνατα βουνά της Ελλάδας θα σταθούν η σωτηρία του λαού την κρίσιμη ώρα του αγώνα. […] Τις διδαχές του τις έκανε στο ύπαιθρο. Έστηνε σταυρό, έβαζε μπροστά σκαμνί, ανέβαινε σ’ αυτό και μίλαγε [...] Όταν τελείωνε, έλυνε το σκαμνί του, το έβαζε κάτω από τη μασχάλη του κι έφευγε. Πίσω του έμενε μονάχα ο σταυρός μπηγμένος στη γη, φανέρωμα μιας νέας διδαχής του…
Ο Χωρεάνθης εμπνέεται από τον βίο και τη δράση του νεομάρτυρα αγίου και δίνει τη δική του ποιητική διάσταση των διδαχών του αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Ιδού ένα μικρό δείγμα από τη σύνθεση του Κ. Χωρεάνθη:
Δούλος ανάξιος του Θεού,
γυρίζοντας χωριά και πολιτείες,
χώρες, κάστρα και βουνά,
ήρθα και στο δικό σας τόπο.
[…] Άλλα από τούτα που μιλώ δεν έχω λόγια
κι άλλη από τούτη την πικρή πατρίδα μου δεν έχω.
[…] Στον τόπο σας, που είναι τα μάτια σας κλειστά,
χτίστε σχολειά κι ανοίξετε τα μάτια μαθημένα,
κι έχετε το σταυρό στο μέτωπο,
πως είστε χριστιανοί να σας αναγνωρίζουν.
[…] Αλύγιστος κι ακούραστος τη γη
μέτρησε όλη της Ελλάδας
[...] Σταυρό το σώμα του άπλωσε
στις τέσσερις γωνιές της Ρωμιοσύνης...
Μιλούσε για αγάπη, ισότητα και δικαιοσύνη. Ύψωσε τη γυναίκα στο επίπεδο του άντρα, είχε το χάρισμα της προφητείας, προέβλεπε τα μέλλοντα, έσπερνε τον σπόρο της πίστης στον Θεό και στην πατρίδα Ελλάδα. Και σφράγισε τις διδαχές με τον σταυρικό του θάνατο, όπως μας πληροφορεί ο Δημήτρης Φωτιάδης, στο Μπεράτι της Βορείου Ηπείρου, «στις 24 Αυγούστου 1779, ημέρα Σάββατο». Και συμπληρώνει: «Στάθηκε αληθινός νεομάρτυρας του έθνους μας και του λαού μας. Αιωνία του η μνήμη».
Τόσο ο ιστορικός, όσο και ο ποιητής, καθένας από τη σκοπιά του, επισημαίνουν το εθνικό και πατριωτικό έργο του εθναπόστολου Κοσμά του Αιτωλού, που η Εκκλησία της Ελλάδας, για δικούς της λόγους, χρειάστηκε να περάσουν 181 χρόνια από τον μαρτυρικό σταυρικό θάνατο του «αγίου των σκλάβων», για να τον ανακηρύξει επίσημα Άγιο.
Συνεπαρμένος από το όραμα της «Εθνεγερσίας», όπως το βίωνε μέσα από την ποιητική σύνοψη του Δημήτρη Φωτιάδη, ο αείμνηστος συνθέτης Σωκράτης Βενάρδος δεν κρύβει τον ενθουσιασμό του για το θαυμαστό επίτευγμά του. Στο σημείωμα στο οπισθόφυλλο του δίσκου γράφει:
Όσο δούλευα την «ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ» του Δημήτρη Φωτιάδη, άκουγα την ίδια σάλπιγγα, άλλοτε σαν θρήνο, άλλοτε σαν εμβατήριο, κι άλλοτε σαν θούριο. Γράφοντας ένιωθα την παράδοση να με συνεπαίρνει. Κι όλο έτρεχε η σκέψη μου στους αγώνες, στους ηρωισμούς, στις θυσίες, στα ολοκαυτώματα για την Ελευθερία […] Την ίδια καταγραφή έκανε κι ο Δημήτρης Φωτιάδης. Έδωσε το έπος του αγώνα για την ελευθερία, σε μια σύζευξη των δημοτικών τραγουδιών με τους μεγάλους ποιητές, από τον Σολωμό και τον Κάλβο ως τον Παλαμά και τον Σικελιανό […] Είναι μεγάλη η περηφάνια μου που το κατόρθωσα…
Το εξώφυλλο του δίσκου Εθνεγερσία.
Ας είναι το σημείωμα τούτο φόρος τιμής στη μνήμη των τριών εκλιπόντων δημιουργών.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Η συνέντευξη Τύπου δινόταν για την παρουσίαση του ορατόριου «Σταυρός του Γένους / Κοσμάς ο Αιτωλός». Ο συνθέτης, δοθείσης της ευκαιρίας, συνέδεσε με το γεγονός αυτό και το ορατόριο «Εθνεγερσία», που μόλις είχε κυκλοφορήσει από την «Ωδή» σε δίσκο με θαυμάσιο εξώφυλλο.
