«“Μανόν Λεσκώ” από την Εθνική Λυρική Σκηνή» της Μαρίας Κοτοπούλη
Ένα από τα διασημότερα έργα του γαλλικού ρεπερτορίου, τη Μανόν Λεσκώ, όπερα σε πέντε πράξεις, που διαδραματίζεται την εποχή του Λουδοβίκου ΙΕ’ (1715-1774), του Jules Massenet (1842-1912), και είναι εμπνευσμένο από το μυθιστόρημα του Γάλλου συγγραφέα Αβά Πρεβό (Antoine François Prévost, 1697-1763), παρακολουθήσαμε σε μια εξαίρετη παράσταση από την Εθνική Λυρική Σκηνή στις 12-12-2018, στο ΚΠΙΣΝ. Ο Πρεβό διά του έργου του ανιχνεύει τη λαβυρινθώδη πορεία του ανθρώπου στην αναζήτηση ενός, απραγματοποίητου ίσως, ιδανικού που να ισορροπεί ανάμεσα στη φύση και στην ανθρώπινη λογική, καθώς επίσης και ανάμεσα στην εγκόσμια ευτυχία και στη θεϊκή επιταγή.
Το ποιητικό κείμενο της όπερας Μανόν Λεσκώ των Ανρί Μεγιάκ και Φιλίπ Ζιλ είναι βασισμένο στο μυθιστόρημα Η ιστορία του ιππότη Ντε Γκριέ και της Μανόν Λεσκώ του Αβά Πρεβό και ιστορεί τον ολέθριο έρωτα των δυο ηρώων. Το μυθιστόρημα αυτό, το οποίο σηματοδοτεί την έναρξη των romans larmoyants, δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο Άμστερνταμ το 1731 και την ίδια χρονιά στο Παρίσι, όπου η γαλλική κυβέρνηση το απαγόρευσε. Και το αποτέλεσμα ήταν οι Γάλλοι, που το λάτρεψαν, να σπεύδουν να προμηθευτούν παράνομες εκδόσεις του. Η όπερα του Massenet πρωτοπαίχτηκε, με μεγάλη επιτυχία, στις 19 Ιανουαρίου 1884 στην Opéra Comique του Παρισιού και έκτοτε επαναλαμβανόταν συνεχώς, ώσπου κατέκτησε τον κόσμο, από το Λονδίνο ως τη Νέα Υόρκη και την Αγία Πετρούπολη. Τρεις ακόμα συνθέτες, ο Daniel Auber (1782-1871), ο Giacomo Puccini (1858-1924) και ο Hans Werner Henze (1926-2012), συνέθεσαν όπερες εμπνευσμένοι από τον ίδιο μύθο, ενώ ο Fromental Halévy (1799-1862) συνέθεσε ένα μπαλέτο το 1830.
Ο Jules Massenet, από τους σημαντικότερους Γάλλους συνθέτες, έχει εκφράσει άριστα το πνεύμα της Belle Epoque. Το 1863 κερδίζει το Βραβείο της Ρώμης και αρχίζει να συνθέτει έργα συμφωνικά, ορατόρια, μπαλέτα, έργα για πιάνο και τραγούδια. Επίσης, έχει ολοκληρώσει πάνω από τριάντα όπερες και είναι η Μανόν Λεσκώ (1884) και ο Βέρθερος (1892) που έχουν κατακτήσει τη διεθνή αναγνώριση και παραμένουν σταθερά στο ρεπερτόριο των λυρικών θεάτρων μέχρι σήμερα.
O Massenet έχει πολλούς χαρακτήρες στην όπερα, δύο όμως αναπτύσσει διεξοδικά, τη Μανόν, στην προσωπικότητα της οποίας στηρίζεται η όπερα, και τον ιππότη Ντε Γκριέ. Η Μανόν Λεσκώ, ένα όμορφο κορίτσι από την επαρχία, περνά από την αθωότητα στον έκλυτο βίο, αφού γίνεται εύκολα αντικείμενο εκμετάλλευσης εξαιτίας των αδυναμιών του χαρακτήρα της. Και ενώ φτάνει στο Παρίσι για να κλειστεί σε μοναστήρι, τα σχέδιά της αλλάζουν όταν συναντά στον σταθμό του τρένου τον ιππότη Ντε Γκριέ. Τα νιάτα και η ομορφιά της γοητεύουν από την πρώτη στιγμή τον ιππότη, που την ερωτεύεται παράφορα. Στην αρχή οι δυο ερωτευμένοι ζουν μαζί και απολαμβάνουν τον έρωτά τους, μέχρι που ο πατέρας του νέου δίνει εντολή να τον απαγάγουν. Συντετριμμένος ο ιππότης εγκαταλείπει τα εγκόσμια και γίνεται αβάς στον ναό του Αγίου Σουλπικίου, ενώ η Μανόν απολαμβάνει τη μεγάλη ζωή του Παρισιού. Μαθαίνει, όμως, ότι ο ιππότης έγινε ιερέας και πηγαίνει στον ναό για να τον συναντήσει. Τον μεταπείθει με τη σαγήνη της και φεύγουν μαζί. Λίγο αργότερα, η Μανόν κατηγορείται για πορνεία και απελαύνεται. Εκείνος την ακολουθεί, καταστρέφοντας τη ζωή του.
Η προσωπικότητα της Μανόν, αινιγματική και φευγαλέα, κυριαρχεί στην όπερα. Είναι αθώα ή κολασμένη; Η άμετρη φιλοδοξία της, οι ψεύτικοι όρκοι για αιώνια πίστη σε όποιον της προσφέρει αυτά που επιθυμεί, αλλά και η άμεση εγκατάλειψή του για κάποιον άλλον, «ιδανικότερο» εραστή, την εξαντλούν, την καταρρακώνουν. Η κατάληξή της τραγική, αφού πεθαίνει από εξάντληση στην αγκαλιά του αγαπημένου της στον δρόμο προς το λιμάνι της Χάβρης. Και είναι η ιερή στιγμή της αυτογνωσίας και της μετάνοιας, λυτρωτική, λίγο πριν φύγει από τη ζωή.
Η αμφισημία της εποχής, αλλά και των χαρακτήρων της όπερας, διαπερνά τη σκηνοθεσία και αφήνει στον θεατή τη «γλυκιά» πλάνη της αμφιβολίας.
Η παράσταση ευτύχησε να έχει στο πόντιουμ τον αρχιμουσικό Λουκά Καρυτινό και στη σκηνοθεσία τον Θωμά Μοσχόπουλο, ενώ διακρίθηκε στον ρόλο της θρυλικής ηρωίδας η διεθνώς αναγνωρισμένη σοπράνο Μυρτώ Παπαθανασίου, και στον ρόλο του ιππότη Ντε Γκριέ ο Ρουμάνος τενόρος Γιοάν Χοτέα.
Η σκηνοθεσία του Θωμά Μοσχόπουλου, ευρηματική και βαθυστόχαστη, ανιχνεύει το πνεύμα galant του 18ου αιώνα, καθώς και τα μηνύματα της κριτικής σκέψης του Διαφωτισμού (Siècle des Lumières) και μας θυμίζει με λεπτές νύξεις το πρόσφατο παρελθόν μας, για να μας προσγειώσει «στον αποσβολωμένο γυμνό πόνο της ξαφνικής πτώσης του παρόντος». Ο σκηνοθέτης αναδεικνύει τον επιφανειακό, αβέβαιο κόσμο της Μανόν και προβάλλει στην ανάλαφρη έναρξη την ακόρεστη αναζήτηση των ηδονών, την πτώση των αξιών, για να περάσει μεθοδικά στη δραματικότητα και στην τραγική κατάληξη της ηρωίδας. Η αμφισημία της εποχής, αλλά και των χαρακτήρων της όπερας, διαπερνά τη σκηνοθεσία και αφήνει στον θεατή τη «γλυκιά» πλάνη της αμφιβολίας.
Τα σκηνικά, σύγχρονα, της Ευαγγελίας Θεριανού, καλαίσθητα και λειτουργικά, δημιούργησαν τους χώρους όπου το έργο διαδραματίζεται, καθώς και τα κοστούμια της Κλαιρ Μπρέισγουελ έντυσαν ευρηματικά τους ερμηνευτές. Η κινησιολογία της Σοφίας Πάσχου υπηρέτησε το πνεύμα της σκηνοθεσίας και, όπως πάντα, η Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής υπό τον Αγαθάγγελο Γεωργακάτο υπήρξε άριστη.
Η υψίφωνος Μυρτώ Παπαθανασίου έκανε δική της τη Μανόν και απέδωσε φανταστικά την αμφισημία της ηρωίδας, το ανάλαφρο και το δραματικό της στοιχείο, την αθωότητα και την πλάνη, τη δραματική επίγνωση των λαθών, πριν από την τελική της πτώση. Εξαίρετος ο Ρουμάνος τενόρος Γιόαν Χοτέα, ως Ιππότης ντε Γκριέ, ανταποκρίθηκε στις δυο μεγάλες άριες με πάθος και ευαισθησία. Ξεχώρισε, με την ασύγκριτη ερμηνεία του, ο δημοφιλής βαρύτονος Διονύσης Σούρμπης στον ρόλο του Λεσκώ. Εντυπωσίασε ως Κόμης ντε Γκριέ ο βαθύφωνος Πέτρος Μαγουλάς. Την προσωπική τους σφραγίδα άφησαν αντίστοιχα στους ρόλους Γκυγιό ντε Μορφονταίν και Ντε Μπρετινύ, ο τενόρος Νίκος Στεφάνου και ο βαρύτονος Χάρης Ανδριανός. Συνέβαλαν στην επιτυχία της παράστασης ο Χρήστος Γιαννούλης, Φρουρός, η Βιολέτα Λούστα, Πουσσέτ, η Ρόζα Πουλημένου-Καπόν, Ζαβότη, η Έλενα Μαραγκού, Ροζέτ, και η Βάγια Κωφού, Υπηρέτρια.
Πρωταγωνίστησε όμως η Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, με τον έμπειρο αρχιμουσικό της Λουκά Καρυτινό, ο οποίος έδωσε έμφαση στις ωραίες μελωδίες που αφθονούν στο έργο, καθώς και στις δραματικές αποχρώσεις, που συγκλόνισαν. Ο αρχιμουσικός στήριξε καίρια τους μονωδούς στις θαυμάσια ερμηνευμένες άριες και στα ντουέτα της όπερας και οδήγησε την ορχήστρα σε υψηλά επίπεδα εκφραστικότητας και χρωματικού πλούτου, αναδεικνύοντας τη σπουδαία μουσική του Massenet, που έκανε το έργο δημοφιλές και διαχρονικό.
