«Από έναν πίνακα του Ραφαήλ» της Μαρίας Κοτοπούλη
Πόσο μεγάλο ρόλο έπαιξαν τα μουσικά όργανα στην τέχνη, στη θρησκεία, στην ιστορία! Στον πίνακα του Ραφαήλ Η έκσταση της Αγίας Καικιλίας αναδεικνύεται ο σημαντικότατος αυτός ρόλος τους. Και δεν ήταν τυχαία η επιλογή του αναγεννησιακού ζωγράφου να αναφερθεί στην Αγία Καικιλία, αφού ήταν προστάτιδα των μουσικών και της μουσικής τέχνης.
Στο κέντρο της εικόνας η Αγία Καικιλία, με ανασηκωμένο το πρόσωπο προς τον ουρανό, κρατά στα χέρια της σε μικρογραφία ένα μουσικό όργανο, με τους σωλήνες του στραμμένους προς τα κάτω, σαν για να αφουγκραστούν το τραγούδι της γης και να το ανυψώσουν στον ουρανό. Ένας άγγελος κρατά ανοιχτή την παρτιτούρα μπροστά της, την οποία όμως εκείνη αγνοεί, έχοντας το βλέμμα στραμμένο προς τα ουράνια, αναζητώντας τη γνώση από τη Θεία φώτιση. Στα πόδια της ριγμένα μουσικά όργανα, ένα τσέλο, σχεδόν ανέπαφο, με το δοξάρι αναπαυμένο πάνω στο σώμα του, ένα ντέφι με κουδουνάκια στη στεφάνη του, που νιώθεις, ακόμα, να ηχούν, ένα τρίγωνο από αυτά που τα παιδιά συνοδεύουν τα κάλαντα των γιορτινών ημερών. Και είναι πρόδηλο ότι τα αφημένα στη γη μουσικά όργανα αναδεικνύουν την αδυναμία του ανθρώπου να αναμετρηθεί με την ουράνια συμφωνία των αγγέλων.
Ο Ιταλός ζωγράφος από την Μπολόνια πήρε, άραγε, το προσωνύμιο Ντομενικίνο λόγω του μικρού του αναστήματος ή για να υποδειχθεί έμμεσα ότι μέσα από το έργο του αναδεικνύεται ένας μικρός θεός; Ο Ντομενικίνο ανάμεσα στα πολλά του χαρίσματα είχε και αυτό του εφευρέτη των μουσικών οργάνων. Αναζητώντας την καθαρότητα του ήχου μέσα από τις εφευρέσεις του και την εσωτερική εκφραστικότητα από τις συνθέσεις του, στόχευε «να ταράξει το πάθος του νου» – και της καρδιάς, θα προσθέταμε. Στη μνήμη έρχονται τα θαυμαστά έργα του, Η Παρθένος με τον μονόκερο, από το ανάκτορο Φαρνέζε, Η μετάληψη του Αγίου Ιερώνυμου, Η Αγία Καικιλία παίζει βιόλα, Η θεά Άρτεμις και οι νύμφες και τόσα άλλα.
Και είναι πρόδηλο ότι τα αφημένα στη γη μουσικά όργανα αναδεικνύουν την αδυναμία του ανθρώπου να αναμετρηθεί με την ουράνια συμφωνία των αγγέλων.
Η Αγία Καικιλία, προστάτιδα της εκκλησιαστικής μουσικής, γεννήθηκε στη Ρώμη τον 3ο αιώνα μ.Χ. από γονείς ευγενείς, πλούσιους ειδωλολάτρες. Στο Τραστέβερε (Trastevere) της Ρώμης βρίσκεται η πανέμορφη βασιλική της Αγίας Καικιλίας, όπου βλέπει κανείς στον κήπο της έναν αρχαίο κάνθαρο, σύμβολο του θεού Διονύσου, και θαυμάζει τη συνύπαρξη του διονυσιακού με το χριστιανικό στοιχείο.
Μεγάλοι συνθέτες όπως ο Χένρι Πέρσελ –θυμίζουμε τη θαυμάσια όπερά του Διδώ και Αινείας–, ο Γκέοργκ Φρίντριχ Χέντελ με τον περίφημο Μεσσία του, ο Μαρκ-Αντουάν Σαρπαντιέ με το DeDeum, o Φραντς Λιστ με την Campanella του, βασισμένη σε έργο του Νικολό Παγκανίνι [Κοντσέρτο για βιολί Νο2 σε Σι Ελάσσονα], ο Σαρλ Γκουνό με τον Φάουστ, συνέθεσαν έργα στη μνήμη της Παρθενομάρτυρος Αγίας Καικιλίας.
