Patricio Pron: «Αύριο θα μας λένε αλλιώς»

Το Αύριο θα μας λένε αλλιώς του Patricio Pron (εκδ. Ίκαρος, 2020) είναι ένα συναρπαστικό στην πολυπλοκότητά του μυθιστόρημα, που αντιστέκεται στις βιαστικές κατηγοριοποιήσεις αναφορικά με τη θεματική και τις μορφολογικές επιλογές του. Ο συγγραφέας του καταφέρνει να ενοποιήσει την εξωτερική και εσωτερική ζωή των μυθοπλαστικών του προσώπων, επιτυγχάνοντας μια διεισδυτική ματιά στις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Το κεντρικό θέμα του μυθιστορήματος είναι ο χωρισμός ενός ζευγαριού που ζει στη Μαδρίτη – ενός δοκιμιογράφου και μιας αρχιτέκτονα. Οι δύο πρωταγωνιστές, Εκείνος και Εκείνη, κοντά στα σαράντα και οι δύο, βιώνουν τα βασανιστικά στάδια που ακολουθούν τη λήξη ενός μακροχρόνιου δεσμού: «Δεν υπήρχε τίποτα εκτός από μια απελπιστική, ερημοποιημένη έκταση πόνου, κι Εκείνος έπρεπε να τη διασχίσει».[1]

Ωστόσο, το έργο δεν περιορίζεται στην ανατομία μιας σχέσης, αν και η αφηγηματική δεινότητα του Pron τα καταφέρνει περίφημα και σε αυτόν τον στόχο. Το Αύριο θα μας λένε αλλιώς συνιστά τη διήγηση της εσωτερικής περιπέτειας ενός άντρα και μιας γυναίκας που υποφέρουν από την ανασφάλεια των δυτικών μεγαλουπόλεων. Παρά τη μόρφωση και τις προθέσεις τους, δεν είναι σε θέση να ξεφύγουν από το αδιέξοδο των κοινωνικών συμπληγάδων της γενιάς τους: «ήταν ο φόβος μιας γενιάς στην οποία […] τα […] κινητά – πρόσφεραν μια επίφαση σταθερότητας και τάξης».[2]

Οι όποιες ευαισθησίες τους γίνονται ένα ακόμα πλεονέκτημα, που επιτρέπει στον συγγραφέα να αποδώσει εύληπτα τον αντίκτυπο της Κοινωνίας της Πληροφορίας και των κλονισμένων οικονομιών της Ευρώπης στις ανθρώπινες σχέσεις. Ο απρόσωπος αφηγητής πλησιάζει με συνεχόμενες εναλλαγές και ελεύθερο πλάγιο λόγο το βλέμμα, τη σκέψη και τη συναισθηματική ρευστότητα Εκείνου και Εκείνης, ενώ αμφότεροι παρατηρούν φοβισμένοι τον ρυθμό της σύγχρονης ζωής, στην οποία αναγκάζονται να εκτεθούν χωρίς την ψυχική και κοινωνική ασπίδα προστασίας της σχέσης τους.

Διαβάζουμε: «Γιατί τον είχε αφήσει; Όπως όλες οι ερωτήσεις, είχε κι αυτή μια απάντηση […] αλλά σε Εκείνη δεν άρεσε καμία».[3] «Εκείνος […] θα πρέπει […] να αξιολογήσει τα υπάρχοντα αυτού που έμοιαζε προσωπικό μουσείο, που […] πριν […] είχε μοιραστεί με ένα άλλο άτομο, και δεν ήταν μουσείο αλλά σπιτικό».[4]

Η πλοκή επικεντρώνεται στην αποτύπωση της αγωνιώδους αναζήτησης δύο ανθρώπων, για να δώσουν εκ νέου νόημα στη ζωή τους. Χωρίς ηθικοδιδακτισμούς, o Pron αναδεικνύει τις συνέπειες του καταναλωτισμού των κοινωνιών μας, στον βαθμό που αυτός παρεισέφρησε στην εργασία, στον έρωτα, στις φιλίες, στην τέχνη και λογοτεχνία: «όλα τα αγαθά και οι υπηρεσίες συμμετείχαν σε μια βιομηχανία που ρητός στόχος της ήταν να μετριάσουν […] τον φόβο να χάσουν τη δουλειά τους […] η αντίληψη μιας καταστροφής που είχαν υποστεί και για την οποία φαινόταν να αγνοούν τα πάντα, εκτός από τα αποτελέσματά της».[5]

Η αφήγηση του μυθιστορήματος αποθησαυρίζει ίχνη τόσο των νέων μορφών κοινωνικότητας του σύγχρονου ανθρώπου, όσο και της ματαιοδοξίας του, της ευτέλειας, όσο και της πάλης του για συγκρότηση. Ο συγγραφέας φωτογραφίζει στιγμιότυπα της καθημερινότητας διά της εσωτερικής αντανάκλασής τους, ενώ αποτυπώνει τα κωμικοτραγικά επακόλουθα της συντροφικότητας των κοινωνικών δικτύων: «Δεν ήταν ασυνήθιστο να παραπονιέται η Μπ. για τις […] εφαρμογές αναζήτησης συντρόφου που χρησιμοποιούσε […] ήταν […] ντροπιαστικά παραδείγματα της αδυναμίας επικοινωνίας».[6]

Οι διαψεύσεις τους και οι παγιδεύσεις των δύο κεντρικών προσώπων δεν έχουν τον χαρακτήρα ενός προσωπικού ναυαγίου, αλλά παίρνουν τη διάσταση μιας γενικής κατάστασης. Είναι το αποτέλεσμα μιας διάχυτης ρευστότητας που παραλύει τα πάντα στην αβεβαιότητα, στην κάποτε κωμική αμηχανία, την υπονομευμένη ατομικότητα. Οι δύο ήρωες κινούνται μουδιασμένοι, σχεδόν ναρκωμένοι, στο αστικό τοπίο: «Δεν υπήρχε πρόοδος, δεν υπήρχε εξέλιξη […]: μονάχα μια παράλυση».[7]

Ο συγγραφέας του καταφέρνει να ενοποιήσει την εξωτερική και εσωτερική ζωή των μυθοπλαστικών του προσώπων, επιτυγχάνοντας μια διεισδυτική ματιά στις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Η εκδίπλωση της πλοκής οριοθετεί τις άγκυρες, τις κληρονομημένες στενώσεις, τις φοβίες και τις διεκδικούμενες ουτοπίες της εποχής μας. Από τη μια πλευρά, επιβιώνουν τα ερείπια του αξιακού συστήματος που οικοδόμησε τη ζωή των γονέων τους και τα οποία λειτουργούν ως μια επίμονη κριτική στις επιλογές της γενιάς των πρωταγωνιστών: «οι ζωές των παιδιών τους ήταν υπερβολικά πολύπλοκες […] τα ηθικά στάνταρ που είχαν προσανατολίσει τις δικές τους είχαν τιναχτεί στον αέρα».[8] Από την άλλη, μοιάζει σχεδόν απειλητική η αναρχία του τρόπου ζωής μιας νεότερης γενιάς που πειραματίζεται, χωρίς να ανησυχεί για το μέλλον: «όπως και πάρα πολλά άτομα της ηλικίας της […] η Ε. δεν ήξερε τίποτα άλλο εκτός από την ανασφάλεια [...] δεν είχαν βεβαιότητες».[9]

Τα δύο κεντρικά πρόσωπα και όλος ο θίασος των συνομήλικων προσώπων χαρακτηρίζονται από μια επώδυνη συναισθηματική διστακτικότητα. Κινούνται ανάμεσα στη νοσταλγία για τις παλαιότερες δεκαετίες που προσδιόρισαν τις παραστάσεις της παιδικής ηλικίας τους και στην ενστικτώδη ανάγκη προσαρμογής σε μια εποχή αμφισβήτησης των προσχεδιασμένων απαντήσεων περί συντροφικότητας. Καμία δεν τους καλύπτει και καμία δεν τους παρηγορεί: ζουν σε ένα μεταίχμιο, αδυνατώντας να αναλάβουν ευθύνες και να επιλέξουν την πραγματικότητα που θέλουν και αντέχουν.

Ο Pron φανερώνει καφκικά, μέσω της ιστορίας των δύο πρωταγωνιστών και του κύκλου τους, τις συνθήκες βιολογικής και κοινωνικής εξουθένωσης του ανθρώπου στην εποχή μας: «όπως πολλοί άνθρωποι της ηλικίας της, η Μπ. έκανε μια περίπλοκη δουλειά […] αλλά ήταν επισφαλής και κακοπληρωμένη και δεν της επέτρεπε ούτε καν να πληρώνει ένα μέρος για να ζει».[10]

Οι αφηγηματικές επιλογές του συγγραφέα αναδεικνύουν το αίσθημα του ανικανοποίητου που νιώθουν τα πρόσωπά του, καθώς κουβαλούν το στίγμα μιας «χαμένης γενιάς», περιγράφοντας τη ματαίωση ως «την πιο ρητή εκδήλωση για το πώς ήταν οι καιροί και τα πράγματα».[11] Εκείνος και Εκείνη, η Μ., η Ντ. κ.ά. συγκροτούν ένα σύνολο χαρακτήρων χωρίς ατομικότητα, έναν αριθμό από αθύρματα μιας κοινωνικής κατάστασης χωρίς ξεκάθαρο σκοπό: «ένας κόσμος παράλυτος από τον τρόμο, προσκολλημένος στα αίτια που τον προκαλούσαν».[12]

Η άρνηση του αφηγητή να παράσχει περαιτέρω στοιχεία εξατομίκευσης των προσώπων πετυχαίνει ποικίλους λογοτεχνικούς στόχους. Η επιλογή ενός δοκιμιογράφου στον ρόλο Εκείνου θέτει στο επίκεντρο της πλοκής το ζήτημα της εμπορευματοποίησης του βιβλίου και τον ρόλο της λογοτεχνίας σε μια κοινωνία που εξυμνεί την ταχύτητα: «Το πρόβλημα […] ήταν […] μάλλον ένας συγκεκριμένος τρόπος κατανόησης της σχέσης ανάμεσα στις λέξεις και στον κόσμο».[13] Από την άλλη, μια αρχιτέκτονας στον ρόλο Εκείνης επιτρέπει την εμβάθυνση στις λεπτές αλλαγές της πόλης, για να φανερωθεί πώς ο κοινωνικός χώρος αλληλεπιδρά με την ανθρώπινη συμπεριφορά. Διαβάζουμε: «στην πρόσοψη του παλιού βιβλιοπωλείου […] θα έστηναν […] ένα μαγαζί με ρούχα […] το είδος της επιχείρησης που ενσάρκωνε όπως κανένα άλλο σε τι είχε μεταμορφωθεί ο πολιτισμικός καταναλωτισμός των περισσότερων ανθρώπων».[14]

Το Αύριο θα μας λένε αλλιώς πραγματεύεται με τρόπο λογοτεχνικό, και άρα αυθεντικό, διαχρονικά φαινόμενα του ανθρώπινου βίου, όπως ο έρωτας, η συντροφικότητα και η μητρότητα. Η αφήγηση των δοκιμασιών μιας σύγχρονης ερωτικής σχέσης από τον Pron εξελίσσεται σε μια μυθιστορηματική κοινωνιογραφία, δικαιώνοντας τη δύναμη της λογοτεχνίας να εμβαθύνει σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης ζωής, σε μια εποχή που αρκετοί βιάζονται να αμφισβητήσουν τον πολιτισμικό της ρόλο.

p pron ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Αύριο θα μας λένε αλλιώς, σ. 39.
[2] Ό.π., σ. 128.
[3] Ό.π., σ. 16.
[4] Ό.π., σ. 102.
[5] Ό.π., σ. 257-258.
[6] Ό.π., σ. 109-110.
[7] Ό.π., σ. 95.
[8] Ό.π., σ. 70.
[9] Ό.π., σ. 67.
[10] Ό.π., σ. 108.
[11] Ό.π., σ. 26.
[12] Ό.π., σ. 174.
[13] Ό.π., σ. 280.
[14] Ό.π., σ. 281.