Κοσμάς Ρασπίτσος: «Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ και η μετάφραση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας»
Μια από τις τελευταίες κυκλοφορίες στον χώρο της φιλοσοφικής σκέψης και του στοχασμού, που παρουσιάζει μάλιστα πολλαπλό ενδιαφέρον, καθώς εξακτινώνεται σε ζητήματα πέραν των φιλοσοφικών αναζητήσεων και θεωριών, είναι η μελέτη του πανεπιστημιακού καθηγητή Κοσμά Ρασπίτσου σχετικά με τη μεταφραστική πρόσληψη που επιφύλαξε ο Μάρτιν Χάιντεγκερ (1889-1976) στους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, κυρίαρχα δε στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Πρόκειται για ένα βιβλίο που επιχειρεί να ανιχνεύσει τη σχέση του Γερμανού φιλοσόφου με την αρχαιοελληνική σκέψη, αρχής γενομένης από τους Προσωκρατικούς και με κορύφωση τους μεγάλους στοχαστές των κλασικών χρόνων που, καταπώς φαίνεται, τροφοδότησαν κατά τρόπο άκρως δημιουργικό το έργο του μεταγενεστέρου. Η έννοια του δημιουργικού, ωστόσο, θα πρέπει εδώ να νοηθεί με έναν τρόπο διαφορετικό από τον καθιερωμένο, μέσα από ένα διευρυμένο πρίσμα, όπου ακόμα και η καινοτομία –ή μάλλον κυρίως αυτή– έχει θέση. Γιατί ο νεότερος φιλόσοφος φαίνεται πως λειτούργησε με άκρα ελευθερία στην απόδοση των όρων και των εννοιών, κάτι το οποίο, άλλωστε, μπορεί να του ενέπνευσε το ίδιο το περιεχόμενο του λόγου των αρχαίων, η ιδιαίτερη ποιότητα και ο προσανατολισμός του. Έτσι, παρακολουθεί κανείς την επίδοση του Χάιντεγκερ στην υιοθέτηση μιας σειράς από όρους και ορισμούς που άλλοτε αντιστοιχούν με τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια στη γραφή των φιλοσόφων και άλλοτε την πλήρη απόκλιση του μεταφραστή, την κίνησή του μέσα σε έναν καθαρά δικό του χώρο, στον οποίο εξάλλου κυοφορείται η δική του φιλοσοφική θεώρηση και σκέψη.
Αναδεικνύει κατά τρόπο άρτιο και περιεκτικό τη μέθοδο εργασίας ενός από τους σημαντικότερους στοχαστές του 20ού αιώνα.
Στο σημείο ακριβώς αυτό αναδύεται και ακτινοβολεί καθάρια η μεταφραστική άποψη του φιλοσόφου, η θεωρητική του στάση απέναντι στην εργασία και τη διαδικασία της μετάβασης από τη μία γλώσσα στην άλλη. Πιο συγκεκριμένα, εκείνο το οποίο επισημαίνεται είναι ο τρόπος που είχε ο Γερμανός φιλόσοφος να αμφισβητεί ως ακατάλληλες και στρεβλωτικές τις λατινικές μεταφράσεις των αρχαίων ελληνικών, με τη σκέψη ότι αυτές δεν ανταποκρίνονταν στο περιεχόμενο, ούτε αναδείκνυαν την αληθινή ουσία των φιλοσοφικών προσεγγίσεων, την αυθεντικότητα και την ακεραιότητά τους. Χαρακτηριστική προς αυτή την κατεύθυνση υπήρξε η περίφημη ρήση του φιλοσόφου «Πες μου τι γνώμη έχεις για τη μετάφραση και θα σου πω εγώ ποιος είσαι», με την οποία ο στοχαστής θέτει με άκρα ευθύτητα το ζήτημα της μεταφραστικής ευθύνης, κυρίως όμως το ζήτημα της βαθιάς σχέσης του μεταφραστή με τη γλώσσα ως όχημα και στόχο μαζί. Γιατί αυτό που συμβαίνει με τη μετάφραση δε συμβαίνει με καμιά άλλη τέχνη ή τεχνική που έχει για υλικό της τον λόγο. Μόνον εδώ η γλώσσα αναδεικνύεται στον μέγα ρυθμιστή, στην πρώτη ύλη που, μέσα από μιαν επίπονη εντελέχεια, γίνεται σώμα ακτινοβόλο, λαμπερό, που διαλαλεί την πρώτη του αλήθεια.
Πέρα όμως από το μεταφρασεολογικό ενδιαφέρον, το συγκεκριμένο βιβλίο προσφέρεται στον σύγχρονο αναγνώστη ως μια ευκαιρία διερεύνησης του τρόπου και των μεθόδων του Χάιντεγκερ να επανασημασιοδοτεί, μέσω των μεταφράσεών του, τον αρχαιοελληνικό φιλοσοφικό λόγο για να τον φέρει στο δικό του μέτρο και σχήμα, στη δική του φιλοσοφική κοσμοθεώρηση, που επικεντρώθηκε κυρίαρχα στην έννοια του όντος. Σε αυτό ακριβώς το σημείο ανοίγει ένας ιδιαίτερα γόνιμος διάλογος –ανάμεσα στους Πλάτωνα και Αριστοτέλη και στον νεότερο–, που συνιστά την οντολογία στο σύνολό της. Ο Χάιντεγκερ επιτυγχάνει, ουσιαστικά, να αναδείξει την τεράστια σημασία των λέξεων και του φορτίου τους για την καταβύθιση στο νόημα και την ουσία των πραγμάτων και του κόσμου με τον τρόπο που το θέλησαν οι πρώτοι εκείνοι φιλόσοφοι, που αντιλήφθηκαν και εκτίμησαν βαθιά τον λόγο ως πεμπτουσία της ύπαρξης. Επιτυγχάνει, όμως, με ακόμα μεγαλύτερη θέρμη και ζήλο να διαφοροποιηθεί από αυτούς και να οδηγήσει τη φιλοσοφία σε μια νέα εποχή, που σφραγίζεται από διαφορετικές προτεραιότητες και διαφορετικές ανάγκες. Και αυτή η διαφοροποίηση είναι που αναδεικνύει τη δύναμη και τη δυναμική του αρχαιοελληνικού στοχασμού να διοχετεύεται σε νέες μορφές που θυμίζουν το παλιό, το έχουν όμως ανανεώσει κατά τρόπο απόλυτα καινοφανή. Ο Κοσμάς Ρασπίτσος, με το πόνημά του αυτό, αναδεικνύει κατά τρόπο άρτιο και περιεκτικό τη μέθοδο εργασίας ενός από τους σημαντικότερους στοχαστές του 20ού αιώνα, ενώ παράλληλα καταθέτει και μια πρόταση για τη λογική και τη διάθεση με την οποία πρέπει να βαδίζουμε μέσα στο έδαφος της φιλοσοφίας. Κυρίως, όμως, προσφέρει έναν οδηγό αποτίμησης της μεταφραστικής εργασίας, όταν αυτή γίνεται με όρους ανανεωτικούς ή ακόμα και αντισυμβατικούς.
Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ και η μετάφραση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας
Κοσμάς Ρασπίτσος
Ροές
104 σελ.
ISBN 978-960-283-535-7
Τιμή €12,72
