Katherine Applegate: «Το ευχόδεντρο»

Τα δέντρα δεν ξέρουν να λένε αστεία, όμως σίγουρα ξέρουν να λένε ιστορίες. Ριζωμένα χρόνια στον ίδιο τόπο, βλέπουν ανθρώπους να περνούν κι άλλους να ριζώνουν σαν κι αυτά. Γίνονται ευεργετικός βιότοπος για πλήθος πλασμάτων. Προσέχουν πολλά μα μιλούν λίγο. Εκτός κι αν είναι κάπως πιο ομιλητικά, σαν τον Ρεντ, την κόκκινη βελανιδιά με πάνω από δυο αιώνες ζωής, που κατέχει τον ρόλο του αφηγητή στο βιβλίο της Κάθριν Άπλγκεϊτ Το ευχόδεντρο.

Ο Ρεντ λοιπόν, το ευχόδεντρο της γειτονιάς, στο οποίο οι κάτοικοι της περιοχής μία φορά τον χρόνο κρεμούν τις ευχές τους, στέκει κοντά σε δυο σπίτια, ένα πράσινο κι ένα μπλε. Στο ένα ζει η οικογένεια του Στίβεν, στο άλλο έρχεται να εγκατασταθεί μαζί με τους γονείς της η Σάμαρ, ένα κορίτσι που συνομιλεί μαγικά με τα πλάσματα της φύσης, κι ωστόσο, λόγω της καταγωγής και της θρησκείας της, αντιμετωπίζει την προκατάληψη και την εχθρότητα μερίδας της κοινότητας, που γίνεται απτή όταν ένα αγόρι χαράζει τη λέξη «ΔΡΟΜΟ» στον κορμό του Ρεντ. Το κορίτσι επιθυμεί όσο τίποτα να αποκτήσει έναν φίλο, κι ο Ρεντ, με τη συνδρομή του ζωικού κόσμου που κατοικεί στον κορμό και στα φυλλώματά του, θα προσπαθήσει να κάνει την ευχή της πραγματικότητα.

Πέρα από τη συμπάθεια για το κορίτσι, αυτό που σε μεγάλο βαθμό κινητοποιεί τον Ρεντ είναι η δική του επισφαλής θέση, καθώς η ιδιοκτήτρια των δυο σπιτιών, του μπλε και του πράσινου, η Φραντζέσκα, έχει αποφασίσει να κόψει την κόκκινη βελανιδιά. Καρτερικός και συμφιλιωμένος με την ύπαρξή του, ο Ρεντ βάζει σκοπό να υλοποιήσει την επιθυμία του κοριτσιού και να εγκαταλείψει ευτυχισμένος τον παράλογο τούτο κόσμο. Βλέπει τα δυο παιδιά, τον Στίβεν και τη Σάμαρ, να γίνονται φίλοι, αναπτύσσει μαζί τους μια σχέση μυστικής επικοινωνίας, ανακαλεί τη μακρινή εποχή που μια άλλη νεαρή μετανάστρια τον μετέτρεψε από απλή κόκκινη βελανιδιά σε ευχόδεντρο. Κι όταν το παρελθόν έρχεται ορμητικά να εμπλακεί με το παρόν, δίνεται μια ανέλπιστη και συγκινητική λύση στην περιπέτειά του.

Η βραβευμένη με το Newbery Medal Κάθριν Άπλγκεϊτ τολμά και πετυχαίνει να μας συστήσει έναν υπέροχο αφηγητή, ο οποίος, από τις πρώτες ήδη σελίδες του βιβλίου, χτίζει μια σχέση μοναδικής οικειότητας με τον αναγνώστη χάρη στην αμεσότητα, τη στοχαστική του διάθεση, το χιούμορ και την ευρυμάθειά του.

Καλά όλα αυτά, αλλά μήπως η επιλογή ενός δέντρου ως αφηγητή σε ένα βιβλίο για μεγάλα παιδιά ακούγεται κάπως αλλόκοτη, ίσως κι αποθαρρυντική; Όχι, γιατί τελικά όλα είναι ζήτημα διαχείρισης: Η βραβευμένη με το Newbery Medal Κάθριν Άπλγκεϊτ τολμά και πετυχαίνει να μας συστήσει έναν υπέροχο αφηγητή, ο οποίος, από τις πρώτες ήδη σελίδες του βιβλίου, χτίζει μια σχέση μοναδικής οικειότητας με τον αναγνώστη χάρη στην αμεσότητα, τη στοχαστική του διάθεση, το χιούμορ και την ευρυμάθειά του. Χωρίς να κουβαλά ίχνος ακαδημαϊσμού, ακόμα κι όταν η συγγραφέας τον βάζει να αναφερθεί στα βοτανικά του χαρακτηριστικά. Πλέκοντας αθόρυβα στη ροή της αφήγησής του, με απλότητα και απέριττη χάρη, με διάφανες κι ωστόσο γερές κλωστές, το προσωπικό με το γενικό, το αναμενόμενο με το απρόσμενο, το τρυφερό με το χιουμοριστικό, το πραγματικό με το φανταστικό, το παραμυθικό με την αυτοαναφορική ειρωνεία.

Ο αφηγητής της Άπλγκεϊτ, επιπλέον, εξυπηρετεί ιδανικά το αφηγηματικό πλάνο της. Παρατηρητής ως επί το πλείστον, ο Ρεντ είναι ο συνεκτικός κρίκος της πλοκής, καθώς, ριζωμένος αιώνες στο ίδιο σημείο, είναι εκεί και ξέρει, συντηρεί τη μνήμη που άνθρωποι με πιο ρηχά ριζώματα από τον ίδιο εύκολα απεμπολούν. Ακόμα και τα πλάσματα που κατοικούν πάνω του δε λειτουργούν απλώς καλλωπιστικά, όσο κι αν τα ευτράπελα της ζωής και των συνηθειών τους σκορπούν το χαμόγελο στους αναγνώστες, αλλά στηρίζουν ενεργά την προσπάθεια του Ρεντ. Του Ρεντ, ο οποίος με την παρουσία του συνδέει μια σύγχρονη ιστορία μετανάστευσης με μιαν άλλη, παλιά, στην οποία μάλιστα εμπλέκονται εκπρόσωποι Ιρλανδών και Ιταλών, μεταναστών με ταραχώδες κοινό παρελθόν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Βαλμένες δίπλα δίπλα, οι δυο ιστορίες μετανάστευσης επιτρέπουν να αποτυπωθεί εύγλωττα και με ευκρίνεια ο συγκυριακός, θέσει χαρακτήρας ρόλων και συμπεριφορών, καθώς τα αισθήματα κι οι συνήθειες παλιότερων γενεών με ευκολία ξεχνιούνται από επιγόνους βολεμένους στο άνετο σήμερα.

applegate Η Άπλγκεϊτ ωστόσο δε διδάσκει, ούτε υιοθετεί καταγγελτικό λόγο. Γι’ αυτό και δε δίνει ιδιαίτερο βάρος στην αποκάλυψη της ταυτότητας εκείνων που δε θέλουν τη Σάμαρ στη γειτονιά. Γι’ αυτό και δε χρησιμοποιεί το δίπολο φύση-άνθρωπος για να εξιδανικεύσει την πρώτη και να στηλιτεύσει τη στάση του δεύτερου (εξάλλου, όπως απερίφραστα δηλώνεται από τους ίδιους τους εκπροσώπους του κόσμου της φύσης, αυτός δεν υπολείπεται του ανθρώπινου σε σκληρότητα). Η Άπλγκεϊτ κάνει αυτό που μπορεί και ξέρει να κάνει κάθε καλός συγγραφέας: συνδέοντας τη μοίρα του κοριτσιού με εκείνη του δέντρου, κάνοντας να συναντηθούν σ’ ένα σταυροδρόμι το σήμερα και το χτες, πετυχαίνει να μας χαρίσει μια αισιόδοξη και θαυμαστή στην απλότητά της ιστορία αποδοχής που διαβάζεται απνευστί, ντυμένη με πανέμορφες εικόνες εμπνευσμένες από τον κόσμο της φύσης. Την άψογη μετάφραση υπογράφει η Σέβυ Σπυριδογιαννάκη.