Φώτος Λαμπρινός: «Παλαμηδίου 10»

Εξαιρετικός κινηματογραφιστής, σκηνοθέτης του κινηματογράφου, του θεάτρου και του ραδιοφώνου, αλλά και κριτικός ταινιών και μεταφραστής λογοτεχνικών έργων, είναι γνωστός στον γράφοντα ως ο δημιουργός της ταινίας Άρης Βελουχιώτης: Το δίλημμα (1981). Το βιβλίο του, Παλαμηδίου 10, που χαρακτηρίζεται ως «ντοκυμανταίρ», είναι ένα αυτοβιογραφικό αφήγημα στο οποίο μιλάει για τη γέννησή του την εποχή της δικτατορίας του Μεταξά, τα παιδικά του χρόνια στον Κολωνό –η οδός του τίτλου βρίσκεται κοντά στην οδό Λένορμαν–, και την ενηλικίωσή του. Αφιερωμένο στη μητέρα του Ευγενία και τον πατέρα του Γιώργη, το βιβλίο αρχίζει με την επίσκεψή του στην Πολυκλινική Αθηνών, όπου η μητέρα του πέθανε τον Αύγουστο του 2006.

«Πρέπει να πιέσω πολύ τη μνήμη μου για να θυμηθώ τη ζωή μας σε αυτό το σπίτι την πρώτη περίοδο, μετά δηλαδή από το 1941», γράφει ο συγγραφέας. Ήταν τότε περίπου τεσσάρων ετών, οπότε η μνήμη του δεν έχει συγκρατήσει εικόνες και λεπτομέρειες. Ήξερε πως είχε γίνει πόλεμος, επειδή σε άλλο σπίτι στα Εξάρχεια τους ξυπνούσαν οι σειρήνες και μεταφέρονταν σε υπόγειο άλλης πολυκατοικίας. Όταν μετακόμισαν στην Παλαμηδίου, οι Γερμανοί και οι Ιταλοί βρίσκονταν ήδη στην Αθήνα.

Ο πατέρας του, ο Γιώργης Μπαστουνόπουλος, καταγόταν από το χωριό Σίτσοβα (Αλαγονία) στη δυτική πλαγιά του Ταΰγετου. Η μητέρα του, Ευγενία Τσάλα, καταγόταν από την Πάτρα κι ο πατέρας της πέθανε εκεί από πείνα τον χειμώνα του ’42. Ο Γιώργης γνώρισε τη μελλοντική του σύζυγο στην Πάτρα, όταν πήγε κατόπιν εντολής του ΚΚΕ, το οποίο τον έστελνε σε πόλεις ανά την Ελλάδα για κομματική δουλειά.

Οι αναμνήσεις του από τον Κολωνό και την οδό Παλαμηδίου είναι ξεχωριστές, η περιγραφή τόπων και τοπίων της Αθήνας δεν είναι εύκολο να βρεθεί σε άλλα αυτοβιογραφικά βιβλία. Τα τραμ, στα οποία ανέβαιναν οι πιτσιρικάδες χωρίς εισιτήριο και περιφέρονταν στην πόλη, τα παιδικά παιγνίδια στους δρόμους που δεν τους διέσχιζαν αυτοκίνητα, η παρακολούθηση έργων του Καραγκιόζη, τα μποστάνια στην άλλη πλευρά του Κηφισού, στο Περιστέρι, φανερώνουν μια άγνωστη και χαμένη για πάντα εποχή.

Η μητέρα ήταν ράφτρα, όχι μοδίστρα, για την ακρίβεια φραγκοραφτού, δηλαδή έραβε ανδρικά ρούχα. Χάρη στις ενέργειες του εξαδέλφου του πατέρα του, του Κωστή Μπαστιά, προσελήφθη επί 4ης Αυγούστου στο Εθνικό Θέατρο, την ίδια στιγμή που ο πατέρας του βρισκόταν ως κομμουνιστής εξορία στη Σίκινο. Από την εργασία της μητέρας ζούσε η οικογένεια, αλλά και άλλοι συγγενείς – αργότερα απέκτησε κι έναν αδελφό, τον Λάμπρο. Η μητέρα έπαιρνε τον μικρό Φώτο σε βόλτες στην πόλη και στα μαγαζιά, αλλά και στη διαδήλωση που έγινε στην Αθήνα κατά της πείνας.

Είναι εξαιρετικό από άποψη ιστορική και λογοτεχνική.

Ο πατέρας του, που άφησε το στίγμα του σε κομματικά έντυπα μέχρι τον θάνατό του στον Εμφύλιο (συνελήφθη κι εκτελέστηκε από άντρες του Εθνικού Στρατού), εμφανίστηκε πρώτη φορά με κείμενά του που τα υπέγραφε ως «Λαμπρινός» στην καλαματιανή εφημερίδα Θάρρος το 1936 και στο περιοδικό Νεοελληνικά Γράμματα το 1939. Στην Κατοχή , μετά την οικτρή δολοφονία της Ηλέκτρας Αποστόλου, ανέλαβε τον τομέα καλλιτεχνών-διανοουμένων του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, ενώ εξέδωσε πέντε τεύχη του παράνομου περιοδικού Πρωτοπόροι.

Ένα από τα βασικά στοιχεία της ζωής του Φώτου Λαμπρινού είναι η σχέση με τον πατέρα του. Είχε αναγκαστικά κενά, γράφει. Αυτό οφειλόταν στην εξορία και την αρρώστια του, ήταν φυματικός, ενώ στην Κατοχή οι συναντήσεις τους ήταν σπάνιες λόγω παρανομίας, μέχρι τη σύλληψή του. Από την Απελευθέρωση και μέχρι την αναχώρησή του για το βουνό, για να καταταγεί στον Δημοκρατικό Στρατό, έζησαν μαζί στην οδό Παλαμηδίου, μα και τότε δεν βλέπονταν συχνά, αφού εκείνος είχε πολλαπλές κομματικές υποχρεώσεις. Μερικές φορές ο γιος πήγαινε φαγητό στον πατέρα του, είτε στα γραφεία του Ριζοσπάστη είτε στο τυπογραφείο. Οι δυο τους έζησαν μια σπάνια στιγμή όταν πήγαν στην κηδεία του Κωστή Παλαμά και άκουσαν τον Άγγελο Σικελιανό να βροντοφωνάζει τον περίφημο στίχο: «Ηχήστε οι σάλπιγγες… Καμπάνες βροντερές…»

Μια από τις χειρότερες στιγμές που έζησε ο μικρός Φώτος ήταν η σύλληψη της μητέρας του και η αποστολή της στη Γερμανία, όπου εργάστηκε σε στρατόπεδο εργασίας με άλλες κρατούμενες για τον γερμανικό στρατό. Η επανασύνδεση μητέρας και γιου έγινε τον Ιούνιο του 1945, όταν εκείνη επέστρεψε στην Ελλάδα. Ιδού και τα τρυφερά λόγια του: «Έκανε, πηδώντας σχεδόν, τα τελευταία βήματα κι έπεσα στην αγκαλιά της, από την οποία δεν σκόπευα να βγω πλέον ποτέ…»

Άλλη δύσκολη στιγμή του ήταν η φυγή του από την Αθήνα μετά τα Δεκεμβριανά, όταν ακολούθησε τους ηττημένους του ΕΛΑΣ μαζί με τους αριστερούς πολίτες μετά τη «μάχη της Αθήνας». Οκτώ χρονών ήταν και ο πατέρας του τον πήρε κοντά του. Στη διάρκεια της λεγόμενης οπισθοχώρησης (Χασιά, Θήβα, Τρίκαλα), στα βουνά της Αττικής, μέσα στο χιόνι, γνώρισε σημαντικά πρόσωπα της Αριστεράς, καλλιτέχνες και διανοούμενους, όπως ο Μέμος Μακρής, ο Ντίνος Τσαλόγλου, η Ρόζα Ιμβριώτη, ο Γιάννης Ιμβριώτης, ο Βασίλης Ρώτας, αλλά κι η μικρή κόρη του Βασίλη Νεφελούδη, η Νίκη, μητέρα αργότερα του Χρήστου Χωμενίδη (στη μνήμη του η Νίκη έχει μείνει ως ο πρώτος έρωτας της ζωής του). Στα Τρίκαλα γνώρισε τον Άρη Βελουχιώτη, θρυλική μορφή του απελευθερωτικού αγώνα, του οποίου προσπάθησε να πάρει το πιστόλι από τη θήκη του κι εκείνος του χάιδεψε τα μαλλιά.

fotlampr Πρόκειται για ένα από τα πιο συγκινητικά βιβλία αναμνήσεων που έχουμε διαβάσει αναφορικά με τις περιπέτειες μιας αριστερής οικογένειας κατά την περίοδο Κατοχή-Απελευθέρωση-Εμφύλιος και μετά. Είναι εξαιρετικό από άποψη ιστορική και λογοτεχνική. Ο συγγραφέας του κατορθώνει να διατηρεί συνεχώς ζωντανό το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ο οποίος μόλις το κλείσει παρασύρεται σε πλείστους στοχασμούς.