Μ. Καραγάτσης – Νίκη Καραγάτση: «Αλληλογραφία δύο ερωτευμένων»
Δεκαέξι είναι οι επιστολές που παρουσιάζονται στο βιβλίο με τον τίτλο Αλληλογραφία δύο ερωτευμένων και υπότιτλο Τον καιρό του Γιούγκερμαν, 1935-1937. Από αυτές, τις εφτά απηύθυναν στη «μητέρα» ο Δημήτρης Ροδόπουλος ή Μ. Καραγάτσης και η Νίκη Καρυστινάκη, από τη Βιέννη, κατά τη διάρκεια του γαμήλιου ταξιδιού τους, και τις υπόλοιπες μεταξύ τους, μετά τη γέννηση της κόρης τους, Μαρίνας, όταν η Νίκη ξαναβρέθηκε στη Βιέννη.
Το 1935, όταν ο Καραγάτσης και η Νίκη παντρεύονται, εκείνος είναι πτυχιούχος της Νομικής Σχολής και της Σχολής Οικονομικών του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει ήδη δημοσιεύσει τον Συνταγματάρχη Λιάπκιν, έχει έτοιμη τη Μεγάλη χίμαιρα και ετοιμάζει τον Γιούγκερμαν, ήτοι έχει ήδη εισχωρήσει για καλά στο «λογοτεχνικό σινάφι». Η Νίκη είναι ακόμη φοιτήτρια στη Σχολή Καλών Τεχνών, όπου σπουδάζει ζωγραφική, την οποία όμως διακόπτει λόγω του γάμου. Όπως είχε πει σε συνέντευξή του στα Νεοελληνικά Γράμματα, από τα τρία αυτά βιβλία του, που αποτελούν τριλογία με τον τίτλο «Εγκλιματισμός κάτω από τον Φοίβο», προτιμά τον Γιούγκερμαν, ο οποίος έχει πολλά δικά του στοιχεία.
Οι επιστολές είναι γραμμένες με χιούμορ, μεταφέρουν πληροφορίες, συναισθήματα, αστεία, στεναχώριες και μερικές θίγουν σοβαρά θέματα. Συγκεκριμένα, το ζευγάρι φεύγει μετά τον γάμο του για μήνα του μέλιτος στη Βιέννη, όπου το κρύο είναι τσουχτερό και οι τιμές φωτιά. Μετά πηγαίνουν στη Βουδαπέστη, που είναι φτηνότερη αλλά λιγότερο λαμπερή από τη Βιέννη. Πληροφορίες που δίνουν στα γράμματά τους προς την οικογένειά τους είναι οι όπερες που είδαν, η γούνα της Νίκης που αγόρασαν, διότι το καμηλό δεν επαρκεί σε μια πόλη με θερμοκρασία ανάμεσα σε 0 και 3 βαθμούς Κελσίου, το ασημένιο σερβίτσιο που ήταν ακριβό και βαρύ, τα δώρα για όλη την οικογένεια και γενικώς πράγματα κοινά, όπως συμβαίνουν σε όλους τους ανθρώπους. Πάντα μιλούν με σεβασμό, «Σεβαστή μου μητέρα» εκείνος, «Αγαπημένη μου μητέρα» εκείνη.
Η όγδοη επιστολή, σε μορφή τρυφερού αλλά και χιουμοριστικού ποιήματος, απευθύνεται στη Νίκη και κλείνει με τους στίχους: «Σε φιλώ γλυκά γλυκά στο στόμα και στη μύτη/ Και υπογράφομαι πιστός, ο σύζυγός σου Μίτι (ας)», «Μίτιας», όπως ο ήρωας του Ντοστογιέφσκι, που τον αγαπούσε πολύ, από τους Αδελφούς Καραμαζόφ. Ή «σε φιλώ στη μύτη στο αυτί και στο άνω δεξιά τσουλούφι». Επίσης, ο Δημήτρης αποκαλεί τη Νίκη «Νικού μου», κι εκείνη «Τζούκο» και υπογράφει ως «τζούκα». Κι ενώ αντιμετωπίζει τα πάντα με χιούμορ, ανησυχεί για τα έξοδα που είναι πολλά και δεν μπορεί να τα αντιμετωπίσει, τον ανησυχεί και η υγεία της. Εκείνη είναι ασαφής, αλλά υπόσχεται ότι θα τα πουν από κοντά. Όπως φαίνεται όμως από το Επίμετρο, το οποίο έχει επιμεληθεί και συνθέσει η Λίζυ Τσιριμώκου, η Νίκη δεν είχε εύκολο τοκετό και ο άπειρος γιος επιφανούς γιατρού τής έκανε μεγάλη ζημιά. Έτσι, έφυγε με τη μητέρα της για να εγχειριστεί στη Βιέννη από διάσημο επιστήμονα, όμως η πρώτη εγχείρηση δεν έφερε το επιθυμητό αποτέλεσμα και χρειάζεται να ξαναεγχειριστεί.
Από τις ρεαλιστικές σκηνές που έχουν διαδραματιστεί με την αιμορραγία στα πλακάκια και τη Νίκη σχεδόν ετοιμοθάνατη –πληροφορίες που παρέχονται στις παρυφές του κυρίως κειμένου– καταλαβαίνουμε ότι η κατάσταση είναι τραγικά επικίνδυνη. Όλα αυτά, συν η αϋπνία που βασανίζει τον Καραγάτση, κάνουν τον περίεργο, δύστροπο και δονζουανικό άνθρωπο δεσποτικό, πράγμα που έχει αντίκτυπο στην οικογενειακή ζωή. Ο αναγνώστης που έχει ήδη διαβάσει το βιβλίο της Μαρίνας Καραγάτση Το ευχαριστημένο ή Οι δικοί μου άνθρωποι έχει εικόνα της δύσκολης κατάστασης μέσα στο σπίτι.
Ο Καραγάτσης την ημέρα εργάζεται σε μια ασφαλιστική εταιρεία στον Πειραιά. Τη νύχτα, που δεν μπορεί να κοιμηθεί, παίζει μόνος του τάβλι, και στον ελεύθερο χρόνο του είναι διαρκώς κακόκεφος και γκρινιάζει. Αυτές οι βιογραφικές πληροφορίες αξιοποιούνται ως συγγραφικό υλικό. Εκτός από τη μικρή «Μπουμπού» που μεγαλώνει και ομορφαίνει, στα γράμματά του αναφέρει τους φίλους – Διομήδη Πετσάλη, Νίκο Καββαδία ή Μαραμπού που διάβασε «τρία αχρεία ποιήματά του», την πρόσκληση από τον πρεσβευτή της Ρωσίας για να συμμετάσχει στη δεξίωση για τα 100χρονα του Πούσκιν, εκείνος όμως αρνήθηκε γιατί δεν συμπαθεί τους «μπολσεβίκες» που μαγαρίζουν τη μνήμη ενός μεγάλου ποιητή της «μπολσεβικίας και είναι λυπηρό αυτό, γιατί το χαβιάρι, οι χακούσκες και η βότκα θα προσφερθούν με προλεταριακή αφθονία». Στον χορό των λογοτεχνών και στον διαγωνισμό ποιήματος κέρδισε και πήρε ως δώρο τις Ώρες αργίας του Θεοτοκά. Στην καθημερινή του επικοινωνία κατεβάζει τους λογοτεχνικούς του ήρωες από τον Γιούγκερμαν ανάμεσα στο πλήθος των καθημερινών ανθρώπων, πράγμα που δείχνει άνθρωπο με πνεύμα και χιούμορ. Οι αϋπνίες όμως είναι συνεχής αναφορά στα γράμματα.
Οι επιστολές είναι γραμμένες με χιούμορ, μεταφέρουν πληροφορίες, συναισθήματα, αστεία, στεναχώριες και μερικές θίγουν σοβαρά θέματα.
Στο συγγραφικό υλικό εντάσσει και τις εμπειρίες του από τα ταξίδια στην ωραία Πελοπόννησο –Μυστρά, Μυκήνες– η Θεσσαλία όμως, η πατρίδα του, είναι ωραιότερη, το Ι.Χ.τον βγάζει μακριά από τους πληκτικούς δρόμους της Αθήνας και η εξομολόγηση: «Μπόρεσα να κάνω μιαν αναθεώρηση, ένα ξεκαθάρισμα των ψυχικών συναισθημάτων κι ένιωσα βαθύτατα ακόμα μια φορά τι θέση κρατάς στην καρδιά και στη ζωή μου».
Και αφού η τέχνη και η πραγματικότητα είναι συγκοινωνούντα δοχεία, τα προσωπικά του γίνονται υλικό του Γιούγκερμαν, ο οποίος έχει όλα τα ελαττώματα διογκωμένα, ενώ το αντίπαλο δέος, ο Μιχάλης Καραμάνος, ο λόγιος και διανοούμενος συνάδελφός του στην τράπεζα, είναι πλασμένος από τα προσωπικά του καραγατσικά υλικά, όπως άλλωστε δείχνουν και τα αρχικά του Μ.Κ. – ο Μ.Κ., ο Καραμάνος δηλαδή, πάσχει από αϋπνίες, όπως ο Μ.Κ., ο Καραγάτσης. Κι ενώ φαίνεται πως δεν ενδιαφέρεται «για τα άμετρα πάθη και τις συγκινήσεις του λογοτεχνικού σύμπαντος», εντούτοις, λογοτεχνία και βιογραφία συναντώνται και «ο Δημητράκης σιγοντάρει τον Μίτια».
Η Τσιριμώκου θα ερευνήσει λεπτομερώς τον βίο του Καραγάτση και θα τον διασταυρώσει με αυτόν των ηρώων του, δίνοντάς μας όλη την αλήθεια πίσω από τον μύθο. Ο Λιάπκιν και ο Γιούγκερμαν, Ρώσος ο ένας και Φινλανδός ο άλλος, γνωρίζονται από παλιά και συναντώνται πάνω στο πλοίο που τους φέρνει στην Ελλάδα. Οι διαδρομές τους θα είναι διαφορετικές. Στον Λιάπκιν αναπαριστά τη μουντή επαρχία της Θεσσαλίας, ενώ στον Γιούγκερμαν μεταφέρει τους ήρωές του στην Αθήνα και στον Πειραιά και στις εξελίξεις για την ανασυγκρότηση του τόπου. Οι γνώσεις του από την ασφαλιστική εταιρεία όπου εργάζεται θα αξιοποιηθούν στον Γιούγκερμαν, που εργάζεται σε τράπεζα στον Πειραιά. Το ταξίδι στην Ευρώπη θα του δώσει υλικό για να στήσει το ευρωπαϊκό προφίλ του ήρωά του Γιώργου Μάζη, που ήταν μαθητής του Φρόιντ και βοηθός του Άντλερ και τώρα διαπρέπει στη Βιέννη. Παράλληλα μας μιλάει για δρόμους, πλατείες, μουσεία, νυχτερινή και ημερήσια ζωή στη Βιέννη, δίνοντας τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα στο έργο του. Ο Γιούγκερμαν πάλι μπαίνει στα μεγάλα αστικά σπίτια της Αθήνας, αλλά και στα φτωχά σπίτια και στα χαμαιτυπεία της Τρούμπας, δίνοντας διαταξικά το κοινωνικό πανόραμα. Η Νίκη πάλι με το «γούνινο τρουά καρ παλτό» και τις «γαλόσες» δίνει υλικό για τη μικρή Ουγγαρέζα ηρωίδα του. Ο Γιούγκερμαν είναι ένα τεράστιο οδοιπορικό –Φινλανδία, Ρωσία, Πόλη, Ελλάδα– αλλά και ένα ψυχογραφικό μυθιστόρημα.
Όπως γράφει η Τσιριμώκου, κλείνοντας το πολύ ενδιαφέρον Επίμετρό της, η αλληλογραφία «μας ανοίγει ένα παραθυράκι στη θέα της εργοβιογραφίας του, από όπου μπορούμε να δούμε εποπτικότερα και καλειδοσκοπικά το σύνολο των κειμένων του».
Επιλέγω, από τον Επίλογο του βιβλίου, τον οποίο υπογράφει ο Γ.Π. Σαββίδης, τα εξής: «Κάτω από τη λαμπερή, συναρπαστική του επιφάνεια, διέκρινες ένα βάθος τρυφερής ευαισθησίας και πηχτής μελαγχολίας».
Το βιβλίο είναι μικρό αλλά πολύ περιεκτικό και έχει, εκτός του κυρίως κειμένου, έναν πλούτο πληροφοριών στις υποσελίδιες σημειώσεις.
Αλληλογραφία δύο ερωτευμένων
Τον καιρό του Γιούγκερμαν, 1935-1937
Μ. Καραγάτσης, Νίκη Καραγάτση
Επιμέλεια – Επίμετρο: Λίζυ Τσιριμώκου
Βιβλιοπωλείον της Εστίας
91 σελ.
ISBN 978-960-05-1754-5
Τιμή €12,00
