«Το πολιτικό βιβλίο στην Ελλάδα σήμερα και ο Αντώνιο Γκράμσι» του Φίλιππου Φιλίππου
Μετά την πτώση της δικτατορίας παρατηρήθηκε μια αλματώδης αύξηση των πωλήσεων των πολιτικών βιβλίων στην Ελλάδα. Η επτάχρονη κατάργηση του κοινοβουλευτισμού και η απαγόρευση των κομμάτων και της κίνησης των ιδεών είχαν δημιουργήσει σύνδρομο στέρησης, μολονότι ορισμένοι παράτολμοι εκδότες, όπως ο Στοχαστής, ο Ηριδανός και ο Οδυσσέας, είχαν τολμήσει να κυκλοφορήσουν πολιτικά βιβλία, όπως εκείνα του Αντόνιο Γκράμσι.
Η μεταπολίτευση δημιούργησε καινούργιους αναγνώστες, οι οποίοι λόγω της στέρησης έπεσαν πάνω σε οτιδήποτε πολιτικό (ήτοι μαρξιστικό) κυκλοφορούσε, με αποτέλεσμα να μπουκώσουν. Στο βιβλίο του Εκδοτική δραστηριότητα και κίνηση των ιδεών στην Ελλάδα (Στοχαστής, 1984, Β’ έκδοση 2008), ο Λουκάς Αξελός, ιδρυτής του Στοχαστή, γράφει πως εκείνη η περίοδος μπορεί να χαρακτηριστεί ως «περίοδος πολιτικής εκδοτικής πλημμυρίδας».
Βαθμιαία το ενδιαφέρον για το πολιτικό βιβλίο μειώθηκε και φθάσαμε στα χρόνια του σημιτικού εκσυγχρονισμού, εποχή πλαστής ευημερίας, χρηματιστηριακών παιγνιδιών, άκρατης ευδαιμονίας, δανείων και πιστωτικών καρτών, παντοδυναμίας του ευρώ, που όποιος διάβαζε Μαρξ, Λένιν, Γκεβάρα ή Νίκο Πουλαντζά θεωρείτο γραφικός.
Σήμερα με την κρίση, κι ενώ το Μνημόνιο έχει παραλύσει τη χώρα και αναγκάζει τους ενεργούς πολίτες να ξανασκέπτονται την πολιτική που για πολλά χρόνια είχε εξοβελιστεί από τα ενδιαφέροντά τους, ανακύπτει το ερώτημα: Τι βιβλία διαβάζουν;
Ο Λουκάς Αξελός έγραψε ένα καινούργιο βιβλίο για τον Αντόνιο Γκράμσι, το Ξαναδιαβάζοντας τον Γκράμσι (Στοχαστής, 2012), πηγαίνοντας κόντρα στο ρεύμα της απάθειας για την πολιτική, τις ιδέες και τις πολιτικές θεωρίες. Κατά την άποψή του, τα βιβλία του Γκράμσι, παρά τη μεγάλη του υποχώρηση, γλίτωσαν την εξαφάνιση ή τον καταποντισμό των κυκλοφορούντων έργων κομμουνιστών και σοσιαλιστών συγγραφέων. Κι αυτό γιατί εκφράζουν μια διαφορετική πολιτική λογική. Σε μια συνέντευξή του στον Ρούντι Ρινάλντι, στέλεχος σήμερα του ΣΥΡΙΖΑ, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Αριστερά το 2007, ο κ. Αξελός υποστήριξε πως υπάρχει σήμερα μια επανάκαμψη της πολιτικής και ο Γκράμσι ανήκει «στην κατηγορία των στοχαστών που εξακολουθούν να έχουν διαρκή επικαιρότητα».
Ο Γκράμσι, που πέθανε στη φυλακή του Μουσολίνι το 1937, ήταν ένας μαρξιστής, ένας επαναστάτης διανοούμενος που επηρέασε καθοριστικά την πολιτική σκέψη των Ιταλών στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ενώ υπάρχει διάχυτη η γνώμη πως ήταν ο προπομπός του ευρωκομμουνισμού, όπως εκφράστηκε από τον Ενρίκο Μπερλίγκουερ. Ξεκίνησε από τις ρίζες της ιταλικής πολιτικής σκέψης, τον Μακιαβέλι, για να φτάσει να κάνει κριτική στον Μουσολίνι.
Ο αρμόδιος υπάλληλος στο τμήμα δοκιμίων του ενημερωμένου βιβλιοπωλείου «Πολιτεία», στην οδό Ασκληπιού 1 και Ακαδημίας, μας πληροφορεί πως οι πωλήσεις των πολιτικών βιβλίων είναι υψηλές. Ύστερα από μια φυσιολογική κάμψη στα τέλη του εικοστού αιώνα, το ενδιαφέρον των νεότερων αναγνωστών είναι αυξημένο. Εδώ και δέκα χρόνια, κι ενώ η κρίση που πλήττει τον πλανήτη εξαπλώνεται και από κρίση οικονομική μετατρέπεται σε κρίση κοινωνική, πολιτιστική, κρίση αξιών, οι νέοι άνθρωποι στην Ελλάδα προσπαθούν ν’ ακουμπήσουν κάπου, να βρουν πνευματικά στηρίγματα. Μολονότι οι πολιτικές νεολαίες φθίνουν, οι νέοι ξαναγυρίζουν στους κλασικούς του μαρξισμού, ενώ δεν λείπουν κι εκείνοι οι οποίοι, όπως μας λέει μειδιώντας, αναζητούν το Κόκκινο Βιβλιαράκι του Μάο, από χρόνια εξαντλημένο. Στρέφονται όμως και προς τους νεότερους μαρξιστές φιλόσοφους, οι οποίοι δίνουν τις δικές τους απαντήσεις στα σύγχρονα προβλήματα. Τα βιβλία του Σλαβόι Ζίζεκ και του Αλέν Μπαντιού, για παράδειγμα, πάνε πολύ καλά, το ίδιο και τα βιβλία ορισμένων στοχαστών που έχουν συνδεθεί με τα κινήματα, όπως ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ, ο οποίος εκπροσωπεί τον γαλλικό Μάη του ’68.
Σύμφωνα με το συγγραφέα Νίκο Χρυσό, που διευθύνει το κατάστημα «Παλαιοβιβλιοπωλείο» στην οδό Χαριλάου Τρικούπη 63 και Δερβενίων, τα πολιτικά-φιλοσοφικά βιβλία των κλασικών του μαρξισμού, ή μη, αγοράζονταν πάντοτε, έστω κι αν οι ρυθμοί πωλήσεων ήταν χαμηλοί. Σήμερα αγοράζονται απ’ όλους βιβλία για την κρίση και την οικονομία (αρκετά μπαίνουν στις λίστες των ευπώλητων), βιβλία για τις τράπεζες, το Δ.Ν.Τ., αλλά και το νεοναζισμό ή τις σχέσεις της Ελλάδας με την Τουρκία. Αυτό σημαίνει πως οι πολίτες ενδιαφέρονται βασικά για την τσέπη τους, που αδειάζει συνεχώς, ή για θέματα της επικαιρότητας, και λιγότερο για ιδέες, παλιές ή αναπαλαιωμένες. Ο κ. Χρυσός μάς πληροφορεί πως οι νέοι σε ηλικία αναγνώστες –υποτίθεται πως οι μεγαλύτεροι έχουν κάνει σχετικές προμήθειες–, συνεχίζουν να ενδιαφέρονται για τα κλασικά πολιτικά βιβλία, έστω και αν η απροθυμία τους να ενταχθούν στις αριστερές νεολαιίστικες οργανώσεις δείχνει απογοήτευση.
Συμπερασματικά, τα βιβλία των ηρώων του κομμουνιστικού πανθέου (Λένιν, Στάλιν, Λούξεμπουργκ, Τρότσκι, Μάο, Τσε Γκεβάρα), και των μαρξιστών παλιών διανοητών (Λούκατς, Μαρκούζε, Ράιχ), φαίνεται να συγκινούν ακόμη τους πολιτικοποιημένους πολίτες, έστω κι αν προτιμούν βιβλία για τη σημερινή κρίση και σχετίζονται περισσότερο με την οικονομία και το χρήμα. Ενδεχομένως, το βιβλίο για τον Αντόνιο Γκράμσι μπορεί να προκαλέσει καινούργιο ενδιαφέρον για τον Ιταλό διανοητή και συνακόλουθα για τις μαρξιστικές ιδέες.
