«Η κρίση βοηθάει την ανάγνωση;» του Φίλιππου Φιλίππου
H κρίση που πλήττει το χώρο του βιβλίου έχει γενικευτεί και κανείς δεν μπορεί να προσδιορίσει το τέλος της: το φως στο τούνελ φαίνεται μακρινό όνειρο. Στο μεταξύ κλείνουν βιβλιοπωλεία (πιο γνωστή περίπτωση εκείνη της Εστίας), εκδοτικοί οίκοι αντιμετωπίζουν πρόβλημα πληρωμής των υπαλλήλων τους, μα και των πνευματικών δικαιωμάτων των συγγραφέων τους. Ως αποτέλεσμα, παρατηρούνται μετακινήσεις συγγραφέων (ευπώλητων και μη) από οίκο σε οίκο.
Οι εκδότες αποδίδουν το φαινόμενο όχι στην κρίση αλλά στο ότι τα βιβλιοπωλεία δεν πληρώνουν τα οφειλόμενα, δηλαδή τα χρήματα που έχουν εισπράξει από τις πωλήσεις των βιβλίων. Πράγματι, είναι αλήθεια, αλλά η κακοδαιμονία του χώρου δεν οφείλεται μόνο σε αυτό. Πάντως, συγγραφείς, μεταφραστές, επιμελητές, διορθωτές και άλλοι, περνάνε δύσκολες μέρες, καθώς έχουν να αντιπαλέψουν, συν τοις άλλοις, και με τα ποικίλα κυβερνητικά μέτρα που συνδέονται με το επάγγελμα που ασκούν και με τη σχέση τους με την εφορία και τα δελτία παροχής υπηρεσιών.
Όλα αυτά βεβαίως δεν αφορούν τους αναγνώστες, οι οποίοι συνεχίζουν να επισκέπτονται τα βιβλιοπωλεία, να ψάχνουν για τα βιβλία που προτιμούν και να καταθέτουν τον οβολό τους (από το υστέρημα τους, ασφαλώς) στο ταμείο για την αγορά τους. Οι αναγνώστες παραμένουν οι ίδιοι, δε φαίνεται να αυξάνονται, καθώς οι αντίπαλοι του βιβλίου, οι εχθροί του, καλύτερα, το ίντερνετ και το κινητό, κερδίζουν τις σκληρές καθημερινές μάχες. Τα βιβλία όμως που αγοράζουν οι πιστοί αναγνώστες πολλαπλασιάζονται και αυτό είναι το μόνο ευχάριστο που μπορούμε να πούμε για την επίδραση της κρίσης στην εκδοτική αγορά. Πώς γίνεται αυτό; Στη συνέντευξη Τύπου που έδωσε τον φετινό Μάρτιο στα γραφεία των εκδόσεων Μεταίχμιο με την ευκαιρία των είκοσι χρόνων από την ίδρυσή τους, ο κ. Νώντας Παπαγεωργίου, ο δημιουργός τους, έκανε δημόσια μια διαπίστωση: εν καιρώ κρίσης πωλούνται περισσότερα βιβλία. Εκ πρώτης όψεως, αυτό μοιάζει με αστείο, με υπερβολή, το φαινόμενο θυμίζει ανέκδοτο, κι όμως τα στοιχεία που παρέθεσε ο εκδότης είναι συντριπτικά. Μιλώντας για τα δικά του βιβλία, τόνισε πως οι χαμηλές τιμές πολλών από αυτά, τιμές που έχουν επιβληθεί από τον οίκο του λόγω παλαιότητας, οδήγησαν στην αύξηση των πωλήσεων. Με λίγα λόγια, οι αναγνώστες που πήγαιναν στα βιβλιοπωλεία για να αγοράσουν με δεκαπέντε ή είκοσι ευρώ ένα και μοναδικό βιβλίο, τώρα με τις προσφορές αγοράζουν τρία, τέσσερα ή και περισσότερα ακόμα. Σε κεντρικά βιβλιοπωλεία της Αθήνας μπορεί να βρει κανείς μυθιστορήματα ξένων συγγραφέων τιμημένων με Νομπέλ λογοτεχνίας αντί δύο και τριών ευρώ, όσο δηλαδή κοστίζει μια τυρόπιτα, ένας καφές ή ένα σουβλάκι.
Να προσθέσουμε πως κατά καιρούς μερικοί εκδότες (Άγρα, Ωκεανίδα, Καστανιώτης, Μεταίχμιο) αναγγέλλουν μέσω του τύπου τη δημιουργία bazaar στα γραφεία τους, οπότε οι αναγνώστες τρέχουν να προλάβουν τις ευκαιρίες. Είναι γνωστό πως στα πωλητήρια βιβλίων που κάνουν συχνά τα τελευταία χρόνια οι εκδότες (δρομολογήθηκαν όμως πριν από την κρίση), αρχικά στην πλατεία Κλαυθμώνος και πρόσφατα στην πλατεία Κοτζιά, πλήθη αναγνωστών συρρέουν καθημερινά και σχηματίζουν ουρές ψάχνοντας στους χιλιάδες τίτλους για να βρουν ευκαιρίες.
Τα παλαιοβιβλιοπωλεία στο Μοναστηράκι, και στην περιοχή των Εξαρχείων, ωστόσο, δεν φαίνεται να έχουν αυξήσει τον τζίρο τους διότι παρά τις χαμηλές τιμές το στοκ τους δεν ανανεώνεται συχνά, ενώ οι αναγνώστες μπορούν να βρουν σχετικά φτηνά βιβλία στα βιβλιοπωλεία. Ακριβώς για το λόγο αυτό, κι ενώ παρατηρείται το φαινόμενο ν’ ανοίγουν καινούργια παλαιοβιβλιοπωλεία, κατά το παρελθόν κάποια βιβλιοπωλεία με παλιά ή μεταχειρισμένα βιβλία έκλεισαν εξαιτίας της έλλειψης πελατών. Ένα από αυτά βρισκόταν στην αρχή της οδού Ιπποκράτους με τίτλο «Βιβλία με το κιλό», όπου πράγματι υπήρχε μια ζυγαριά και τα βιβλία ζυγίζονταν (!) και αργότερα ένα στην οδό Σόλωνος με την ονομασία «Στοκ».
Σύμφωνα με τον συγγραφέα Νίκο Χρυσό που διευθύνει το κατάστημα «Παλαιοβιβλιοπωλείο» στην οδό Χαριλάου Τρικούπη 63 και Δερβενίων, όλο και λιγότερα βιβλία αγοράζονται με αποτέλεσμα να έχει πέσει ο τζίρος. Το φαινόμενο της μείωσης των πωλήσεων παλαιών βιβλίων άρχισε να παρατηρείται πριν από την εφαρμογή του Μνημονίου, όταν η οικονομική κρίση που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ το 2008 επηρέασε και την Ελλάδα. Ωστόσο, οι πελάτες του καταστήματός του εξακολουθούν ν’ αγοράζουν βιβλία, κυρίως βιβλία εξαντλημένα και αντίκες (αυτά που κυνηγούν οι συλλέκτες). Κατ’ αυτόν, έχουν μειωθεί οι περιστασιακοί αγοραστές, οι οποίοι έμπαιναν στα μαγαζιά, άρα και στα βιβλιοπωλεία, αγοράζοντας άκριτα ό,τι τους έπεφτε στο μάτι.
Έχει φανεί πως εξαιτίας της μείωσης της αγοραστικής δύναμης των πολιτών πωλούνται λιγότερα καινούργια βιβλία και πως οι εκδότες βγάζουν ολοένα και λιγότερους τίτλους, κάτι που δυσκολεύει την έκδοση των βιβλίων καινούργιων συγγραφέων. Ο κ. Χρυσός συμφωνεί πως σήμερα πωλούνται περισσότερα βιβλία από τα προηγούμενα χρόνια και επομένως μπορούμε να ισχυριστούμε πως η κρίση βοηθάει την ανάγνωση.
