Laetitia Colombani: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Η Λετισιά Κολομπανί είναι ηθοποιός, σεναριογράφος, σκηνοθέτιδα και θεατρική συγγραφέας. Έχει σκηνοθετήσει δύο ταινίες μεγάλου μήκους, Μ’ αγαπά… δε μ’ αγαπά και Οι γυναίκες των ονείρων μου, οι οποίες έχουν προβληθεί και στην Ελλάδα. Η πλεξούδα, το πρώτο της μυθιστόρημα, που γνώρισε μεγάλη επιτυχία στη Γαλλία και μεταφράζεται σε περισσότερες από 20 γλώσσες, κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Πατάκη, σε μετάφραση Γιάννη Στρίγκου, και μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του μυθιστορήματος Η πλεξούδα;
Θέλησα να μιλήσω για το εμπόριο μαλλιών με αφορμή ένα ντοκιμαντέρ που είχα δει σχετικά με το θέμα, το οποίο διαδραματιζόταν στην Ινδία. Όταν μία από τις πιο στενές μου φίλες ασθένησε από καρκίνο του μαστού και μου ζήτησε να τη συνοδεύσω για να διαλέξει την περούκα της, αυτή η ιδέα με κεραυνοβόλησε: τα μαλλιά που θ’ αγόραζε, είχαν ταξιδέψει, είχαν περάσει μια απίστευτη οδύσσεια. Είπα στον εαυτό μου ότι εδώ υπήρχε ένα θέμα για μυθιστόρημα.
Στο μυθιστόρημά σας διασταυρώνονται η ζωή και η μοίρα τριών γυναικών. Υπάρχει κάποια σύνδεση μεταξύ τους;
Η Σμίτα, η Τζούλια και η Σάρα δεν έχουν φαινομενικά τίποτα κοινό, δε ζουν στην ίδια ήπειρο, δεν έχουν την ίδια κουλτούρα, ούτε την ίδια θρησκεία. Δε μιλούν την ίδια γλώσσα, δεν έχουν το ίδιο κοινωνικό επίπεδο, ούτε την ίδια οικογενειακή κατάσταση. Δεν ανήκουν στον ίδιο τύπο κοινωνίας, αλλά η καθεμιά τους, με τον τρόπο της, κουβαλά αλυσίδες, οι οποίες είναι ορατές ή αόρατες. Αυτό που θα τις ενώσει, παρά αυτές τις διαφορές τους, είναι αυτός ο παλμός ζωής, αυτή η ορμή που θα τις οδηγήσει να κατακτήσουν ένα είδος ελευθερίας. Το βιβλίο είναι ένας φόρος τιμής στο θάρρος των γυναικών.
Η Σμίτα ανήκει στην κάστα των Ανέγγιχτων. Γιατί οι συνθήκες ζωής της είναι τόσο δύσκολες;
Στην Ινδία, οι Ανέγγιχτοι είναι θύματα μίας σκανδαλώδους, δυσμενούς διακριτικής μεταχείρισης. Για αυτούς τίποτα δεν άλλαξε στο πέρασμα των αιώνων, το σύστημα των καστών τούς κρατά σε πολύ μεγάλη αβεβαιότητα. Βεβαίως, η κυβέρνηση καθορίζει ποσοστώσεις για θέσεις που κρατούνται στη δημόσια διοίκηση και στα πανεπιστήμια, παρ’ όλα αυτά η δυσμενής διακριτική μεταχείριση επιβιώνει. Η ιστορία της Σμίτα είναι φανταστική, αλλά όλες οι καταστάσεις που περιγράφονται είναι εμπνευσμένες από πραγματικά γεγονότα. Από την άλλη, οι γυναίκες δε θεωρούνται ίσες των ανδρών, αλλά, πιο συχνά, ιδιοκτησία τους. Περίπου 2 Ινδές στις 3 είναι θύματα βίας που ασκείται από τον σύζυγό τους, τον πατέρα τους, τους αδελφούς τους ή ακόμη και από τους συμπεθέρους τους. Όταν μια γυναίκα χηρεύει, χάνει όλα της τα δικαιώματα, την κοινωνική της ύπαρξη. Τα μικρά κορίτσια πηγαίνουν σπανιότερα στο σχολείο απ’ ό,τι τα αγόρια, το ποσοστό αλφαβητισμού τους είναι πολύ χαμηλότερο από εκείνο των ανδρών: στα χωριά, έχουν την τάση να θεωρούν ότι το να στείλεις ένα κορίτσι στο σχολείο δεν είναι σημαντικό. Οι πρόωροι γάμοι ακόμη λαμβάνουν χώρα σήμερα – είναι, δυστυχώς, μία πρακτική διαδεδομένη. Μπορεί κανείς να πει ότι η Ινδία είναι μια χώρα που δεν αγαπά πολύ τις γυναίκες, ακόμη δε λιγότερο, όταν αυτές ανήκουν στην κάστα των Ανέγγιχτων.
Η κοινωνία είναι πολύ σκληρή απέναντι στις γυναίκες, ενώ θα έπρεπε να τις βοηθά, να τις υποστηρίζει.
Η Τζούλια ζει στο Παλέρμο. Εργάζεται στη βιοτεχνία του πατέρα της. Η οικονομική κρίση τής έχει περιορίσει τη δυνατότητα να κάνει μελλοντικά σχέδια στην επιχείρησή της. Ποια είναι τα αδιέξοδά της;
Η Τζούλια είναι μια κοπέλα είκοσι ετών, η οποία, όταν ο πατέρας της πέφτει θύμα ενός πολύ σοβαρού ατυχήματος, βρίσκεται αντιμέτωπη με τη χρεοκοπία της οικογενειακής βιοτεχνίας. Μέσα από τα δύο γεγονότα, την απώλεια (συμβολική και μετέπειτα πραγματική) του πατέρα της και τη γνωριμία της με έναν άνδρα, τον Καμάλ, θα εκδηλωθεί, θα αναδειχθεί ως γυναίκα. Οι δοκιμασίες που αντιμετωπίζει θα την κάνουν να ωριμάσει.
Η Σάρα είναι δικηγόρος. Η αφοσίωση στην καριέρα δεν της έχει στερήσει πολλά πράγματα;
Η Σάρα είναι μια γυναίκα έξυπνη, καλλιεργημένη, δυνατή, η οποία φαινομενικά έχει πετύχει σε όλα, αλλά ζει μέσα σ’ έναν μόνιμο διχασμό. Μέσα από το πορτρέτο της, θέλησα να παρουσιάσω την κατάσταση πολυάριθμων γυναικών στη Δυτική μας κοινωνία, οι οποίες πρέπει να είναι τέλειες μητέρες, υποδειγματικές σύζυγοι, να αναλαμβάνουν όλα τα οικιακά καθήκοντα και να πετυχαίνουν λαμπρά στην καριέρα τους. Είναι μια κατάσταση ανυπόφορη. Η Σάρα είναι υποχρεωμένη να διαχωρίζει τη ζωή της, είναι συνεχώς αναποφάσιστη, κομμένη στα δύο, υποχρεωμένη να κάνει επιλογές ανάμεσα στην οικογενειακή της ζωή και την επαγγελματική της ζωή. Η κοινωνία είναι πολύ σκληρή απέναντι στις γυναίκες, ενώ θα έπρεπε να τις βοηθά, να τις υποστηρίζει. Η Σάρα, όπως τόσες άλλες γυναίκες, είναι «μία βόμβα έτοιμη να εκραγεί». Για εκείνη, αυτή η βόμβα θα είναι ο καρκίνος. Για άλλες θα είναι ένα burn-out ή μία κατάθλιψη.
Και οι τρεις γυναίκες έχουν απαράμιλλο δυναμισμό και θάρρος. Είναι αυτό αρκετό για να παλέψουν για τη βελτίωση της ζωής τους;
Βέβαια το θάρρος δεν αρκεί πάντα, αλλά είναι μία αναγκαία συνθήκη για να εξελιχθούν τα πράγματα. Αυτές οι τρεις γυναίκες είναι φυλακισμένες, παγιδευμένες από μια κοινωνία που τις περιχαρακώνει, τους αναθέτει μία θέση και τείνει να τις φιμώσει. Χρειάζεται πολύ θάρρος για να αψηφήσεις την καθεστηκυία τάξη, να εκδηλωθείς και να χειραφετηθείς. Αυτές οι γυναίκες είναι καθημερινές ηρωίδες, οι οποίες θα αντιμετωπίσουν γιγαντιαίες προκλήσεις και θα αναδειχθούν μέσα από τις αντιξοότητες.
Η Σμίτα θέλει να μάθει η κόρη της γράμματα. Η τοπική κοινωνία την πνίγει με τη συντηρητικότητά της. Ποια γνώμη έχει ο άντρας της;
Ο Ναγκαράτζαν, ο άνδρας της Σμίτα, ανήκει στους παραιτημένους: υποφέρει από την κατάστασή του αλλά δεν έχει μέσα του τη δύναμη να εναντιωθεί, ν’ αντισταθεί. Πιστεύει σε μία μελλοντική ζωή και αρκείται στο να λυγίζει την πλάτη, αναμένοντας μια καλύτερη μοίρα. Η Σμίτα είναι η μαχήτρια της υπόθεσης: θέλει μια καλύτερη ζωή για την κόρη της, και τη θέλει τώρα. Έχει το θάρρος να εγκαταλείψει τα πάντα για να της προσφέρει μια ευκαιρία να τα καταφέρει.
Κάποια στιγμή η Τζούλια ερωτεύεται. Ο φίλος της όμως είναι διαφορετικός από όσους έχει γνωρίσει. Γι’ αυτό, άραγε, τον αγαπά τρελά;
Ο Καμάλ, ο σιχ στο θρήσκευμα άνδρας τον οποίο η Τζούλια ερωτεύεται, έχει άλλες αξίες, άλλες παραδόσεις από τις δικές της. Δεν έχει ούτε την κουλτούρα της, ούτε τη θρησκεία της, ούτε το χρώμα του δέρματός της. Είναι ακριβώς αυτό που θα της επιτρέψει να εξελιχθεί: ο Καμάλ είναι αυτός που θα τη βοηθήσει να σώσει τη βιοτεχνία. Μ’ αρέσει πολύ η ιδέα ότι η σωτηρία έρχεται από το ξένο. Θέλω να πιστεύω ότι η αγάπη μπορεί να υπερβαίνει τα όρια και τις προκαταλήψεις. Ότι ο άλλος είναι μια ευκαιρία, όχι ένας κίνδυνος.
Η Σάρα είναι υψηλό στέλεχος σε μια εταιρεία. Κάποια στιγμή, θα αρρωστήσει. Πώς θα της φερθούν τα ανώτατα στελέχη της εταιρείας και οι άμεσοι συνεργάτες της;
Όταν η Σάρα αρρωσταίνει, η ζωή της ανατρέπεται: περνά από το στρατόπεδο των δυνατών σ’ εκείνο των ευάλωτων, σε μια κοινωνία όπου πρέπει να είσαι νέα, καθωσπρέπει, παραγωγική. Τίθεται σε απόσταση επαγγελματικά. Μετατρέπεται, κατά κυριολεξία, σε μία Ανέγγιχτη. Ήθελα να καταγγείλω τη διά της ισχύος επιβολή της θέλησης αυτής της κοινωνίας, η οποία μας επιβάλλει να είμαστε τέλειες και μας βάζει στην άκρη μόλις πάψουμε να είμαστε.
Ένα πράγμα που με εντυπωσίασε είναι η μικρή Λαλίτα. Πού βρήκε το θάρρος κι αντιστάθηκε στον δάσκαλο της τάξης της;
Δεν υπάρχει ηλικία για να έχεις το θάρρος, αυτό ήταν που ήθελα να καταδείξω μέσα από την πράξη επανάστασης της Λαλίτα: αυτό το μικρό κορίτσι από την κάστα των Ανέγγιχτων λέει όχι σ’ αυτόν που ενσαρκώνει την εξουσία και την ιεραρχία των καστών. Αρνείται την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων της κοινωνίας. Αρθρώνει μια αποστατούσα φωνή, παρά τη νεότητα και την ευθραυστότητά της. Γι’ αυτό είναι για μένα μία ξεχωριστή ηρωίδα, παρά το νεαρό της ηλικίας της.
Ονειρεύομαι την εποχή που θα μου πουν ότι το μυθιστόρημά μου δεν ανταποκρίνεται, πλέον, στην πραγματικότητα, ότι είναι ξεπερασμένο!
Διαβάζοντας το βιβλίο σας δοκίμασα μεγάλες εκπλήξεις. Στην πραγματικότητα, αυτά τα γεγονότα θα μπορούσαν να συμβούν και στην κοινωνία όπου ζούμε;
Ονειρεύομαι την εποχή που θα μου πουν ότι το μυθιστόρημά μου δεν ανταποκρίνεται, πλέον, στην πραγματικότητα, ότι είναι ξεπερασμένο! Ότι, δηλαδή, η κοινωνία θα έχει αλλάξει και εξελιχθεί πραγματικά. Είναι αυτό που ελπίζω ειλικρινά. Για την ώρα, δυστυχώς, όλα τα γεγονότα που περιγράφει το μυθιστόρημα είναι πιστευτά και μπορούν, κάλλιστα, να καταγραφούν στην πραγματικότητα των κοινωνιών μας.
Πώς συνδυάζετε τη συγγραφή με τον κινηματογράφο;
Από πολύ νέα ήθελα να κάνω σινεμά, ως ηθοποιός και ως σκηνοθέτιδα. Το γράψιμο, ανέκαθεν, ήταν εξίσου μέρος της ζωής μου: από την ηλικία των δέκα ετών έγραφα μικρές ιστορίες, ποιήματα, νουβέλες. Είχα μια τεράστια τύχη: οι γονείς μου σέβονταν πάντα τις επιθυμίες μου και με υποστήριξαν, ήταν συνοδοιπόροι μου στην καλλιτεχνική μου κλίση. Παραμένω μία πολύ τακτική θεατής του σινεμά και αναγνώστρια μυθιστορημάτων. Το ένα πάθος εμπλουτίζει το άλλο: ανακάλυψα συγκεκριμένα βιβλία χάρη στις ταινίες και το αντίστροφο. Το ιδανικό μου θα ήταν να μπορώ να συνεχίσω να εναλλάσσομαι μεταξύ των δύο: να γράφω μυθιστορήματα και να σκηνοθετώ/παίζω σε ταινίες!
Οι ταινίες σας είναι γνωστές και στην Ελλάδα. Πώς νιώθετε όταν οι ταινίες σας, και τώρα το βιβλίο σας, έχουν θαυμαστές και σε άλλες χώρες;
Νιώθω πάντα ιδιαίτερη έκπληξη και συγκίνηση που η δουλειά μου ταξιδεύει και που ξένοι θεατές και αναγνώστες την εκτιμούν. Είναι κάτι μαγικό!
Ως συγγραφέας, ποια είναι η δουλειά σας;
Θεωρώ πως η δουλειά μου είναι να φέρνω στο φως, να προβάλλω, να καταγγέλλω. Προσωπικά, είμαι φεμινίστρια γιατί αισθάνομαι κοντά στις γυναίκες και έχω την επιθυμία να μεταφέρω τη φωνή τους. Ονειρεύομαι μία κοινωνία πιο δίκαιη, πιο ισότιμη, για τις κόρες μας, τις εγγονές μας και για τις γενιές των γυναικών που θα τις διαδεχτούν. Πιστεύω πως το φαινόμενο #MeToo άλλαξε την παρτίδα, κατέδειξε μία στροφή στις νοοτροπίες: σήμερα ολοένα και περισσότερες γυναίκες παίρνουν τον λόγο, αρνούνται αυτά που αποδέχτηκαν κατά τη διάρκεια των αιώνων: την παρενόχληση, τις επιθέσεις, τη δυσμενή διακριτική μεταχείριση. Λένε: φτάνει! Από την πλευρά μου, είμαι ευτυχής και περήφανη που συμμετέχω, με τον τρόπο μου, σε αυτό το μεγάλο κίνημα χειραφέτησης. Είναι καιρός ν’ αλλάξει η κοινωνία, να εξελιχθούν τα συστατικά της μέρη. Για τις γυναίκες του σήμερα και για όλες εκείνες του αύριο.
Ποια είναι η γνώμη σας για την Ελλάδα;
Λατρεύω την Ελλάδα! Μελέτησα αρχαία ελληνικά επί πέντε χρόνια, στο κολέγιο και στο λύκειο, και έχω ένα γνήσιο ενδιαφέρον για τον πολιτισμό και την ιστορία της Ελλάδας. Μπόρεσα να επισκεφτώ τη χώρα μαζί με τους γονείς μου σε ηλικία 14 ετών – αυτή παραμένει μία από τις πιο όμορφες ταξιδιωτικές μου αναμνήσεις. Ελπίζω να έχω σύντομα την ευκαιρία να έρθω ξανά, όταν θα είναι εφικτό να ταξιδεύουμε!
Μετάφραση από τα γαλλικά: Πολύνα Γ. Μπανά
Η πλεξούδα
Λετισιά Κολομπανί
Μετάφραση: Γιάννης Στρίγκος
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 272
ISBN: 978-960-16-8084-2
Τιμή: 13,30€
